به گزارش گروه جهاد و مقاومت مشرق، با پیروزی انقلاب اسلامی ملت ایران دشمن برای براندازی آن نقشه‌های مختلفی را تدارک دید که یکی از آن‌ها هجوم و لشکر کشی نظامی به خاک کشورمان در روز 31 شهریور ماه سال 1359بود. با این ارزیابی که می‌تواند سه روزه خوستان را از ایران جدا کند و هفت روزه تهران را به زانو درآورد. به نیروهایش دستور هجوم سراسری از مرزهای جنوب، غرب و شمالغرب ایران را صادر کرد. اما مجاهدان و مدافعان قهرمان توانستد با ایمان، ابتکارنظامی و شجاعت ماشین جنگی صدام را 34 روز پشت دروازه‌های شهر نگه دارند.

بازخوانی چگونگی اشغال خرمشهر پس از 35 سال از زبان محمدر درودیان - پژوهشگر، نویسنده و راوی جنگ در مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس- این مساله را روشن‌ می‌کند که در چه شرایطی خرمشهر اشغال شد و استعداد دشمن در مقایسه با نیروهای ایرانی چه مقدار بوده است. در همین راستا درودیان می‌گوید: عراقی‌ها روز 19 مهر1359،همچنان در مدخل خرم‌شهر و حوالی آن درگیر بودند.تا این زمان در برابردشمن جبهه‌ای به امتداد بندر، میدان راه‌آهن تا کشتارگاه و پلیس راه وکمی بالاتر از آن، به وجودآمده بود.عقبه نیروهای خودی نیز با استفاده از پل خرمشهر،همچنان باز و کماکان تردد در آن صورت می‌گرفت.نیروهای دشمن،تدریجا پیشروی می‌کردند و با ایجاد درگیری در ساختمان‌های پیش ساخته،در واقع جناح راست «تیپ‌های26و6زرهی» را تأمین کردند تا پس از قطع جاده اهواز- خرمشهر،به سمت کارون پیشروی و با قطع جاده اهواز – آبادان، محاصره خرمشهر را از شمال کامل کنند.

اگر چه مقاومت در داخل خرمشهر، نیروهای عراقی را با تلفات زیاد و کندی در پیشروی روبه رو کرد، ولی در عین حال ،نبود تقویت نیروهای خودی وفقدان آتش پشتیبانی و...موجب شد که دشمنان هنگام عبور از رودخانه کارون، خودرا از تهدید قوای جمهوری اسلامی در امان بداند و با اطمینان کامل از رودخانه عبور کنند. رادیو «بی بی سی» درتاریخ 19مهر1359به نقل از اطلاعیه فرماندهی ارتش عراق، خبرعبور نیروهای عراقی از رودخانه کارون را با تردید منتشرکرد.

دیگر منابع خارجی از جمله روزنامه «واشنگتن پست» نیز در روز 22 مهر 1359،عبور نیروهای عراقی از رودخانه کارون را دلیل ضعف این کشور در تصرف خرمشهر ذکر کردند:

«عراقی‌ها که پس از سه هفته محاصره خرمشهر، هنوز نتوانسته‌اند تمام قسمت‌های آن را در اختیار بگیرند،اکنون می‌کوشند با عبور از کارون، شهر را دور زده و آن را با قطع ارتباط‌، در محاصره بگیرند و همچنین آبادان را به محاصره اندازند.»

دشمن از این پس برای ورود به مرکز شهر، به تقویت نیرو مبادرت ورزید درحالی که برای ورود به شهر، خودرا با مشکلات عدیده‌ای مواجه می‌دید. استقرار رزمندگان اسلام در محورهای مختلف، امکان غافلگیری یا محاصره توسط نیروی موجود دشمن که به علت آشنایی ناکافی با شهر، نیروی خود را ازدست داده ومتحمل تلفات زیادی شده بود را از بین برد. برای همین دشمن به منظور تقویت بیشتر نیروهایش دو واحد «جیش‌الشعیبی»(نیروهای مردمی عراق) از سپاه سوم ارتش عراق، برای استقرار در مواضع تصرف شده، در اختیار فرماندهی جبهه خرمشهرقرار گرفت وگردان سوم نیروی مخصوص «گارد ریاست جمهوری» نیز برای اجرای عملیات به منطقه اعزام شد.

*ورود به شهر

در روز21 مهر 1359،توان اصلی دشمن معطوف به تصرف ساختمان‌های کوی طالقانی شد ،چرا که در صورت تصرف این ساختمانها ،این امکان برای آن‌ها فراهم می‌شد که در ابتدای شهر، با برخورداری از یک موقعیت مناسب،جاده کمربندی ومنطقه پلیس راه را درکنترل خودقرار دهند.

یکی از فرماندهان ارتش عراق درمورد این اقدام ونتایج آن است: «بدین وسیله نیروهای ما توانستند در ورودی شهر،برای خود جای پایی باز کرده وموقعیت خود را تثبیت کنند، به طوری که این محل، نقطه تحولی در روند عملیات به حساب می‌آمد.»

دشمن در نظر داشته با تقویت نیرو به منظور حفظ مناطق اشغالی وآزاد شدن نیروهای تک‌ور، خود را برای ورود به داخل خرمشهر مهیا کنند. روز 22مهر، به عبارتی، روز سرنوشت ساز برای خرمشهر به شمار می‌رود، زیرا موقعیت دشمن، بیانگر سقوط قریب‌الوقوع شهر بود. دشمن با تسلط بر ساختمان‌های کوی طالقانی واستقرار در ابتدای خیابان 40 متری، مسافتی زیاد از خیابانی که به مرکز شهر ختم می‌شد را درتیررس خود داشت. نیروهای دشمن، امکان تحت کنترل دراوردن جاده کمربندی را نیز داشتند وعلیرغم آن که مقاومت در تمامی محورها، از جمله بندرو پلیس راه، همچنان ادامه داشت، ارتباط نیروهای مستقر در پلیس راه با توجه به حضور دشمن در ساختمان‌های بلندکوی طالقانی دشوار شده و حضور نیروهای خودی رو به کاهش گذارده بود.

با آغاز پیشروی نیروهای عراقی به داخل شهر در روز 23 مهر 1359، از مقاومت بندر و پلیس راه کاسته شد و «پادگان دژ» نیز به طور کامل سقوط کرد.این ،در واقع مقدمه کنترل کامل دشمن در منطقه شمال پلیس راه و جاده کمربندی بود.

*تغییر خرمشهر به «خونین شهر»

نیروهای دشمن با پیشروی درعمق شهر و نفوذ در داخل خیابان فردوسی، به مسجد جامع نزدیک شدند. قلب شهر در معرض تهاجم و یورش دشمن قرار گرفت. تا کنون همه مسائل در مسجد جامع حل و فصل می‌شد. عقبه نیروها و محل تدارک،سازماندهی، استراحت و مداوای مجروحین در مسجدجامع واقع شده بود. به عبارت دیگر، مسجد جامع با قدرتمندی، نقش ستاد عملیات و فرماندهی ومرکز پشتیبانی و تغذیه کننده روحی ومعنوی رزمندگان اسلام را ایفا می‌کرد.از این پس،مدافعین شهر برای مقاومت،با دشواری‌های بسیاری مواجه بودند. به نیروهای داخل شهر نه تنها افزوده نمی‌شد، بلکه تدریجا با شهادت ومجروح شدن نیروهای موجود،هر لحظه از تعداد آنها کاسته می‌شد. در این وضعیت، هر چند ادامه مقاومت بسیار دشوار بود،اما ترک شهر برای حماسه آفرینانش دشوارتر به نظر می‌رسید، به همین خاطر مقاومت قدم به قدم سلحشوران ادامه یافت تا روز بیست‌وچهارم مهرماه که خرمشهر؛شهر خون شد و«خونین شهر» نام گرفت. اخباری که از داخل به خارج شهر منتقل می‌شد، همگی حکایت از وضعیت بحرانی و سقوط قریب‌الوقوع شهر داشت.

فرماندهان دشمن، طی جلسه‌ای در روز 27 مهر 1359،تصرف هر چه سریع‌تر پل خرمشهر را ضروری دانسته و طی گزارشی به مقر «لشکر3»،چنین اعلام کردند: «با توجه به سقوط پادگان دژ به دست یگان‌های ما وبا توجه به این که تدارکات نیروهای ایرانی از طریق پلی که خرمشهر را به آبادان متصل می‌کند به شهر می‌رسد،تسلط بر پل مذکور و محاصره نیروها درداخل شهر باید از مهم‌ترین اهداف ما باشد.»از این پس پیشروی دشمن در مرکز شهر به سمت قلب شهر، یعنی مسجد جامع، وروی جاده کمربندی به سمت پل خرمشهر ادامه یافت.

یکی از فرماندهان دشمن در این ‌باره می‌گوید:«دلیل اجرا و ادامه این طرح، همان طور که گفتم، ابتدا جلوگیری از رسیدن تدارکات به نیروهای ایرانی و نیز غافلگیر کردن آنها بود،چون اکثر مقاومت‌های آنها در حوالی مسجد جامع انجام می‌گرفت.»

دشمن روز 29 مهر را به عنوان زمان اجرای طرح تعیین و برای رعایت اصل غافلگیری، به یگان‌ها ابلاغ کرد که از بی‌سیم‌های خوداستفاده نکنند.

با آغاز تهاجم و دشمن و پیشروی آن‌ها به سمت پل خرمشهر، درگیری به حوالی فرمانداری، روبه روی پل ،کشیده شد.از این پس پل خرمشهر به عقبه تدارکاتی نیروهای خودی بود،موردتهدید قرار گرفت.نیروهای دشمن از شروع اجرا مانور خود ،با مقاومت شدید مدافعین مظلوم خرمشهر مواجه شده و موفق به تأمین اهداف خود نشدند. تحمل چنین وضعیتی برای فرماندهان دشمن بسیار دشوار بود، به همین علت، لشکر3 به منظور تحقق اهداف تعیین شده‌اش، برای نیروهای تحت امر خود ضرب‌العجل 48 ساعته‌ را معین کرد.

*سقوط خرمشهر

در دوم آبان 1359 ،دشمن با قوای بسیاری اقدام به پیشروی کرد و علیرغم خالی شدن مسجد جامع از مدافعین خرمشهر،عظمت و نقش بی‌نظیر این میعادگاه در مقاومت و دفاع طولانی خرمشهر مانع نزدیکی دشمن به‌آن می‌گردید. پل خرمشهر نیز متعاقب وضعیت جدید، به طور کامل مسدود شد. از این پس، نه تنها ورود به داخل شهر امکان‌پذیر نبود، بلکه راه خروج از شهر نیز مسدود شده بود. در این اوضاع، نیروها با استفاده از «بَلم» و با عبور از زیر جداره‌های پل خرمشهر،تردد می‌کرد. با مسدود شدن پل، فرماندهی دشمن روز دوم آبان را روز اشغال خرمشهر اعلام کرد و این در حالی بود که هنوز مقاومت نیرو‌ها ادامه داشت و دشمن نتوانسته بود برتمامی شهر تسلط یابد. سقوط پل خرمشهر حتمی و قریب‌الوقوع بود.بر این اساس،دستور عقب‌نشینی به نیرو‌های خودی صادر شد و مجروحین برای انتقال به منطقه امن و دوراز دسترس دشمن، به ساحل رودخانه کارون منتقل شدند.

بدین ترتیب، مدافعین خرمشهر تا آخرین لحظات با دشمن جنگیدند و با مقاومت،ایثار و جانفشانی خود، حدیثی حماسی و انقلابی و در عین حال غم‌انگیز و مظلومانه‌ای را رقم زدند و تاریخی پر افتخار و درخشان از خودبر جای نهادند.

دشمن بعثی که در ابتدا تصرف خرمشهر را بسیار ساده و در دسترس پنداشته و بر همین اساس تنها دوگردان از نیروهای مخصوص را جهت اجرای مأموریت و تصرف خرمشهر اختصاص داده بود،عملا مجبور شد که به منظور مقابله با مدافعین سلحشور و مظلوم خرمشهر،بیش از دو لشکر را به کار بگیرد.بخشی از نیروهای دشمن در طی 34 روز جنگ، برای اجرای مأموریت به خرمشهر اعزام شدند،طبق اسناد و مدارک موجود به شرح زیر است:

1-لشکر3زرهی

2-گردان‌های هشتم و نهم از تیپ 33 نیروی مخصوص

3-گردان تانک‌الحسن وابسته به تیپ 26 زرهی از لشکر 5 مکانیزه

4-گردان 3مکانیزه از تیپ 15 مکانیزه

5-گردان یکم از تیپ 49

6-چهار گردان کماندو از فرماندهی نیروهای کماندویی خالد از لشکر 2

7-گردان یکم از تیپ429

8-گردان‌های دوم وسوم از تیپ31 نیروی مخصوص

9-گردان‌های دوم و سوم تیپ 2 پیاده از لشکر 2

10- دو واحد از نیروهای جیش‌الشعبی

11-گردان سوم نیروی مخصوص گارد ریاست جمهوری

12-گردان یکم از تیپ 23 .