گروه سیاسی مشرق - مجلس شورای اسلامی کلیات طرح جنجالی «الزام دولت به اقدام متناسب در اجرای برجام» را روز یکشنبه تصویب کرد. اما روند ارائه و تصویب کلیات طرح یک‌فوریتی در مجلس و سرعت عمل در پیگیری این طرح که به‌عنوان یک طرح ملی و حساس می‌تواند صنعت هسته‌ای کشور و صنایع وابسته به آن و همچنین مناسبات ایران در جامعه بین‌الملل را تحت شعاع خود قرار دهد، در نوع خود جالب‌توجه و تأمل است.

پس از ارائه برجام توسط محمدجواد ظریف به مجلس شورای اسلامی که بعد از مدتی از سوی دولت به دلیل غلط‌های فاحش در ترجمه باز پس گرفته و تصحیح و دوباره به مجلس ارائه می‌شود، بر اساس رهنمود رهبر معظم انقلاب، مجلس شورای اسلامی نیز باتوجه روند قانونی وارد فاز بررسی برجام می‌شود. در همین رابطه مجلس کمیسیون ویژه‌ای به نام کمیسیون بررسی برجام تشکیل می‌دهد که اعضای این کمیسیون نیز با رأی نمایندگان مجلس شورای اسلامی تعیین و علیرضا زاکانی به‌عنوان رئیس این کمیسیون انتخاب می‌شود.

بر همین اساس کمیسیون ویژه مجلس به بررسی برجام می‌پردازد و افرادی چون سعید جلیلی و اعضای تیم مذاکره‌کننده پیشین ایران، محمدجواد ظریف وزیر خارجه و اعضای تیم مذاکره‌کننده کشورمان و یوکیا آمانو، مدیرکل آژانس بین‌المللی اتمی را دعوت و اقدام به استماع اظهارات ایشان می‌نماید و بعد از مدتی در یک کار کارشناسی گزارشی از روند بررسی خود نسبت به برجام یا همان برنامه جامع اقدام مشترک را به مجلس ارائه می‌دهد. این موضوع مصادف با زمانی است که کمیسیون امنیت ملی در کاری موازی طرحی با عنوان طرح «الزام دولت به اقدام متناسب در اجرای برجام» و به‌طور اختصاری طرح برجام را به مجلس ارائه می‌کند. در همین روز است که نمایندگان مجلس نسبت به ارائه طرح موازی که مواضع و نظرات کمیسیون ویژه برجام در آن اعمال نشده است، اعتراض می‌کنند و طرح مذکور که قرار بود دو فوریت آن به رأی گذاشته شود به صورت یک‌فوریتی تصویب می‌َشود تا در یکشنبه 19 مهرماه در صحن علنی مجلس شورای اسلامی کلیات آن موردبررسی قرار گیرد.

در همین اثنا 5 تن از اعضای کمیسیون ویژه برجام که موافقت خود را با برجام ابراز داشتند، نسبت به گزارش برجام موضع‌گیری می‌کنند و بیانیه سیاسی را در رد گزارش ویژه برجام با برشمردن نکات مثبت برجام صادر می‌کنند.[1] کارشناسان سیاسی صدور این بیانیه را که به گفته برخی از نمایندگان حتی از سوی نمایندگان امضاء کننده خوانده هم نشده بود، اقدامی برای بی‌ارزش کردن کار کمیسیون ویژه برجام و همچنین تخریب درونی آن از سوی موافقان برجام توصیف کردند. همین موضوع دامنه جنجال‌های سیاسی برای بررسی طرح برجام را افزایش می‌دهد و یک دوقطبی مشخصی را در مجلس به وجود می‌آورد. بر همین اساس اعضای کمیسیون ویژه برجام نسبت به طرح ارائه‌شده از سوی کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی به ریاست علاءالدین بروجردی اعتراض می‌کنند و خواهان آن هستند که طرح مذکور به کمیسیون برجام ارجاع داده شود اما این طرح از سوی هیات رئیسه مجلس به کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس بازگشت داده می‌شود و روز یکشنبه به‌عنوان روز بررسی این طرح فرا می‌رسد.

در جلسه علنی روز یکشنبه نیز نمایندگان مخالف و موافق طرح برجام پای میز خطابه‌های مجلس آمده و نظرات مختلف خود را نسبت به طرح ارائه می‌دهند. یکی از انتقادات ویژه منتقدین در خصوص طرح مذکور این بود که در اصل دولت باید لایحه می‌داد و مجلس نبایستی در قالب طرحی که به‌زعم مخالفین ناقص است و از گزارش کمیسیون ویژه برجام که به همین جهت تشکیل شد، استفاده‌نشده؛ وارد این مسئله می‌َشد. موافقین نیز با توجه به فشارهای اعضای دولت که هزینه عدم اجرای برجام را از صد میلیون دلار تا بیش از 3 میلیارد دلار برآورد می‌کردند، معتقد بودند که باید روند بررسی برجام تسریع شود و بعد از تصویب کلیات طرح در جلسه بعدی جزئیات آن بررسی و طرح چکش‌کاری شود.

به هر جهت این طرح یک‌فوریتی با سرعت هرچه‌تمام‌تر به کمیسیون مربوطه ارجاع داده شد و طی یک هفته باز به صحن علنی مجلس وارد و موردبررسی قرار گرفت که با توجه به حساسیت مسئله هسته‌ای کشورمان سرعت عمل در این زمینه و عدم استفاده از آرای کامل موافقین و مخالفین در شکل‌گیری این طرح ملی به نظر نمی‌رسد طرح مذکور ، طرح کاملی باشد.[2]

بر همین اساس مخالفین طرح ابراز داشتند سرعت عمل هیات رئیس مجلس در ارائه طرح به مجلس بسیار زیاد بوده و علیرضا زاکانی رئیس کمیسیون ویژه برجام روز یکشنبه در تذکری نیز به همین مسئله اشاره کرد. یک منبع آگاه نیز درباره مجادله لفظی علی لاریجانی، رئیس مجلس شورای اسلامی با علیرضا زاکانی، رئیس کمیسیون ویژه بررسی برجام در صحن علنی مجلس گفت: بر اساس قرار قبلی و قبل از بررسی طرح درصحنه علنی مجلس، می‌بایست آقایان زاکانی، لاریجانی و شمخانی قبل از بررسیکلیات طرح یک‌فوریتی اقدام متناسب و متقابل ایران در اجرای برجام، درباره مفاد طرح، به تفاهم می‌رسیدند و این در حالی است که چنین تفاهمی هنوز حاصل نشده است و لذا طرح باید از دستور کار خارج می‌شد.[3]

مخالفین همچنین نسبت به رفتار دولت با مجلس درزمینهٔ برجام انتقادات ویژه‌ای داشتند و متن برجامی که دولت به مجلس ارائه کرده را یک «پرینت» نامیدند که متن فارسی آن موجود نیست و همین مسئله سبب ایجاد مشکلات عدیده‌ای در آینده برای کشور خواهد شد.

موضوع بعدی که در تصویب کلیات طرح مذکور حائز اهمیت است درخواست 10 نفر از نمایندگان مجلس برای برگزاری علنی تصویب کلیات طرح برجام بود که توسط نمایندگان رد شد. [4]این در حالی است که بسیاری از کارشناسان بر این عقیده هستند که اگر نمایندگان مجلس شورای اسلامی نظر مساعد و یا مخالفی در مورد طرح مذکور داشتند باید با قاطعیت رأی خود را ابراز می‌کردند و یکی از مسائلی که قاطعیت نمایندگان را درزمینهٔ این طرح مهم نشان می‌داد شفاف‌سازی و رأی علنی نمایندگان بود که بعد از مدتی در روزنامه‌ها نیز چاپ و منتشر می‌شد تا نشان داده شود که چه کسی موافق و چه کسی مخالف طرح برجام بوده است. عدم شفاف‌سازی لازم در این زمینه و اینکه مردم بدانند نمایندگانشان چه برخورد و آرایی درباره طرح مذکور داشتند شائبه‌های مختلفی در این زمینه به وجود می‌آورد که تصویب کلیات طرح برجام مهندسی شده است.

از سوی دیگر اگر نگاهی به میزان آرای مأخوذه در تصویب طرح مذکور بیندازیم، به‌وضوح مشاهده می‌شود که کفه ترازو آن‌چنان‌که باید به سمت موافقین این طرح سنگین نیست و در برابر 139 نفر موافق 100 نماینده مخالف و 12 نماینده رأی ممتنع داده‌اند که بر این اساس موافقین 54 درصد کل نمایندگان را شامل می‌شوند. به هر لحاظ با توجه به حساسیت و اهمیت طرح مذکور به نظر می‌رسید که بررسی برجام در مجلس بایستی به‌گونه‌ای دیگر و بارأی و نظر کافی نمایندگان انجام می‌شد و دوقطبی که در مجلس به این شکل، به وجود آمده است نیز نمی‌تواند در بررسی برجام راضی‌کننده باشد. موضوعی که دربررسی این طرح به توهین و افترا هم کشیده شد و نورالدین پیرموذن نماینده موافق طرح مخالفان را کاسبان تحریم نامید که نفع مادی از عدم اجرای برجام می‌برند. [5]کارشناسان سیاسی مطرح می‌کنند مجلس شورای اسلامی با برجام بایستی به‌طور ملی با تفاهم کلی عمل می‌کرد نه اینکه در فضایی سیاسی و با دوقطبی سازی بررسی برجام از این گردنه حساس به این شکل و به‌سرعت عبور کند. با این اوصاف اشکال اساسی که به طرح برجام در عین ناقص بودن می‌توان گرفت عدم بررسی همه‌جانبه و استفاده از کلیه آرا و نظرات نمایندگان ملت است که این امیدواری وجود دارد که این مسئله در دستور کار هیات رئیسه مجلس در بررسی جزئیات طرح قرار گیرد.