به گزارش خبرنگار مشرق، پس از برگزاری چهار شب شعر تخصصی با ارائه تازه‌ترین سروده‌های شاعران کرد، بلوچ، افغان و ... با عنوان «به صرف شعر» در کتابخانه تخصصی وزارت امور خارجه، پنجمین دوره این نشست‌ها، تحت عنوان «محور فرهنگی و تمدنی جام ـ هرات» و با حضور شاعران و ادیبانی از ایران و افغانستان به میزبانی کتابخانه تخصصی وزارت خارجه در سازمان ایرانی مجامع بین‌المللی برگزار شد.

* موجانی: «به صرف شعر» با نظر مستقیم وزیر خارجه پایه‌گذاری شد

در این برنامه، ابتدا سیدعلی موجانی، رئیس کتابخانه تخصصی وزارت امور خارجه در توضیح اهداف برنامه «به صرف شعر» که نخستین جلسه آن در سال گذشته و با حضور محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه کشورمان افتتاح شد، اظهار داشت: گاهی از ایران به مفهوم جغرافیایی‌اش صحبت می‌کنیم؛ کشوری که در نقشه جهان جا گرفته، اما وجهی فراتر و تأثیرگذارتر از این دارد و آن، قلمرو فرهنگی و تمدنی‌ای است که برای ما به یادگار گذاشته است.
وی ادامه داد: یکی از جذابیت‌های ایران، فرهنگ مشترکی است به لحاظ نژادی با اقوام و مذاهب دیگر دارد؛ اما گاهی با آنان نه هم مذهبیم و نه هم زبان؛ مثل کردها. گاهی هم‌مذهبیم نه هم‌زبان و گاهی هیچ کدام از این‌ها نیست و فقط یک پیوست تمدنی وجود دارد که ما را به دیگران متصل می‌کند؛ مثل گرجستان ـ که در همسایگی ماست و بیش‌ترین گرجی‌های مهاجر در کشور ما زندگی و ایرانیان از آنها میزبانی می‌کنند. این‌ها وظیفه ما را نسبت به پیوستگان بیش‌تر می‌کند.

رئیس کتابخانه تخصصی وزارت امور خارجه آنگاه گفت: جلسات «به صرف شعر» با نظر مستقیم دکتر ظریف شکل گرفت تا پیوند ما را با هسته‌های پیرامونی بیش‌تر کند، درک متقابل را افزایش دهد و ظرفیت‌های بیش‌تری را فراهم سازد. نظر وزیر امور خارجه کشورمان این بود که در این دنیای پرتلاطم برای افزایش سطح آرامش و صلح منطقه‌ای، باید کار فرهنگی صورت داد؛ در حالی که جنگ‌ها و عواملشان تلاش می‌کنند که این پیوندها را از عرصه‌های تمدنی پاک کنند.
موجانی ادامه داد: ما با حفظ میراثی که از آن به عنوان وجوه مشترک یاد کردم، با هم‌زبانان، هم‌مذهبان و همسایگانمان، مللی به هم‌پیوسته را می‌سازیم و معتقدیم که راه حل صلح و آرامش همه ما، نشست‌ها، تلاش‌ها و گفت‌وگوهای زیاد فرهنگی باشد.

وی خاطرنشان کرد: جلسه‌ای که امروز در قالب پنجمین نشست «به صرف شعر» شکل گرفته است، پیوند دادن دو جریان فرهنگی ـ تمدنی بین خواجه عبدالله انصاری به عنوان پیر هرات و شیخ جام است. بنابراین بر خلاف جلسات قبلی که فقط به شعرخوانی شاعران بسنده می‌کردیم، شعر بزرگان این دو سرزمین را با اجرای موسیقی همراه کرده‌ایم تا با این اجراها، گذشته افتخارآمیز یک سرزمین بزرگ پارسی را به یاد آوریم.

پس از سخنرانی رئیس کتابخانه تخصصی وزارت امور خارجه، استاد حسین دامن‌پاک به خواندن شعر «سرو خرامان» مولانا و اشعاری دیگر در نعت پیامبر اسلام (ص) پرداخت و همراهی یک نوجوان در آواز و نوازندگی دوتار، حاضران را به شوق آورد.

* مدیر فرهنگ و هنر هرات: مکتب هنری هرات همچنان زنده است

در بخش دیگری از این برنامه، مدیر فرهنگ و هنر هرات در سخنانی با بیان اینکه، هرات یکی از شهرهای بزرگ خراسان قدیم است و ارزش کارهای هنری آنجا بر همه روشن است، گفت: شهر هرات در دوره‌هایی مثل غزنویان هنرمندان زیادی در زمینه‌های نقاشی، مینیاتور و ... گرد هم جمع کرده بود و پس از آن در دوره سلجوقیان، کارهای هنری زیادی از هنرمندان هرات به جای ماند.

جاوید ضرغام ادامه داد: هرات، از جهات دیگر هم شهری مهم به شمار می‌آید؛ چنان که خواجه نظام‌الملک طوسی، مدارسی برای تدریس اصول مذهب شافعی بنا کرد. هرات همچنین از نظر معماری، شهری بلندمرتبه است و گنبد قاضی که ساختمانی مستحکم بر آرامگاه محمد قاضی است، در زمان سلجوقیان ساخته شده است. مسجد جامع هرات نیز نمونه‌های ارزشمند معماری و خوشنویسی را در رواق‌ها و طاق‌های خود جای داده است.

مدیر فرهنگی ـ هنری هرات خاطرنشان کرد: پس از حملات چنگیز در قرن هفتم، بسیاری از هنرمندان هراتی به سمرقند رفتند و کم‌تر نشانه‌ای از فعالیت‌های فرهنگی ـ هنری در این شهر ماند. در واقع، هیچ اثر ملموسی غیر از یک اثر بر جای نماند و آن مسجد جامع هرات و دیگی است که از هفت نوع فلز ساخته شده و در آن خوشنویسی به کار رفته است.

ضرغام با بیان اینکه آثاری که در زمان تیموریان در هرات خلق شد، اکنون در موزه‌های سراسر دنیا موجود و قابل افتخار است، افزود: بعد از این، مکتب هنری هرات پایه‌گذاری شد که در زمان بایسنقر 40 هنرمند در آن فعالیت داشتند. بعد از مکتب هنری هرات، مکاتب دیگری نیز شکل گرفتند، اما آن مکتب هنوز زنده است و هنرمندان آن تلاش می‌کنند اصالت‌های آن را حفظ کنند.

* دامن‌پاک جامی:‌ محور جام ـ هرات، محور علم، عرفان و اخلاق است

در ادامه این نشست که با حضور خانم ظریف، همسر وزیر امور خارجه، همسران سفرا و نمایندگی‌های سیاسی مقیم تهران، اعضای انجمن بانوان دیپلمات‌های وزارت خارجه نماینده سابق تربت جام و تایباد در مجلس، شاعران، فرهیختگان و نخبگان تربت جام و هرات برگزار شد، معاون پژوهشی مرکز آموزش و پژوهش‌های بین‌المللی وزارت امور خارجه به سخنرانی پرداخت. مرتضی دامن‌پاک جامی با خواندن ابیاتی در مدح سیدالشهدا (ع) از عبدالرحمان جامی، گفت: بدون تردید، برگزاری این نوع مراسم، فراتر از فراهم شدن فرصتی برای هم‌نشینی شعرا و ادیبان و همدلی اقوام مختلف حوزه تمدنی ایران ـ که در جای خود حائز اهمیت است ـ از منظر توجه بیش‌تر به مقوله فرهنگ و هنر، به خاطر ارتباط تنگاتنگ آن با آداب و شیوه زندگی مردم جوامع مختلف، معرفی نمادها و عناصر کلیدی تمدن‌های بشری و تأثیر آن بر تعاملات انسانی و تحکیم پیوندهای دوستی و احترام بین مردمان ساکن در حوزه‌های تمدنی مشترک نیز بسیار مهم و قابل توجه است.

دامن‌پاک جامی سخنان خود را ادامه داد و افزود: حوزه تمدنی ایران و مناطق پیرامونی آن به دلیل اشتراکات فراوان دینی، زبانی و فرهنگی و سابقه چندین هزار سال تمدن انسانی از جمله مناطقی است که بیش از هر منطقه دیگر جغرافیایی در جهان، ابزارها و امکانات بازشناسی و بازخوانی این تعاملات و پیوندها و چگونگی تحکیم و استمرار آنها را در اختیار دارد.

وی خاطرنشان کرد: محور تمدنی و فرهنگی جام ـ هرات یکی از اجزای پرشمار این حوزه تمدنی است که به ویژه اگر محور سمرقند را نیز به آن اضافه کنیم، به دلایل متعددی همانند نگینی بر تارک فرهنگ، هنر، ادب و عرفان سرزمین‌های شرقی می‌درخشد. در واقع، محور فرهنگی ـ تمدنی جام ـ هرات، بخشی از سرزمین پهناور خراسان بزرگ و یادآور تقدسی کهن است که خاطره‌های تاریخی بی‌شماری را برای اقوام گوناگون ساکن در این آب و خاک را تداعی می‌کند.
معاون پژوهشی مرکز آموزش و پژوهش‌های بین‌المللی وزارت امور خارجه آنگاه با طرح این سئوال که «چرا محور جام ـ‌ هرات تا این اندازه در پهنه تاریخ خراسان بزرگ، مهم بوده است؟» با بیان پیشینه جغرافیایی این محور و رونق تجاری میان شبه‌قاره هند، شرق میانه، آسیای مرکزی و اروپا به این پرسش خود پاسخ داد. او همچنین گفت: محور جام ـ هرات، محور علم، عرفان و تصوف است. این سرزمین از سده‌های سوم و چهارم هجری با حضور عارفان و اندیشمندانی چون شیخ‌الاسلام احمد جام ژنده‌پیل، عارف و شاعر قرن ششم در منطقه جام و خواجه عبدالله انصاری، عارف قرن پنجم در هرات، دورانی از شکوفایی علمی و فرهنگی را آغاز کرد. البته اوج شکوفایی علم و ادب، عرفان و انواع هنر و موسیقی را در این منطقه می‌توان به پس از حملات ویرانگر مغول و در دوران امپراطوری تیموری در قرن نهم هجری نسبت داد.

دامن‌پاک جامی در پایان گفت: از سوی دیگر، بازی‌های آیینی و رقص‌های محلی و فولکلوریک نیز بیانگر نکات ارزشمند تاریخی، اجتماعی و فرهنگی و شیوه‌های زندگی و کار مردم ایران‌زمین است که ریشه در تاریخ گذشته اقوام ایرانی دارد. این حرکات، دارای مفاهیم بزمی، رزمی و عرفانی بوده که با همراهی سرنا و دهل، به ویژه در عروسی‌ها اجرا می‌شوند و بیانگر آیین‌های مقدس ادوار کهن ایران و تبلوری از عرفان و تصوف آمیخته با فرهنگ اسلامی هستند.

* هنرمندی که «هت تریک» کرد!

مدیر نگارخانه هرات، سخنرانی بعدی این نشست فرهنگی ـ تمدنی بود. سروریار که در انتقال تابلوهای نقاشی و نگارگری هنرمندان شهر خود برای نمایش آن‌ها در نمایشگاه خیریه، نقش فراوانی ایفا کرده بود، گفت: هنر و هنرمند، پل ارتباطی میان ملت‌ها هستند و آن چیزی را که انسان‌ها از محیط و اطراف خود برداشته و به دیگران نمایش می‌دهند، به زبان رنگ‌ها و خطوط، در قالب ناب‌ترین و مناسب‌ترین واژه‌ها به جامعه تقدیم می‌دارند. بنابراین، اثر هنرمند یک تابلو نیست؛ بلکه حرف‌های زیبا و اندیشه‌های بازتاب یافته زیبای اوست که مخاطب را متوجه خود می‌سازد.
در لابه‌لای هر یک از سخنرانی‌ها، استاد عبدی از نوازندگان و خوانندگان تربت جامی به اجرای موسیقی می‌پرداخت که اجرای قطعه «نوایی، نوایی» او در مجلس شور دیگری به پا کرد. قاسمی، مجری برنامه نیز که از شاعران افغانستان است، با بیان اینکه «این هنرمند موسیقی، امروز به قول فوتبالی‌ها هت تریک کرد!» از حاضران خواست به تشویق استاد عبدی بپردازند.

* معاون ظریف: دشمنان می‌خواهند الف افغانستان را بردارند

در بخش دیگری از این نشست، معاون آسیا و اقیانوسیه وزارت امور خارجه به سخنرانی پرداخت. رحیم پور، گفت: نشست‌های «به صرف شعر» نسیم فرهنگی و ادبی وزیده شده به یک وزارتخانه کاملاً سیاسی است و اگر اشتغالات دکتر ظریف در کش و قوس مذاکرات هسته‌ای اجازه می‌داد، او از این جمع و هنرمندانش استفاده می‌کرد و در میان شما زانوی شاگردی می‌زد.
وی خاطرنشان کرد: استرس‌های گوناگونی بر دیپلمات‌های کشورمان وارد می‌شود و نسیمی که امروز از جام و هرات در این سالن و سرزمین ما جاری شده، بسیار فرحبخش است.
رحیم‌پور ادامه داد: من برای نخستین بار، 38 سال پیش، یعنی حدود 2 سال قبل از انقلاب اسلامی به هرات رفتم. دو سال بعد از انقلاب نیز کارم در وزارت خارجه با افغانستان شروع شد. اما بعد از آن به اروپا رفتم و دوباره با وزارت آقای ظریف به جمع همکارانم در وزارت امور خارجه برگشتم.

معاون آسیا و اقیانوسیه وزیر امور خارجه با اشاره به اینکه تمدنی که با عنوان جام ـ هرات شناخته شده، طیف گسترده‌ای از نظر جغرافیایی است که تا چین و ماچین تمدن ایران را معرفی می‌کند، اظهار داشت: هر قسمتی از این تمدن، یک بویی و عطری دارد. امروز ما می‌توانیم به تمدنی که از اجداد ما ارث رسیده افتخار کنیم و این نغمات، همان عطر را دارد.
رحیم‌پور که سعی می‌کرد طنز و شوخی را چاشنی سخنانش کند، افزود: ما با ملت افغانستان یک ملت هستیم و در محنت و سختی 4 دهه اخیر در کنار هم بوده‌ایم. بزرگ‌ترین مهاجران افغان در ایران میزبانی شده‌اند. البته می‌گویند مهمان، یک روز، دو روز، نه این همه سال! منتها چون افغان‌ها مهمان ما نیستند و با ما یکی هستند و در یک منطقه باهم زندگی می‌کنیم، نمی‌توانیم خودمان را میزبان و آنان را مهمان تلقی کنیم. گویی ما همه در یک کشور زندگی می‌کنیم.
وی با بیان اینکه دشمنان این ملت، نمی‌خواهند افغانستان روی خوش ببیند، گفت: آنها می‌گویند که افغانستان، سرزمین فغان است. در حالی که مردم آنجا به سلحشوری، سختکوشی، غیرت، اسلامیت و محبت معروف هستند.

معاون آسیا و اقیانوسیه وزیر امور خارجه با انتقاد از تصویر ساخته شده از افغان‌ها در کشور ما ادامه داد: تصویری که از آنها در سرزمین ما ساخته می‌شود، قسمت‌های اصلی و دقیق آن نیست. نسبت‌های درست آن، همان چیزی است که اینجا می‌بینید. برای همین میزبان نسبتاً مهربانی برای این مردم بوده‌ایم و امیدوارم در تاریخ سخت افغانستان وظیفه خودمان را بهتر از این ایفا کنیم.

رحیم‌پور باز هم به نگرش دشمنان به افغانستان اشاره کرد و گفت: عده‌ای می‌خواهند الف افغانستان را حذف کنند و آن را فغانستان بنامند. اتفاقا 38 سال پیش، من با یک گروه دانشجویی به آنجا رفتم و در محیط دانشجویی، از سوژه‌های فقر و فلاکت نمایشگاهی برگزار شد که نامش «فغانستان» بود، اما منظور دانشجویان آن زمان با کسانی که با ملت افغانستان نیستند، تفاوت دارد. آن‌ها می‌خواهند الفش را بردارند و افغانستانی بدون رفاه، آرامش و صلح بسازند. ما اما افتخار می‌کنیم که درمانگر آلام و دردهای این مردم باشیم.

در این مراسم، یکی از شاعران جامی با نام یوسف یعقوبی محمودآبادی، یک غزل قرائت کرد که با استقبال حاضران همراه شد. بخشی از این غزل به شرح زیر است:
افتاده‌ام افتاده‌ام در بند آن گیسو صنم
بندم به زلف آن پری تا جان بود اندر تنم
آزاده‌ام آزاده‌ام از قید و بند بندگی
الا در آن بتخانه‌ای باشد خدایش آن صنم
من طوطی‌ام، من طوطی‌ام، نطقی نمی‌گویم ز خود
آموزه دست اویم از نای او نایی زنم
من مطربم من مطربم چنگ و دهل باشد مرا
بر کوی او سازی زنم تا او بداند کین منم
من یوسفم من یوسفم، یعقوبیان را گو بیا
تا سو بگیرد دیدشان از بوی این پیراهنم

* سفیر رفته گلاب بیاره!

حضور نیافتن سفیر افغانستان در تهران در این مراسم با انتقادهایی همراه بود. به گفته مجری ـ شاعر برنامه، او برای گلابگیری به کاشان رفته‌ بود؛ در حالی که فرصت شرکت در مراسم مهم فرهنگی، هنری جام ـ‌ هرات که با حضور شاعران و هنرمندان کشورش برگزار می‌شد با گلابگیری برابر نبود. سخنرانان هر یک به طعنه می‌گفتند که گل مهم‌تر از گلاب است.

در پایان این مراسم، برنامه موسیقی مقامی توسط گروه موسیقی مقامی و بازی‌های آیینی عشاق شیخ جام برگزار شد. اجرای حرکات آیینی، موسیقی و بازی‌های آیینی اَپَز (کاشت، داشت و برداشت گندم)، اجرای حرکات سماعی، عرفانی و اجرای موسیقی مقامی و حرکات مفهومی از برنامه‌های این گروه بود. استاد عبدالله عبدی، خواننده و نوازنده که خود دانشجوی هنرهای زیبای دانشگاه تهران است، سرپرستی این گروه 7 نفره را به عهده داشت. همچنین استاد محمد رحم دل‌خواه ـ که سابقه اجرا در 20 کشور جهان را دارد ـ از نوازندگان سرنای این گروه بود.