گروه بین‌الملل مشرق - ورود نظامی روسیه به معرکه سوریه، علی رغم مخالفت شدید آمریکا و همپیمانان آن، یکی از مهم‌ترین مباحث روز عرصه روابط بین‌الملل است. این اقدام روسیه، فارغ از ابعاد و تبعات منطقه‌ای آن، نشانه‌ای از یک تغییر بزرگ‌تر در عرصه‌ای فرامنطقه‌ای و جهانی در خود دارد. وقتی این قطعه مهم، در کنار قطعات دیگر پازل نظام امنیت بین‌الملل قرار می‌گیرد، تغییرات ریشه‌ای‌تر از صرف بحران سوریه رخ می‌نماید. به واقع از زمان فروپاشی اتحاد شوروی، و آغاز هژمونی تک قطبی آمریکا، این کشور با ادعای آقایی و سروری دنیا، حرف اول و آخر را در رویدادهای مهم بین‌المللی می‌زد. اگر چه آمریکا نفوذ و تاثیرگذاری خود را بر نظام بین‌الملل حفظ کرده است، لیکن ماجرای ورود مستقیم روسیه به عرصه تحولات غرب آسیا، نشان داد که دوره یکه‌تازی و خودسری و یکجانبه‌گرایی از نوع دوران بوش، به تاریخ پیوسته است. مجادلات جدی  روسیه بعد از فروپاشی شوروی با آمریکا، البته از چند سال پیش بر سر سپر دفاع موشکی آمریکا در شرق اروپا آغاز شد. بحران شرق اوکراین و تلاش آمریکا و موتلفان غربی برای نفوذ به حیاط خلوت روسیه، آتش این مجادله را تیزتر کرد و جنگ سرد دیپلماتیک را عملا کلید زد. مساله سپر دفاع موشکی که به بهانه دفاع از اروپا در برابر تهدید موشکی ایران از سوی آمریکا کلید خورد، چند سالی در کش و قوس‌ها و خط و نشان‌های دو طرف آمریکایی و روسی برای یکدیگر گذشت. 

در یکی دو سال اخیر، وقوع مسایلی چون بحران اوکراین تا حدی تب آن ماجرا را پایین آورد. اما اکنون، با انجام توافق هسته‌ای ایران و شش قدرت جهانی، دولت روسیه بار دیگر این مساله را مطرح کرده است که با وجود این توافق، دیگر مساله تهدید ایران برای اروپا موضوعیت ندارد و طرح سپر موشکی باید کاملا متوقف شود. مضاف بر این که روسیه از همان ابتدا بر این موضع پای فشرد که سپر دفاع موشکی شرق اروپا، نه با هدف مقابله با تهدید ایران، که برای مهار قدرت راهبردی روسیه بوده و هست. مسوولین آمریکایی اما اخیرا اعلام داشتند که مساله توافق هسته‌ای، تهدید ایران را رفع نکرده و ساخت و تکمیل سپر موشکی ادامه خواهد یافت. بنا بر قراین، در صورت عدم حل دیپلماتیک و عدم توافق طرفین بر سر موضوع، مساله سپر موشکی در آینده‌ای نزدیک، بحرانی بزرگ را در روابط غرب با روسیه کلید خواهد زد. در گزارش زیر، به معرفی این پروژه و مواضع طرفین و تبعات سیاسی و نظامی آن خواهیم پرداخت.

جنگ‌های ستاره‌ای: رویای دفاع موشکی از فضا

در 23 مارچ 1983، رونلد رِیگِن، رییس جمهور وقت آمریکا، پیشنهاد ایجاد «طرح دفاع راهبردی» (اس دی آی) را ارایه داد که طرحی به شدت بلندپروازانه برای ساخت یک سیستم ضدموشکی فضایی محسوب می‌شد.

خیلی زود، این طرح به واسطه محبوبیت فیلم معروف جرج لوکاس، جنگ‌های ستاره‌ای (1977) (که در ایران به اشتباه جنگ ستارگان ترجمه شد) طرح جنگ ستاره‌ای ریگان لقب گرفت. هدف از این پروژه، دفاع از ایالات متحده در برابر حمله موشک‌های اتمی اتحاد شوروی، به وسیله رهگیری این موشک‌ها در فازهای مختلف پروازی آن‌ها بود.

برای این رهگیری، «اس دی آی» محتاج سیستم‌های فوق پیشرفته بود که مطالعه و ساخت آن‌ها هنوز نیاز به سال‌ها زمان داشت. در میان اجزای این پروژه، ایستگاه‌های زمینی، هوایی و فضایی نبرد لیزری در نظر گرفته شده بود که با به کارگیری ترکیبی از شیوه‌ها، پرتوهای کشنده خود را روی اهداف متحرک از سوی شوروی متمرکز می‌کرد.

هدف اصلی از این طرح، حفاظت از سیلوهای موشک مجهز به کلاهک هسته‌ای ایالات متحده در برابر ضربه اول شوروی بود. حسگرهای تشخیص‌دهنده حمله در زمین، هوا و فضا مستقر می‌شدند و از رادارها و سیستم‌های اپتیک و مادون قرمز برای تشخیص رفتار مراکز موشکی شوروی استفاده می‌شد.

این سیستم می‌توانست توازن وحشت بین دو ابرقدرت را به سود آمریکا تغییر دهد چرا که شوروی نگران آن بود که آمریکا با این پروژه قادر به زدن ضربه اول و نابودی زرادخانه راهبردی شوروی باشد.

منتقدان این طرح اما فراهم نبودن بسیای از زیرساخت‌های تکنولوژیک و هزینه‌های بسیار سنگین این طرح را موجب عدم اجرایی شدن آن می‌دانستند. گرچه پروژه به دستور رِیگِن آغاز شد ولی خیلی زود ثابت شد که طرح بسیار پیچیده‌تر از برآوردهای اولیه است و بسیاری از تحقیقات مربوط با آن در دولت‌های بعد ملغی شد. برخی کارشناسان معتقدند که همین پروژه با اصلاحات و تعدیلات در قالب «سیتم دفاع موشکی ملی» آمریکا در دوران جرج دابلیو. بوش احیاء شد.

«سیستم دفاع موشکی ملی»

در جریان جنگ اول خلیج فارس و کاربرد موشک ضدموشک «پاتریوت» در برابر اسکادهای صدام حسین، آمریکا تلاش‌ها برای ساخت انواع مختلفی از سیستم‌های دفاع موشکی را افزایش داد. دفاع موشکی ملی (ان ام دی)، برنامه‌ای برای مقابله با حملات محدود موشک‌های بالیستیک به آمریکاست.

لحظه شلیک موشک از سامانه ضدموشکی پاتریوت

سازوکار اصلی این برنامه، استفاده از یک موشک رهگیر برای هدف قرار دادن موشک مجهز به کلاهک هسته‌ای، پیش از ورود مجدد به جو، با هدایت سیستم‌های راداری است. سیستم «ان ام دی» در فاز نخست نیاز به رهگیری موشک‌های تهاجمی و در فاز دوم پرتاب و در فاز سوم هدایت موشک‌های رهگیر را به سمت موشک‌های بالیستیک هسته‌ای دارند و در این روند باید از برخورد رهگیر با نخاله‌های فضایی یا ضایعات منحرف‌کننده، جلوگیری شود.

در می 2001، رییس جمهور آمریکا، جرج دابلیو بوش، اعلام کرد که آمریکا قصد دارد تلاش‌ها برای تکمیل و توسعه (دفاع موشکی ملی) «ان ام دی» را بیشتر کند. گرچه توسعه بیشتر این سیستم دفاع موشکی، پیمان موشک ضدبالیستیک سال 1972 (اِی بی ام) را نقض می‌کرد. پیمان اِی بی ام، ساخت، آزمایش و توسعه سیستم‌های موشکی دفاعی راهبردی و اجزای آن برای استقرار در هوا، دریا یا فضا را ممنوع کرده است.

در 13 دسامبر 2001، رییس جمهور بوش رسما روسیه و سه جمهوری سابق شوروی را مطلع کرد که با استناد به ماده 15 پیمان ای بی ام، قصد خروج از پیمان را ظرف شش ماه دارد. این اولین بار در تاریخ دوران اتمی بود که آمریکا خروج خود را از یک پیمان اصلی هسته‌ای اعلام می‌کرد. ولادیمیر پوتین، در واکنش به این اقدام گفت که " گرچه این اقدام ما را غافلگیر نکرد، با این حال آن را اشتباه می‌دانیم."

تخمین‌های فعلی از هزینه‌های پروژه، حدود 80 میلیارد دلار است. تلاش‌هایی هم در جریان است تا یک «سیستم موشکی تئاتر» هم ساخته شود (تئاتر در اصطلاح نظامی به موضع دفاعی گفته می‌شود که یک محدوده زمینی، دریایی، هوایی و فضایی را در بر می‌گیرد که در آن فعالیت نظامی خاصی در جریان است). که هدف از آن محافظت از مناطقی است که توسط ان ام دی پوشش داده نمی‌شود، ولی در معرض تهدید موشک‌های بالیستیک هستند.

سامانه ضدموشکی پاتریوت

سپر دفاع موشکی شرق اروپا

مجموعه دفاع موشکی آمریکا در لهستان، معروف به «سامانه رهگیر اروپایی» (ای آی اس) یک پایگاه موشکی ایالات متحده است که قرار است 10 سیلوی موشکی رهگیر (نسخه دومرحله‌ای از رهگیرهای سه مرحله‌ای زمینی با "نابودگر خارج از جو") که سرعت برخورد آن حدود 7 کیلومتر بر ثانیه است در این کشور مستقر سازد. نخستین مجموعه طراحی شده قرار بود در حوالی شهر «رِدزیکووو» لهستان ساخته شود تا یک «سیستم دفاع زمینی میان-راه» در ترکیب با سیستم راداری پرتو باریک میان‌برد آمریکا در شهر «بردی» جمهوری چک تشکیل دهد. طرح «ای آی اس» در سال 2009 کنار گذاشته شد و متعاقبا با یک طرح مرحله به مرحله «سیستم دفاع موشکی بالیستیک ایجز» جایگزین شد که دربرگیرنده موشک‌های رهگیر «اس ام 3» است که تا سال 2018 در لهستان نصب می‌شود.

موشک SM3

بنا به اظهارات مقامات آمریکایی این سیستم قرار است از اروپا در برابر تهدید موشکی آینده ایران حفاظت کند. روسیه از ابتدا به شدت مخالف این طرح بود و حتی پیشنهاد شراکت در «سامانه ماهواره‌ای گابالا» در آذربایجان را به آمریکا داد که از سوی این کشور رد شد. دولت‌های چک و لهستان اما با طرح موافق بودند، گرچه بعضی گروه‌های کنش‌گر سیاسی در لهستان و چک مخالفت شدید ابراز کردند و حتی منجر به اعتصاب غذای این گروه‌ها هم شد.

در واقع، از سال 2002، آمریکا گفتگوها با لهستان و کشورهای اروپایی دیگر را آغاز کرد تا احتمال استقرار یک پایگاه اروپایی برای رهگیری موشک‌های دوربرد مورد بررسی قرار گیرد. سامانه‌ای شبیه آن چه در آلاسکا مستقر است و ظاهرا برای مهار موشک‌های کره شمالی فعالیت می‌کند. این سامانه جدید قرار است از اروپا و امریکا در برابر موشک‌های احتمالی شلیک شده از منطقه غرب آسیا یا شمال آفریقا حفاظت کند. از پایگاه ارتش در «اوسکا ویکو» لهستان در ابتدا به عنوان محل احتمالی استقرار این سامانه نام برده می‌شد. درفوریه 2007، آمریکا مذاکرات رسمی خود برای ساخت سپر دفاع موشکی را با لهستان و چک آغاز کرد. با این حال، در آوریل 2007، واشینگتن پست گزارش داد که 57 درصد لهستانی‌ها با این طرح مخالفند. در عین حال، روسیه هم تهدید کرد که در صورت استقرار این سپر موشکی، موشک‌های هسته‌ای کوتاه‌برد خود را در مرزهای غربی خود مستقر می کند.

آغاز جنگ سردی دیگر؟

در آوریل 2007، ولادیمیر پوتین هشدار داد که اگر آمریکا سپر موشکی‌اش را در اروپای مرکزی راه اندازی کند، جنگ سرد دیگری آغاز می‌شود. پوتین همچنین تهدید کرد که تعهدات روسیه بر مبنای پیمان نیروهای هسته‌ای سال 1987 با ایالات متحده را زیر پا خواهد گذاشت.

در 4 جولای 2008، لهستان شرایط ارایه شده از سوی آمریکا را برای استقرار موشک‌های ضدبالیستیک در درون قلمرو لهستان رد کرد.

در 8 جولای 2008، وزارت خارجه روسیه اعلام کرد که اگر سیستم دفاع موشکی تصویب شود "ما مجبور به دادن پاسخ دیپلماتیک نیستیم، بلکه با شیوه‌های فنی-نظامی واکنش نشان می‌دهیم." در 14 آگوست 2008، کمی بعد از جنگ اوستیای جنوبی، ایالات متحده و لهستان توافق خود را برای استقرار سیستم دفاع موشکی در خاک لهستان در پیوند با یک سامانه ردگیری راداری در چک اعلام کردند. روسیه اعلام کرد که این عمل "نمی‌تواند بدون پاسخ بماند". دیمیتری روگوزین، نماینده روسیه در ناتو گفت "‌این واقعیت که این توافق در برهه‌ای از یک بحران سخت در روابط روسیه و آمریکا، بر سر وضعیت گرجستان، امضاء شد، نشان می‌دهد که مسلما سیستم دفاع موشکی قرار است نه علیه ایران، که علیه توانایی راهبردی روسیه استقرار یابد."

دیمیتری روگوزین

یک افسر عالی رتبه روسی به لهستان هشدار داد که با قبول این قرارداد خود را در معرض حمله روسیه قرار داده است. جانشین ستاد کل نیروهای مسلح روسیه، ژنرال آناتولی نوگوویتسین، هم هشدار داد که "با استقرار سیستم دفاع موشکی، لهستان خود را 100 درصد آسیب‌پذیر می‌کند."

سامانه موشکی اسکندر

در 20 آگوست 2008، قرارداد میان دولت‌های ایالات متحده و لهستان در رابطه با استقرار رهگیرهای موشکی دفاعی-زمینی در خاک جمهوری لهستان در ورشو توسط کاندولیزا رایس و رادوسلاو سیکورسکی (وزرای خارجه دو کشور)، امضاء شد.

در 5 نوامبر 2008، دیمیتری مدویدیف، رییس جمهور وقت روسیه، در نخستین سخنرانی خود در برابر پارلمان روسیه گفت:

«از آن چه که در سال‌های اخیر دیده‌ایم-راه‌اندازی سیستم دفاع موشکی، محصور کردن روسیه با پایگاه‌های نظامی، گسترش بی‌وقفه ناتو- این احساس بر ما عارض شده که دارند توان ما را محک می‌زنند. روسیه موشک‌های کوتاه برد اسکندر را در بخش غربی کالینینگراد که در میان لهستان و لیتوانی ساندویچ شده، مستقر می‌کند تا در صورت نیاز سیستم دفاع موشکی ما را بی‌نیاز کنند.»

مدویدیف: می‌خواهند توان ما را محک بزنند

در 14 نوامبر 2008، نیکلا سارکوزی، گفت: «طرح‌های آمریکایی سپرموشکی در اروپای مرکزی از مسیر درست خود خارج شده است و کمکی به امن‌تر شدن این قاره نمی‌کند. استقرار سیستم دفاع موشکی هیچ دستاورد امنیتی ندارد....اوضاع را پیچیده می‌کند و آن را به عقب بازمی‌گرداند.»

او همچنین به رییس جمهور روسیه علیه افزایش تنش از طریق استقرار موشک‌ها در کالینینگراد در پاسخ به سپر دفاع موشکی هشدار داد. در آوریل 2009، باراک اوباما در یک سخنرانی در پراگ، اعلام کرد: «تا زمانی که تهدید از جانب ایران وجود دارد، ما یک سیستم دفاعی را پیش خواهیم برد که موثر و کارآمد باشد». اوباما همچنین بر حمایت مشروط خود از این برنامه تاکید کرد و سعی داشت که این برنامه را جدای مذاکرات کنترل تسلیحات هسته‌ای روسیه و آمریکا نگه دارد. در 17 سپتامبر 2009، بیانیه‌ای از کاخ سفید صادر شد که آمریکا دیگر پروژه را دنبال نخواهد کرد. به گفته اوباما، اطلاعات جدید نشان می‌داد که ایران به دنبال موشک‌های میانبرد و کوتاه‌برد است، که این قضیه تغییر در راهبرد آمریکا را در قبال این موضوع ایجاب می‌کرد. لیکن کلیات یک پروژه بازطراحی شده و با مقیاس‌ کوچک‌تر در اکتبر 2009 آشکار شد.

جالب این جاست که اسناد منتشر شده ویکی لیکس در جولای 2010، نشان می‌داد که مسوولین لهستانی بیشتر از جانب روسیه احساس خطر می‌کردند تا از ایران. بعد از لغو پروژه اصلی، جو بایدن، معاون رییس جمهور آمریکا، در بازدید از لهستان، با اعلام این که سیستم‌های «اس ام 3» در لهستان مستقر خواهد شد، قصد ترمیم روابط را داشت. برخی مقامات لهستانی اعتراض داشتند که این طرح جایگزین جایگاه لهستان را کمرنگ می‌کند، چرا که این سیستم دوم در اختیار یکی دو کشور دیگر اروپای شرقی هم قرار می‌گرفت.

نظامیان روسیه هشدار می‌دهند

ژنرال «والری گراسیموف»، رییس ستاد کل نیروهای مسلح روسیه، در 16 آوریل 2015، درباره برنامه سپر موشکی آمریکا هشدار داد: «قدرت‌های غیرهسته‌ای که میزبان تاسیسات دفاع موشکی هستند، تبدیل به اولویت (روسیه) برای پاسخ‌دهی شده‌اند (اشاره به لهستان و رومانی)."

رئیس ستاد کل نیروهای مسلح روسیه

این زنرال عالی رتبه، این مطالب را در یک کنفرانس دفاعی در مسکو، در حضور شماری از فرماندهان عالی روسیه با موضوع «تهدیدات درک شده از جانب آمریکا و ناتو نسب به روسیه» بیان کرد. این واکنش خشمگینانه در حالی بیان می‌شد که بر سر مناقشه در شرق اوکراین، روابط آمریکا و روسیه به تیره‌ترین وضع از بعد از پایان جنگ سرد رسیده است. در همین رابطه، «سرگئی شویگو»، وزیر دفاع روسیه، نیز اعلام کرد که بهانه آمریکا برای استقرار سپر موشکی، یعنی مقابله با تهدید ایران، دروغی بیش نیست:

«امروز روشن شده است که تهدید موشکی ایران که آمریکا و سایر کشورهای ائتلاف ابداع کرده‌اند، بلوفی بیش نیست.»

وزیر دفاع روسیه

شویگو ناتو را متهم کرد که با استقرار سلاح‌های اتمی تاکتیکی آمریکایی در شماری از کشورهای اروپایی، پتانسیل جنگ را در شرق اروپا افزایش داده است.

مارتین دمپسی، رییس ستاد مشترک ارتش آمریکا در پاسخ به این دست اظهارات سعی کرد با خونسردی قضیه را بی‌اهمیت جلوه دهد: «آمریکا و روسیه مدت‌هاست که بر سر این قضیه چالش دارند و ادبیات مسوولان نظامی روسیه تازگی ندارد.»

ژنرال نیروی هوایی، «داریل روبرسون»، مسوول عملیات نیروی هوایی آمریکا در اروپا، این ادعا را که تمرین‌های نظامی ناتو، آمادگی برای کاربرد سلاح‌های اتمی تاکتیکی است، رد کرد و از چنین چیزی اظهار بی‌اطلاعی نمود. مقامات وزارت خارجه و دفاع لهستان و رومانی هم از هر گونه اظهارنظری در این زمینه خودداری کردند. ناتو نیز این مساله را که سلاح‌های اتمی را در کشورهای اروپایی استقرار داده، رد کرد و آن را بخشی از راهبرد هراس‌افکنی روسیه دانست. ناتو در پاسخ به فعالیت‌های روسیه اعلام کرد که فعالیت‌هایش را در بخش شرقی قلمرو اعضای خود افزایش می‌دهد و این حضور «چرخشی، دفاعی، متناسب و در انطباق با تعهدات بین‌المللی ناتو» خواهد بود.

ژنرال گراسیموف و آقای شویگو، محل تمرین‌های نظامی اخیر ناتو را شاهدی بر ماهیت ضد روسی اهداف این سازمان دانستند.

«اگر در سال‌های گذشته، تمرین‌های نظامی (ناتو) بر مدیریت بحران و ضد تروریسم متمرکز بود، امروز، اولویت، حل مسایل در مواجهات با یک دشمن قدیمی شده است، که قابل حدس است: فدراسیون روسیه» (ژنرال گراسیموف)

اشاره شویگو، وزیر دفاع روسیه به سلاح‌های اتمی تاکتیکی، مربوط به ذخایر کلاهک‌های هسته‌ای دوران جنگ سرد در بلژیک، آلمان، ایتالیا، هلند و ترکیه است. استقرار این سلاح‌ها البته به لحاظ سیاسی در برخی کشورهای اروپایی چالش برانگیز شده است، و به نظر می‌رسد که روسیه قصد دارد یک جبهه تبلیغاتی از درون کشورهای اروپایی و دردرون ناتو به راه بیاندازد.

همزمان، ژنرال روبرسون، از کاپیا تورزی در رومانی، جایی که بمب افکن‌های ای-10 آمریکایی، با میگ 21 های متعلق به رومانی تمرین می‌کنند، خبر از استقرار یک دوجین از این بمب افکن‌های آمریکایی با 300 کادر پروازی از پایگاه هوایی آمریکا در آریزونا و ملحق شدن یک دسته از هواپیماهای اف-15 سی داد. «جرج اسکوتارو»، نایب رییس کمیته دفاعی پارلمان رومانی گفت که لحن ستیزه‌جویانه روسیه، بخشی از جنگ اطلاعاتی جدید روسیه علیه ناتوست:

«روسیه متکی به ایجاد ترس و تردید درباره قابلیت‌های ائتلاف در دفاع از اعضای خود است.»

ژنرال گراسیموف اما نسبت به افزایش تمرین‌های نظامی و تلاش ناتو برای گسترش نفوذ خود در بالکان، قفقاز و آسیای مرکزی (که روابط دیرین و تاریخی با مسکو دارند) هشدار داد. او با تاکید بر خطر اسلام‌گرایی افراطی با طعنه، واقعیت تاریخی برآمدن القاعده را از دل مجاهدین افغان که با پول و امکانات آمریکایی علیه شوروی می‌جنگیدند، یادآور شد:

«چندان دور نبود که اعضای داعش «جنگجویان خوب» به حساب می‌آمدند که به عنوان مبارزان دموکراسی در سوریه از طرف غرب دستمزدهای خوب دریافت می‌کردند...اکنون آن‌ها از کنترل خارج شده‌اند و به تهدید علیه کارفرمایان سابق خود تبدیل شده‌اند.»

توافق هسته‌ای با ایران؛ بهانه‌جویی جدید آمریکا

با وجود پیشرفت حاصل شده در مذاکرات هسته‌ای با ایران، روسیه بر این اعتقاد است که آمریکا و اروپا سعی دارند بهانه‌های جدیدی برای استقرار سپر موشکی در اروپا علم کنند. روسیه می‌گوید که هیچ دلیلی برای سیستم دفاع موشکی در اروپا وجود ندارد.

آمریکا اعلام کرد که علی رغم توافق تاریخی در موضوع هسته‌ای ایران، تجدید نظری درباره سپر دفاع موشکی آمریکا در اروپا صورت نخواهد گرفت. سپر موشکی ناتو در اروپا باقی خواهد ماند، چه با توافق چه بی‌توافق. مسکو به شدت به این تصمیم معترض است و می‌گوید که ایالات متحده زیر قول‌هایی زده که پیش از این داده است. اوباما در آوریل 2009 (در پراگ) گفته بود: «تا وقتی که تهدید از جانب ایران برجا باشد، ما برنامه دفاع موشکی را ادامه خواهیم داد.»

«اگر تهدید ایران زدوده شود، ما شالوده محکم‌تری برای امنیت خواهیم داشت. و نیروی محرکه ساخت سیستم موشکی در اروپا از میان می‌رود.»

سرگئی لاوروف، وزیرخارجه روسیه، در مقاله‌ای این گونه تناقضات کلامی و رفتاری آمریکا را گواه آن می‌داند که تهدید ایران از ابتدا هم تنها یک مستمسک بوده، در حالی که "‌هدف اصلی ایجاد برنامه ضدموشکی چیز کاملا متفاوتی است." لاوروف معتقد است که عدم دخیل کردن نتایج مثبت مذاکرات هسته‌ای با ایران، در ماجرای ساخت سپر دفاع موشکی، بیش از پیش ماهیت ضدروسی این پروژه را روشن می‌کند. دمیتری روگوزین، معاون نخست وزیر روسیه، هم در یاداشتی با کنایه به آمریکا گفت که "سپر موشکی بر جای خواهد ماند چرا که این سیستم اصولا برای مقابله با تهدید ایران نبود."

جان اِی. هفرن، معاون اروپا و اوراسیای آمریکا در موضعی رسمی اعلام کرد که توافق با ایران شامل موشک‌ها نمی‌شود، پس تهدید بر جای خود باقی است و خللی در تکمیل سپر موشکی ایجاد نمی‌شود. او در مصاحبه با روزنامه‌ای لهستانی تاکید کرد که منظور از تهدید موشکی ایران، موشک‌های بدون کلاهک هسته‌ای ایران است. این در حالی است که لهستان بارها از ناتو خواسته بود که برای مقابله با تهدید روسیه، این سپر موشکی را مستقر کند. هفرن تاکید کرد:

«ما در لهستان تا هر زمانی که ضرورت داشته باشد، خواهیم ماند....حضور چرخشی نیروهای آمریکایی در لهستان دایمی خواهد بود.»

بعد از الحاق کریمه به روسیه در سال گذشته، و افزایش میزان تمرین‌های نظامی ناتو در جوار مرزهای روسیه، پروازهای بمب افکن‌های تو-95 موسوم به خرس این کشور، در مجاورت پایگاه‌های هوایی اعضای ناتو و تمرین‌های نظامی ارتش روسیه در مرزهای شرقی نیز افزایش یافت.

ولادیمیر پوتین، در ژوئن امسال، در کنفرانس مطبوعاتی مشترک با رییس جمهور فنلاند، به ناتو غیرمستقیم هشدار داد: " اگر کسی به قلمرو ما نزدیک شود، به این معناست که ما باید متناسب با آن نیروهای مسلح خود را در مناطقی استقرار دهیم که تهدید از آن جا می‌آید. آیا جور دیگری می‌تواند باشد؟ این ناتوست که به مرزهای ما نزدیک می‌شود، نه این که ما به جایی برویم."

او در همین کنفرانس اذعان کرد که هنوز حرکتی که موجب عمل متقابل روسیه شود دیده نشده، با این حال روسیه همه امور را به خوبی رصد می‌کند. او نگرانی اصلی روسیه را ساخت همین سپردفاع موشکی خواند: «چیزی که ما را نگران می‌کند، سیستم دفاع موشکی در حال استقرار است-این امری مهم و راهبردی است.»

این اظهارات بعد از آن بود که نیویورک تایمز از طرح پنتاگون برای اعزام تانک، خودروهای زرهی برای نیروهای پیاده و سایر تجهیزات سنگین برای حدود 5000 سرباز آمریکایی در چند کشور اروپای شرقی و حوزه بالتیک پرده برداشت. یک روز بعد، لهستان و لیتوانی آشکار کردند که مذاکراتی با واشنگتن در جریان است تا انبارهای تجهیزات نظامی آمریکا در خاک این کشور ها ایجاد شود. مسکو خشمگین از این خبر، هشدار داد که هیچ تعهدی برای محدود ساختن نیروهای نظامی خود در مرزهای غربی ندارد. پوتین هم در خبری مهم، اعلام کرد که تا انتهای سال 2015، نیروهای راهبردی روسیه به 40 موشک بالیستیک بین قاره ای مجهز خواهند شد. دبیر کل ناتو، «ژنرال نیس استولتِنبرگ»، این اظهارات مقامات روسی را «جلوه نمایی نظامی» خواند:

«این جلوه نمایی هسته‌ای روسیه غیرقابل توجیه است. این مساله بسیار بی‌ثبات‌کننده و خطرناک است. این همان چیزی است که درباره آن حرف می‌زدیم و نیز همان انگیزه‌ای است که ما به خاطر آن در حال افزایش آمادگی و تجهیز نیروهای خود هستیم....ناتو اطمینان می‌دهد که شرایط دفاع از همه متحدان را در برابر دشمن فراهم می آورد.»

همزمان با این سخنان، نیروهای ناتو در لهستان تمرینی با عنوان «نوبل جامپ» را انجام می‌دادند که هدف آن نشان دادن آمادگی ناتو برای استقرار سریع نیروها در هر یک از کشورهای عضو است. در این تمرین ها حدود 2000 سرباز و 500 فروند تجهیزات از قبیل تانک، بالگرد و جت‌های جنگنده شرکت داشتند. این اولین تمرین رسمی نیروهای ناتو موسوم به «نوک نیزه» مستقر در اروپا برای مقابله با تهدیدی بود که فرماندهان ائتلاف به رهبری آمریکا بارها از آن با عنوان «ستیزه جویی روسی» نام برده‌اند.

به هر حال، طبق اعلام‌ها، قرار است سامانه موشکی رهگیر لهستان تا اخر سال 2015، و سامانه رهگیر واقع در «دِوِِسلو» رومانی تا پایان 2018 کامل شوند. به این دو سامانه، باید سامانه‌های راداری-هدایتی واقع در جمهوری چک، در رامشتاین آلمان و تاسیسات راداری ترکیه را هم افزود که بخشی از این سیستم محسوب می‌شوند.

گفتنی است که در 28 جولای، پایگاه خبری-نظامی «استارز اند استرایپس» خبر داد که نیروی دریایی آمریکا یک «نیروی مخصوص» (تسک فورس Task Force) برای فرماندهی سیستم دفاع موشکی در ناپل ایتالیا ایجاد خواهد کرد تا فرماندهی سامانه‌های خشکی و کشتی‌های مجهز به سیستم ضد موشک را به عهده بگیرد. این نیروی ویژه که «تسک فورس 64» نام دارد زیر مجموعه ناوگان ششم نیروی دریایی آمریکاست. این خبر توسط فرمانده عملیات نیروی دریایی آمریکا، جاناتان گرینبرت، اعلام شد.

نتیجه گیری

روسیه همواره منتقد سرسخت جاه‌طلبی‌های آمریکا برای ساخت یک سیستم دفاع موشکی موثر بوده است. دست کم در سال 2009 آمریکا پاسخ نگرانی روسیه را با بهانه قرار دادن تهدید موشکی ایران داده است. برنامه‌ریزان نظامی روسیه اما همواره این پروژه را تهدیدی برای قدرت بازدارندگی هسته‌ای روسیه دانسته‌اند. در واقع، سنگ بنای امنیت ملی روسیه، ظرفیت آن برای پاسخ‌دهی به حمله موشکی آمریکاست. در همین راستا، قرار است در طرح مدرن‌سازی سلاح‌های روسیه توسط پوتین 20 تریلیون روبل (620 میلیارد دلار) تا سال 2020 اختصاص داده شود. با این سرمایه‌گذاری کلان، روسیه می‌تواند کل سیستم موشکی خود را به طور کامل نوسازی کند. این جاست که تا حد زیادی دلایل پافشاری آمریکا و شرکایش در تکمیل طرح‌هایی چون سپر دفاع موشکی مشخص می‌گردد. مساله این جاست که به نظر می‌رسد در صورت پافشاری طرف غربی برای توسعه پایگاه‌های نظامی خود به سوی روسیه، قطعا در روسیه آمادگی‌های زیادی برای پاس‌خدهی متناسب وجود خواد داشت.

منابع:

https://en.wikipedia.org/wiki/United_States_missile_defense_complex_in_Poland

http://www.wsj.com/articles/russia-threatens-nato-over-missile-shield-1429185058

https://www.rt.com/trends/missiles-defense-us-russia-europe

https://www.rt.com/news/248609-us-missile-shield-russia

https://www.rt.com/news/194996-us-romania-missile-defense

http://www.atomicarchive.com/History/coldwar/page26.shtml

http://www.britannica.com/topic/theatre-missile-defense

http://www.ibtimes.com/us-launching-missile-defense-system-europe-africa-russia-hates-2028707

http://foreignpolicy.com/2015/05/19/u-s-iran-deal-doesnt-change-need-for-missile-defense-shield-in-europe

http://www.reuters.com/article/2015/08/14/us-russia-usa-idUSKCN0QJ0UB20150814

http://www.stripes.com/news/navy-to-create-missile-defense-task-force-in-europe-1.359969

http://www.themoscowtimes.com/business/article/russia-us-bicker-over-missile-defense-shield-after-iran-agreement/527712.html