به گزارش مشرق، رشد شتاب علمی کشور، رتبه اول علمی ایران در منطقه و ضرورت پیشتازی علمی در جهان از موضوعاتی است که همواره در سیاست‌های کلی و اسناد بالادستی جمهوری اسلامی و در کلام مدیران راهبردی نظام، مورد تاکید و توجه قرار گرفته است.

اسکوپوس( Scopus)، یکی از نمایه‌های استنادی معتبر و شناخته‌ شده‌ است که اطلاعات کتاب‌شناختی حدود 25 میلیون سند را در خود جمع‌آوری کرده‌است.

اسکوپوس اطلاعات محصولات حدود 5هزار ناشر علمی را از سراسر جهان در خود جای داده‌ و در مجموع اطلاعات 16 هزار و پانصد مجله علمی پژوهشی را در خود نمایه کرده‌است.

داده های تحلیل حال حاضر بر مبنای سایت رنکینگ Scimago است.

ایجاد شتاب در نرخ تولیدات علمی کشور پس از سال 2003، به صورت محسوسی افزایش یافت و تا سال 2012 هر ساله علاوه بر افزایش کیفیت تولیدات علمی شاهد افزایش سرعت و شتاب در تولید مستندات علمی در کشور طبق نمایه های مختلف بودیم. نمودار این رشد بر مبنای داده‌های سایت  Scimago در شکل زیر ارائه شده است:


در دو سال اخیر به دلائل مختلف، افت شتاب علمی کشور اغاز شد و متاسفانه در سال 2014 نیز وضعیت علمی کشور، وضعیت قابل قبولی نیست.

شوربختانه به غیر از یک سری شاخه‌های خاص، در سایر شاخه‌های مرتبط با وزارت علوم، تحقیقات و فناوری شاهد افت غیر قابل قبول در سال 2014 نسبت به سال 2013 هستیم.

به منظور درک شرایط و سیاست گذاری‌های سایر کشورها در حوزه علم و فناوری به بررسی پیشرفت علمی کشور عربستان ـ رقیب بسیار ضعیف ایران در گذشته ـ می‌پردازیم.

وضعیت تولید دانش در سال‌های مختلف در عربستان:


نمودار سیر تولید مستندات علمی عربستان در شکل زیر نمایش داده شده است:


همانگونه که مشاهده می‌شود این کشور همچنان روند صعودی انتشار مستندات علمی خود در نمایه اسکوپوس را حفظ کرده است.

درصد رشد علمی کشور عربستان در سال 2014 نسبت به سال 2013 و نسبت به سال  2012 و سال 2011، طبق داده‌های اسکوپوس در جدول ذیل آمده است.


تولید مستندات علمی عربستان صعودی در سال 2014 نسبت به سال 2013، به اندازه بیش از ده درصد و نسبت به دو سال قبل بیش از سی درصد افزایش داشته است. این در حالی است که مستندات این کشور نسبت به سه سال پیش بیش از 70 درصد رشد کرده است.

این آمار برای این کشور بسیار مطلوب و امیدوار کننده است و در صورت ادامه این روند با وضعیت فعلی، این کشور به زودی می‌تواند برای دستیابی به رتبه اول علمی منطقه برنامه ریزی کند.

رشد علمی ایران در سال 2014 نسبت به سال‌های مختلف:

جدول تولید مستندات علمی ایران در سال های مختلف در رنکینگ Scimago،  در شکل زیر نشان داده شده  است:


نمودار سیر تولید مستندات علمی ایران در سال‌های مختلف را در شکل زیر مشاهده می‌کنید:


حال به بررسی مقایسه درصد رشد علمی کشور ایران در سال 2014 نسبت به سال 2013 و نسبت به سال  2012 و سال 2011، طبق داده‌های اسکوپوس پرداخته می‌شود.


این جدول بدین معناست که تولید مستندات علمی ایران در سال 2014 نسبت به دو سال قبل به میزان بیش از یک و نیم درصد افت کرده است.

همچنین کل تولیدات علمی سال 2014 نسبت به سال گذشته، به اندازه دو هزارم (0.0002) افزایش یافته است. این در حالی است که تولیدات علمی کشور نسبت به سه سال پیش تنها حدود یک درصد افزایش داشته است.

با تکیه به این آمارها، می‌توان دریافت رتبه اول تولید علم منطقه که ایران آنرا در سال 2011 به دست آورده است، ممکن است در آینده ای نه چندان دور واگذار شود.

لازم به ذکر است به منظور آسیب شناسی بهتر لازم است که وضعیت علمی کشور در رشته‌های مختلف مربوط به وزارت بهداشت و وزارت علوم به تفکیک بررسی تا مشخص شود علل اصلی افت شتاب علمی کشور در دو سال اخیر، چه مواردی است.

با مطالعه تفکیکی رشته‌ها درمی یابیم که در اکثر رشته‌های مرتبط با وزارت علوم، شاهد افت حیرت آور در دو سال گذشته هستیم.

مقایسه رشد عربستان و ایران  نسبت به سال‌های مختلف:

با یک تقسیم ساده از یافته های فوق، می توان تناسب میان رشد علمی ایران و عربستان را محاسبه کرد. به این منظور جدول ذیل برای آگاهی مخاطبان، ارائه شده است:


این آمار غیر قابل باور نشان می دهد که درصد رشد تولید مستندات کشور عربستان در سال 2014 نسبت به سال 2013 در مقایسه با ایران در حدود 477 برابر است. رشد علمی 477 برابری عربستان نسبت به ایران، چندان با سیاست های کلی ایران در حوزه علم و فناوری خصوصا در منطقه، همخوانی ندارد.

این در حالی است که تولیدات علمی کشور ایران نسبت به دو سال قبل (سال 2012)، سیری نزولی داشته که قابل مقایسه با رشد علمی بیش از سی درصدی عربستان نیست.

از سوی دیگر تولید مستندات علمی عربستان نسبت به سه سال پیش در مقایسه با ایران، 60 برابر است.

نگاهی به بیانات اخیر مقام معظم رهبری:

باید اندیشید که علت این مصائب در حوزه علم و فناوری چیست و به چه علت اقتدار علمی کشور در آستانه تهدید و فروپاشی قرار گرفته است؟

آیا وزارت علوم به عنوان متولی این مساله، در دو سال گذشته، به نحو مطلوب و موثر عمل کرده است و مجری سیاست های ابلاغی و  اسناد بالادستی بوده است؟

نگاهی به بیانات مقام معظم رهبری در جمع اساتید نشان از اوج دقت و ظرافت نگاه ایشان در طرح موضوعات مرتبط با یکدیگر در یک جلسه خاص دارد. اهم موارد بیان شده توسط معظم له در این زمینه، حول محورهای ذیل است:

* کاری کنید که شتاب رشد علمی فروکش نکند.

* محیط علمی کشور را از حاشیه‌سازی‌ها برکنار نگه دارید. سیاست‌بازی نشود، سیاسی‌کاری نشود، حاشیه‌سازی نشود. این حاشیه‌سازی‌ها به کار اصلی که عبارت است از کار علم و پیشرفت علم با همه‌ خصوصیّاتی که این مسئله دارد، لطمه می‌زند.

یکی از غلط‌ترین کارهایی که در این یکی دو سال اخیر اتّفاق افتاد، این مسئله‌ بورسیه‌ها بود. این سم(جنجال درست کردن، حاشیه درست کردن ) را متأسّفانه افرادی بر اساس همان پایه‌های بینش فکریِ مبنی بر سیاسی‌کاری و سیاست‌بازی به کام دانشگاه کشور ریختند؛ چرا؟