مشرق- مسجد کریستال که در پارک میراث اسلامی جزیره "وان من" در ترنگانو مالزی قرار دارد، بین سالهای 2006 – 2008 ساخته شده است.

مردم محلی از معماری این مسجد ناراضی هستند و دولتمردان سعی در اقناع و راضی کردن آنها دارند.

مردم مالایی سبک این مسجد را دارای شخصیتی چینی می دانند و نمی خواهند که در مسجد سازی از سبک های مسلمانان چینی تقلید کنند و دوست دارند که مساجدی را بیشتر با سبک های بومی خودشان داشته باشند.

یکی از وزرای مالزی می گوید که سبک این مسجد شخصیتی چینی دارد و مردم نباید نسبت به ساخت مساجدی با این سبک ها بدگمان باشند؛ بلکه باید تمرکز بیشتری بر آموزه های اسلامی داشته باشند.

مسجد کریستال توانسته است که به خوبی با محیط اطراف خود در محوطه سازی، بازی با آب و باغ سازی ترکیب شود و با محیط شهری خود هارمونی کامل داشته باشد.

نماهای شیشه ای به شفافیت و ظرافت طرح کمک کرده اند؛ هر چند که به نظر می رسد استفاده از مصالح سبک مانند شیشه، طرح را اندکی ناپایدار جلوه می دهد و با القای شکنندگی از ثبات و صلابت کافی بهره نخواهد برد.

با وجود چنین ضعف هایی در نمای خارجی؛ معماری داخلی آن از قوام و صلابت بیشتری برخودار بوده و اثر معمارانه تری را معرفی می کند. چنانچه در محل محراب و شبستان اصلی آن، محیطی رویایی را در فضای معنوی مسجد با نقوش اسلیمی و تذهیب و استعاره هایی از صفات خداوند با خطوط کوفی ترسیم می کند.

یکی از اشتباهاتی که در طراحی این مسجد رخ داده، خودنمایی بیش از حد ساختمان و برونگرایی مسجد است؛ چنانچه مسئولان امر تلاش خود را بر توریستی کردن این مسجد معطوف داشته اند و ساخت آن را با دیدی توریستی و اقتصادی دنبال کرده اند.

این درحالی است که مسجد باید پیش از هر چیز و بیش از همه، محیطی مناسب را برای خلوت کردن با خداوند فراهم کند نه آنکه جلوتی را برای خودنمایی نفس مهیا کند. این تفاوت ساخت یک مسجد درونگرا و یک مسجد برونگراست.

پس از بلوغ معماري و عبور از مساجد اوليه صدر اسلام، مساجد حياط مركزي با ابتكار عمل معماران مسلمان ايراني و با الهام از قالب معماري چهارايواني كاخ آشور شكل گرفت، تا معماري درونگراي مساجد به صورت يك اصل بر بنيان هاي فكري معماري اسلامي تعريف شود. البته بايد درنظر داشت كه عموما حياط مركزي در اقليم هاي گرم و مرطوب، و سرد و كوهستاني به كار برده مي شود و در اقليم مالزي كه هواي مرطوبي دارد، مي تواند فرم ديگري به خود بگيرد، بدون آنكه به سمت يك مسجد برونگرا حركت كند.

از سوي ديگر اقليم و جزيره اي بودن زيست بوم مالزي امكان و يا محدوديت طراحي مسجد بر روي آب را فراهم كرده است. از لحاظ معماري محوطه، استفاده از آبنما ها در ورودي و استقرار بنا به صورت كلي بر روي آب دو حس را توامان داراست. نخست آنكه فرد مسلمان كه آب را منشا طهارت مي داند، با عبور از روي آب احساس پاكي و طهارت مي يابد و براي حضور قلب خود را مهيا مي كند. در وهله دوم ايجاد بنايي بر روي آب، تداعي بي ثباتي و بي قراري را مي كند و همانند نماي شيشه اي گنبدها و مناره ها، به احساس بي دوامي و ناپايداري طرح مي افزايد. 

ساخت مساجد در معماري اسلامي، از ظرافت خاصي برخوردار است و خصوصا با تنوع مصالحي كه در روزگار تكنولوژيك به دست هنرمندان مسلمان مي رسد؛ غفلت از معاني فرم ها و القائات مصالح ساختماني ممكن است به ناديده انگاشتن بنيان هاي معماري اسلامي منجر شود.

از سوي ديگر، ظواهر فريباي دنياي مادي نبايد به غفلت هنرمندان معمار از باطن معماري مساجد و مقدمه آن كه تزكيه نفس هنرمندان است منتهي شود. چنانچه معمار ايراني در فرايند طراحي خود، زمينه هايي را براي تهذيب نفس و دست يابي به حالات عرفاني در نظر مي گرفته  و با بهره گيري از پيچيده ترين فنون علمي معماري،جسم و روح بناي مسجد را در كامل ترين وجه، مصنوع سرپنجه خود مي ساختند.

نگارش: ابراهیم ارجمندی