گروه سیاسی مشرق – سال جاری به دلیل برگزاری دو انتخابات مهم در اسفندماه به سال رقابت سیاسی انتخاباتی تبدیل شده است و جریان‌های سیاسی مبنای عملکرد خود در سال جاری را انتخاباتی چیده‌اند. در این میان نحوه اجرای دو انتخابات مهم مجلس خبرگان رهبری و مجلس شورای اسلامی نیز از اهمیت بسزایی برخوردار است. جمهوری اسلامی همواره انتخابات‌های موفقی برگزار کرده است اما در این میان سابقه فتنه سال 88 و ابهام‌زایی در زمینه برگزاری انتخابات سالم نیز از جمله آفاتی بوده که در برخی از موارد بروز کرده است که همین موضوع ایجاب می‌کند که مراقبت‌های لازم برای جلوگیری از وقوع چنین مباحثی از سوی دستگاه‌های مربوطه صورت گیرد. اما هنوز بیشتر از هفت ماه به برگزاری این دو انتخابات باقی مانده است که حرف و حدیث‌هایی در مورد نحوه برگزاری انتخابات از سوی دولت و برخی گروه‌های خاص مطرح می‌شود که این مسائل بیشتر حول دو موضوع الکترونیکی شدن انتخابات و شفاف‌سازی صندوق رأی می‌گردد.

الکترونیکی شدن انتخابات

موضوع الکترونیکی شدن انتخابات از جمله موارد روبه جلو انتخابات آتی است که از سوی شورای نگهبان و دستگاه‌های مربوطه مورد استقبال قرار گرفته است اما همین موضوع سبب شده که حواشی چندی در زمینه اجرای انتخابات ایجاد شود.

نجات‌الله ابراهیمیان، سخنگوی شورای نگهبان در 20 خردادماه سال جاری درباره موضع این شورا در مورد الکترونیکی شدن انتخابات گفت: «اصل برگزاری انتخابات به‌صورت الکترونیکی یک امر میمون و بسیار مناسبی است. بنابراین شورای نگهبان از این ایده استقبال می‌کند و به نظر می‌رسد که شورای نگهبان در مسیر الکترونیکی کردن انتخابات حتی جلوتر از سایرین اقدام نموده است، زیرا در سال قبل در موسم تقدیم پیشنهاد بودجه، گزینه مربوط به انتخابات الکترونیکی را لحاظ و بودجه‌ای را پیشنهاد کرد، اما آمادگی باید در قالب یک برنامه‌ریزی مشخص و معین باشد و بر اساس آن اعلام شود در چند حوزه و چه فرآیندهایی باید به‌صورت الکترونیک برگزار شود و به شورا نیز جهت نظارت اعلام شود. چنین اعلامی به‌صورت رسمی تاکنون (20 خرداد 94) صورت نگرفته است. به‌عبارت دیگر صرف اعلام کلی نمی‌تواند یک عملیات مهم و گسترده‌ای تحت عنوان برگزاری انتخابات به‌صورت الکترونیک را اجرایی کند، ما فقط به مصوبه هیئت وزیران نیاز نداریم، ما به اقدامات عملی و روشن نیاز داریم.» [1]

چند روز پس از سخنان سخنگوی شورای نگهبان بود که وزارت کشور نامه‌ای به این شورا برای برگزاری الکترونیکی انتخابات ارسال کرد.

ابراهیمیان درباره نامه وزارت کشور در مورد الکترونیکی شدن انتخابات بیان داشت:‌ در این نامه اعلام شده «با عنایت به تمهیدات صورت گرفته جهت برگزاری انتخابات دهمین دوره مجلس شورای اسلامی و پنجمین دوره انتخابات خبرگان رهبری و با توجه به هماهنگی و همکاری بین وزارت کشور و شورای نگهبان و همچنین مصوبه هیئت وزیران مبنی بر تأمین اعتبار برگزاری مکانیزه 30 درصد شعب اخذ رأی (9 کلان‌شهر) لطفاً دستور فرمایید با توجه به ضیق وقت نظریه شورای نگهبان اعلام شود».[2]

این نامه بلافاصله توسط آیت الله جنتی پاسخ داده شد و به گفته ابراهیمیان، دبیر شورای نگهبان اینگونه به این نامه پاسخ گفت: «در نامه دبیر محترم شورای نگهبان به وزیر محترم کشور اعلام شده «با توجه به محدودیت زمانی تا انتخابات هفتم اسفندماه لازم است جزئیات طرح برگزاری انتخابات الکترونیکی یعنی حوزه‌های انتخابیه موردنظر، تعداد صندوق‌های رأی، امنیت نرم‌افزار و سخت‌افزار، شبکه و زیرساخت‌ها و ... با توجه به امکانات واقعی و مشکلات دوره گذشته و شرایط جدید به‌صورت رسمی در اختیار این شورا قرار داده شود تا پس از بررسی جوانب مختلف طرح نسبت به برگزاری انتخابات الکترونیکی و کیفیت آن اظهار نظر لازم صورت گیرد.»

سخنگوی شورای نگهبان در ادامه اظهار داشت: در این نامه وزیر محترم کشور به ذکر کلیات اکتفا شده است. اینکه در 30 درصد شعب اخذ رأی (9 کلان‌شهر) قرار است انتخابات الکترونیکی برگزار شود، شورای نگهبان حرفی ندارد، اما برای اینکه شورای نگهبان در این باره اظهار نظر داشته باشد که آیا امنیت دارد یا ندارد و یا امکان نظارت وجود دارد یا خیر، باید به‌صورت دقیق و با ذکر جزئیات و اعلام تعداد صندوق‌های اخذ رأی اعلام شود، اما متأسفانه هنوز هم این جزئیات اعلام نشده است.[3]

البته رایزنی‌های مختلفی پس از آن میان شورای نگهبان و وزارت کشور برگزار شد که بنابه گفته حسینعلی امیری سخنگوی وزارت کشور، رحمانی فضلی وزیر کشور در آخرین روزهای ماه مبارک رمضان در شورای نگهبان حاضر شد و درباره کم و کیف برگزاری الکترونیکی انتخابات توضیح داد.

وی افزود: در این جلسه بنده و آقای مقیمی هم حضور داشتیم و به سؤالات اعضای محترم شورای نگهبان پاسخ دادیم و برنامه‌های خود را نیز ارائه کردیم.[4]

با این حال به نظر می‌رسد با اینکه شورای نگهبان همواره از برگزاری الکترونیکی انتخابات حمایت کرده است برخی از رسانه‌های خاص با هدف سیاه نمایی سیاسی بر اساس حساسیت‌هایی که شورای نگهبان دارد علیه این شورا خبرپراکنی کنند.

این موضوع حتی واکنش وزارت کشور را نیز در پی داشته و امیری سخنگوی این وزارتخانه درباره آمادگی شورای نگهبان برای برگزاری الکترونیکی انتخابات آتی مجلس شورای اسلامی گفت: بعضاً مشاهده شده که برخی از سایت‌ها عنوان کرده‌اند که شورای نگهبان مخالف برگزاری الکترونیکی انتخابات است درحالی که چنین نیست؛ آن‌ها موافق شفاف‌سازی انتخابات هستند و این حق را دارند که نسبت به نظارت خود بر انتخابات دغدغه داشته باشند.

امیری همچنین بودجه تصویب شده در هیئت دولت برای برگزاری الکترونیکی انتخابات را 170 میلیارد تومان عنوان کرد و اظهار داشت: تا زمانی که بررسی‌ها برای چگونگی برگزاری الکترونیکی انتخابات به نتیجه نرسد، نمی‌توان تعیین کرد که چه میزان از رأی‌گیری در انتخابات مکانیزه خواهد بود؛ بنابراین باید صبر کنیم و ببینیم بررسی کارشناسان در این زمینه به کجا خواهد رسید.[5]

ابراهیمیان نیز روز جمعه 9 مردادماه از امکان برگزاری الکرونیکی انتخابات مجلس شورای اسلامی در دوره دهم در بیش از 9 شهر کشور خبر داد و گفت: هنوز صحبت‌هایی پیرامون این موضوع نشده است، بنابراین اگر وزرات کشور بتواند همان زمینه‌هایی را که برای برگزاری انتخابات الکترونیکی در 9 کلانشهر فراهم کرده است را فراهم کند، امکان برگزاری انتخابات الکترونیکی در بیش از 9 شهر کشور نیز وجود دارد.

وی در همین زمینه، افزود: برگزاری انتخابات مجلس دهم در بیش از 9 شهر کشور به صورت الکترونیکی بستگی به این دارد که در مدت باقیمانده تا چه میزان وقت و امکانات اجازه بدهد که آن را توسعه دهند و در مجموع این امکان وجود دارد؛ اگر از نظر اجرایی بودجه و امکانات به موقع برسد، می‌توانند توسعه دهند اما باید سازوکارهای آن از سوی وزارت کشور به ما اعلام شود تا شورای نگهبان هم در فرصت مناسب بتواند نظرش را درباره هر مرحله از برگزاری آن اعلام کند.

ابراهیمیان در پاسخ به این سؤال که آیا صحبتی شده که وزارت کشور تصمیمی برای برگزاری انتخابات مجلس به صورت الکترونیکی در بیش از 9 شهر کشور داشته باشد یا خیر؟، خاطر نشان کرد: ما در آخرین جلسه‌ای که با وزیر کشور داشتیم، معیار همان حوزه‌هایی بوده است که آن‌ها اعلام کرده‌اند. البته ممکن است در سطح کارشناسی مذاکراتی پیرامون برگزاری انتخابات الکترونیکی در بیش از 9 شهر کشور شده باشد، اما این موضوع هنوز به صورت رسمی به ما اعلام نشده است، البته وزارت کشور می‌تواند این موضوع را اعلام و با شورای نگهبان مکاتبه کند تا در مورد آن بررسی‌های لازم صورت گیرد.[6]

به هر جهت به نظر می‌رسد در زمینه برگزاری الکترونیکی انتخابات در 9 کلانشهر کشور این موضوع مورد بررسی و تأیید طرفین به عنوان عامل اجرایی و بازوی نظارتی در انتخابات قرار گرفته است و طبق روال منطق و معمول و برخلاف فرافکنی برخی از رسانه‌های خاص که نیت سیاسی دارند، این مساله در حال انجام است و در آینده شاهد برگزاری انتخابات مجلس به صورت الکترونیک خواهیم بود.

شفاف سازی صندوق‌های انتخابات

اما موضوع دیگری که در زمینه شفاف سازی انتخابات مطرح است و رئیس جمهور در همایش فرمانداران سراسر کشور بدان اشاره کرد، بحث شفاف‌سازی انتخابات است.

حجت الاسلام حسن روحانی با تاکید بر نحوه اجرای انتخابات گفت: «انتخابات به یک معنا مبنای مشروعیت، نه تنها سیاسی، حتی مشروعیت دینی. مشروعیت دینی هم یک بخش‌اش با رأی و نظر مردم است. خیلی مهم است رأی مردم. قبل از اینکه غرب بگوید رأی و صندوق رأی، قرآن به ما امر به شورا کرده است. مبنای ما نظر مردم است. بنابراین کاری کنیم که در این انتخابات عدالت اجرا شود، هیچ جا هم سوءظن بوجود نیاید. صندوق اگر می‌گذارید یک صندوق پلاستیکی شفاف باشدکه همه رأی را ببینند. معنا ندارد مقوا و چسب دور آن بزنیم. یک صندوقی باشد که همه ببینند. من رأی خود را ببینم که داخل صندوق می‌افتد.

بگذارید همه چیز شفاف باشد تا من که نفر اول هستم فردا به دروغ به من نگویند که این صندوق یک سومش پر بود. برای چه دور آن پارچه می‌پیچید که این اتهامات زده شود. از موضع اتهام پرهیز کنیم. حالا ما مهم نیستیم به به نظام گاهی تهمت زده می‌شود. همه چیز شفاف باشد. حتی اگر ممکن است دوربین باشد اگر رأی می‌شمارید همه ببینند. کاری کنید که شفاف یک انتخابات برگزار شود. حالا اگر هزینه هم دارد، می‌ارزد که ما هزینه آن را قبول کنیم تا ان‌شاءالله یک انتخابات خوب، سالم، رقابتی و شفاف و مایه آبروی نظام باشد و همانطور که مقام معظم رهبری فرمودند این آراء و صندوق‌ها را حق‌الناس و امانت بدانیم و بدانیم که در دنیا و آخرت باید پاسخ این را بدهیم و ان شاء الله امانتدار خوبی باشیم.»[7]

جلسه رونمایی وزیر کشور از صندوق‌های شفاف

پس از این سخنان بود که وزارت کشور در اقدامی از صندوق‌های انتخابات‌های آتی رونمایی کرد. صندوق‌هایی که به نام صندوق‌های شفاف نامگذاری شد و گفته شد که بنابر آنچه رئیس جمهور در همایش فرمانداران بیان کرده این صندوق‌ها طراحی شده است اما برخی از رسانه‌ها بر این موضوع خرده گرفتند که با نگاهی به صندوق‌های انتخابات گذشته می‌توان به وضوح دریافت که تغییر چندانی در این زمینه حاصل نشده است و صندق‌های انتخابات گذشته نیز به همین میزان شفاف بوده‌اند.[8]

نمونه قبلی صندوق‌های انتخابات

همین موضوع در سخنان آیت الله جنتی دبیر شورای نگهبان را نیز مورد اشاره قرار گرفت. وی که به مناسبت سالروز شورای نگهبان مهمان گفت و گوی ویژه خبری شبکه دو سیما بود در این باره گفت: گفته‌اند صندوق‌های رأی باید شفاف باشد. حرفی نیست اما چطور شفاف باشد و آرا خوانده نشود؟ اگر صندوق‌ها شیشه ای باشند، آرا خوانده می‌شود و این برخلاف قوانین است که آرا باید مخفی باشد. باید فکری بکنیم که شیشه ای نباشد ولی شفاف هم باشد تا نگویند قبل از رأی گیری، آرایی در صندوق ریخته شده بوده.

در این زمینه یکی از روزنامه‌های زنجیره‌ای اصلاح‌طلب با فرافکنی مطرح کرد که آیت الله جنتی با شفاف شدن صندوق‌های رأی مخالف به کلی مخالف است. [9] این درحالی است که سخنان آیت الله جنتی ناظر بر یکی از اصول اساسی قانون اساسی است. در فصل ششم قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران در باب مجلس شورای سالامی در اصل شصت و دوم آمده است: «مجلس شورای اسلامی از نمایندگان ملت که به طور مستقیم و با رأی مخفی انتخاب می‌شوند تشکیل می‌گردد. شرایط انتخاب کنندگان و انتخاب شوندگان و کیفیت انتخابات را قانون معین خواهد کرد.»[10] و از سوی دیگر شورای نگهبان در مورد بررسی این موضوع وظیفه دارد و وزارت کشور که مطرح کننده این مساله است وظیفه ایجاد راهکار لازم را دارد تا به اساس برگزاری انتخابات خللی ایجاد نشود.

سخنان آیت الله جنتی نیز بر همین حساسیت تکیه دارد که چگونه می‌توان از مخفی بودن رأی مردم حفظ و حراست کرد و همچنین موضوعی که رئیس جمهور بدان اشاره کرده است نیز اجرا شود. البته رحمانی فضلی، وزیر کشور نیز بر همین حساسیت تاکید کرده است. وزیر کشور در مورد انداختن رأی مردم در صندوق‌های شیشه‌ای گفته است: «رأی محرمانه است. اگر صندوق به‌گونه‌ای باشد که در رأیی که انداخته می‌شود، اسم کاندیدا خوانا باشد، مجبور هستیم رأی را داخل پاکت بگذاریم و در صندوق قرار دهیم.»

به هر جهت آنچه مشخص است موضوع برگزاری انتخابات با صندوق‌های شفاف بایستی بر اساس قانون اساسی و اصل مخفی بودن رأی مردم انجام شود و در این راستا وزارت کشور وظیفه دارد نسبت به حساسیت‌های موجود موارد لازم را انجام دهد تا تغییراتی که صورت داده شده است، طبق قانون انجام شده و خللی در اجرای انتخابات ایجاد نشود.

برگزاری انتخابات در نظام جمهوری اسلامی ایران با توجه به سابقه دوران انقلاب هر ساله مترقی‌تر شده و سازوکارهای مختلفی در این زمینه طراحی و اجرا گردیده است. الکترونیکی شدن انتخابات و شفاف‌سازی نیز ازجمله موارد جدیدی هستند که بایستی با بررسی و دقت نظر زیادی انجام گیرد تا در راستای مترقی سازی انتخابات و نه ایجاد خلل در آن موارد لازم صورت گیرد. ازاین‌رو دستگاه‌های مربوطه ازجمله شورای نگهبان و وزارت کشور بررسی‌های لازم و نظرات مختلفی ارائه می‌دهند اما آنچه مشخص است برخی از گروه‌های سیاسی بر اساس منافع جناحی خود به این مسائل می‌پردازند و ازاین‌رو قرائت و مباحث انحرافی رخ می‌نمایند که بعضاً با واقعیت امر منافات دارد.