گروه تاریخ مشرق- روز اول اردیبهشت 1359 امام خميني در پيامي ضرورت «انقلاب فرهنگي» را گوشزد كردند و تعلل در ايجاد آن را خيانت به اسلام و ايران دانستند. اين روز، روز «انقلاب فرهنگي» ناميده شد.
پيروزي انقلاب شكوهمند اسلامي در بهمن 1357 و به‌دنبال آن استقرار نظام جمهوري اسلامي به جاي نظام ستم‌شاهي پهلوي، تغيير و تحول بنياديني را در عرصه‌هاي گوناگون اجتماعي به وجود آورد. در اين راستا مقوله «فرهنگ» از جايگاه ويژه و پايگاه ممتازي برخوردار بوده، به‌طوري كه تصور تغيير در نظام بدون تغيير در فرهنگ حاكم بر آن، تصوري ناموجه است.
صدور پيام نوروزي امام خميني در اول فروردين 1359 را بايد نقطه عطفي در تاريخ انقلاب فرهنگي دانست. ايشان در بند «11» اين پيام بر ضرورت ايجاد انقلاب اساسي در دانشگاه‌هاي سراسر كشور، تصفيه اساتيد مرتبط با شرق و غرب، تبديل دانشگاه به محيطي سالم براي تدوين علوم عالي اسلامي و ... تأكيد كردند. این موضعگیری در اول اردیبهشت 1359 نیز با قاطعیت بیشتری مورد تاکید قرار گرفت. در این روز امام خمینی در جمع دانشجویان عضو انجمن اسلامی دانشگاهها و سازمان‌های دانشجویی مسلمان سراسر کشور ضمن برشمردن معایب دانشگاههای عصر پهلوی، آنها را دانشگاههای وابسته و استعماری خواندند و خواستار ایجاد تحول در نظام دانشگاهی کشور شدند. این سخنان مقدمه حرکتی شد که به «انقلاب فرهنگی» معروف گردید. انقلابی که با اعتراض دانشجویان دانشگاهها علیه جریانهای غیر اسلامی و اساتید وابسته در تهران و شهرستانها، و حمایت مردم از این حرکت آغاز شد.
نظام آموزشی ایران در سالهای پس از پیروزی انقلاب اسلامی به دو تغییر بنیادین نیاز داشت. یکی ضرورت ارتقاء سطح آموزش با هدف کاستن از میزان نیاز دانشگاهیان به بیگانگان و دیگری مصون ساختن فضای دانشگاهها از تعرض احزاب و گروههای سیاسی که از این مکان‌ها به عنوان پایگاهی برای برخوردهای سیاسی و درگیریهای حزبی استفاده می کردند.
در ایران پس از انقلاب، دانشگاهها و مراکز آموزش عالی به محل برخورد افکار و عقاید سیاسی گروههای مختلف تبدیل شده و دیگر مجالی برای کارهای علمی و آموزشی باقی نمانده بود. این گروهها تشکیلات سیاسی و گاه نظامی خود را در دانشگاهها مستقر کرده بودند و هر روز درگیریهایی میان هواداران آنها در داخل دانشگاهها رخ می داد. گردانندگان این گروهها همگی دانشجو نبودند. این رویدادها شمار زیادی از دانشجویان دانشگاهها را بر آن داشت تا هم خواستار پاکسازی دانشگاه از این گروهها شوند و هم بخواهند که نظام آموزشی کشور دگرگون شود. آنها معتقد بودند که فرهنگ حاکم بر مراکز آموزشی کشور ، فرهنگی استعماری و بازمانده از دوران حکومت پهلوی است و نتیجه آن غرب زدگی و وابستگی به قدرتهای بزرگ است.
امام خميني در پيام نوروزي سال 1359ش ، نظام آموزش عالي كشور را نيازمند تغييرات جدي دانستند و تصریح کردند كه دانشگاهها بايد اسلامي شود. به نظر امام، دانشگاه اسلامي اين نيست كه فقط علوم اسلامي در آن تدريس شود بلكه بايد جوانان را با تربيت اسلامي پرورش دهد و آنان را مستقل از فرهنگ شرق و غرب بار بياورد تا جوانان براي خود و ملت خودشان كار كنند.
پافشاري بسياري از گروهها بر فعاليتهاي حزبي در داخل دانشگاهها باعث شد كه شوراي انقلاب اسلامي براي تخليه دانشگاهها به آنان سه روز مهلت بدهد. گروههاي مسلمان در همان روز اول با تخليه دفاتر خود، از تصميم شوراي انقلاب استقبال كردند. مهلت شوراي انقلاب روز اول ارديبهشت سال 1359 خاتمه يافت اما آن روز درگيريهاي شديدي ميان موافقان و مخالفان تعطيلي اين دفاتر، در اطراف دانشگاه تهران رخ داد. يك روز بعد به دعوت شوراي انقلاب، مردم و اعضاي اين شورا در دانشگاه تهران گرد آمدند و خروج گروههاي سياسي – نظامي را از دانشگاه جشن گرفتند.
به دستور شوراي انقلاب پس از پايان امتحانات دانشجويان، دانشگاهها تا تغيير نظام آموزش عالي تعطيل شد. اين شورا در ابتدا بر اين باور بود كه تعطيلي دانشگاهها طولاني نخواهد شد. امام خميني نيز در 23 ارديبهشت 1359 در پيامي، ضرورت انقلاب فرهنگي را گوشزد كردند و تعلل در ايجاد آن را خيانت به اسلام و ايران دانستند. ايشان همچنين هيئتي از روحانيان و دانشگاهيان را براي تعيين خط مشي فرهنگي آينده دانشگاهها انتخاب كردند. نام اين هيئت ستاد انقلاب فرهنگي بود. ستاد انقلاب فرهنگي طبق فرمان امام ملزم بود كه در برخورد با مسائل دانشگاهي فعاليتهاي خود را بر چند محور متمركز كند:
- تربيت استاد و گزينش افراد شايسته براي تدريس در دانشگاهها،
- گزينش دانشجو،
- اسلامي كردن جو دانشگاهها و تغيير برنامه‌هاي آموزشي دانشگاهها، به صورتي كه محصول كار آنها در خدمت مردم قرار گيرد.
روند تعطيلي دانشگاهها و تدوين نظام جديد آموزش عالي كشور بيش از آنچه كه پيش بيني شده بود به درازا كشيد و سرانجام در 27 آذر 1361 دانشگاهها و مراكز آموزش عالي كشور پس از گذشت بيش از دو سال تعطيلي، بازگشايي شد. ستاد انقلاب فرهنگي نيز بعدها با تغييراتي در تركيب اعضاء به فعاليت خود در نظارت بر جريان فرهنگي و آموزش عالي كشور، با عنوان شوراي عالي انقلاب فرهنگي ادامه داد.
مهمترین دستاورد انقلاب فرهنگی ، تشکیل مدرسه تربیت مدرس بود. این مدرسه در سال 1360 با هدف تربیت اعضای هیات علمی و محققان و پژوهشگران متعهد به انقلاب اسلامی در رشته های علمی مورد نیاز دانشگاههای کشور تشکیل شد که بعدها به دانشگاه تربیت مدرس تغییر نام یافت. این دانشگاه هم اکنون با هفت دانشکده علوم انسانی ، علوم پایه ، علوم پزشکی ، فنی مهندسی ، علوم کشاورزی ، منابع طبیعی و علوم دریایی ، و هنر در دو مقطع کارشناسی ارشد و دکتری دانشجو می پذیرد .
در سال 1363 نیز ستاد انقلاب فرهنگي برای ایجاد دگرگونی اساسی در دروس علوم انسانی دانشگاهها - سمت – را تشکیل داد . این سازمان با کمک استادان متعهد دانشگاهها به نگارش دهها عنوان کتاب دانشگاهی پرداخت که هم اکنون در بسیاری از رشته های دانشگاهی تدریس می شود.
منابع :
صحیفه امام ج 12
سایت وزارت علوم
دائره المعارف انقلاب اسلامی ، دفتر ادبیات ، ج
پيروزي انقلاب شكوهمند اسلامي در بهمن 1357 و به‌دنبال آن استقرار نظام جمهوري اسلامي به جاي نظام ستم‌شاهي پهلوي، تغيير و تحول بنياديني را در عرصه‌هاي گوناگون اجتماعي به وجود آورد. در اين راستا مقوله «فرهنگ» از جايگاه ويژه و پايگاه ممتازي برخوردار بوده، به‌طوري كه تصور تغيير در نظام بدون تغيير در فرهنگ حاكم بر آن، تصوري ناموجه است.
صدور پيام نوروزي امام خميني در اول فروردين 1359 را بايد نقطه عطفي در تاريخ انقلاب فرهنگي دانست. ايشان در بند «11» اين پيام بر ضرورت ايجاد انقلاب اساسي در دانشگاه‌هاي سراسر كشور، تصفيه اساتيد مرتبط با شرق و غرب، تبديل دانشگاه به محيطي سالم براي تدوين علوم عالي اسلامي و ... تأكيد كردند. این موضعگیری در اول اردیبهشت 1359 نیز با قاطعیت بیشتری مورد تاکید قرار گرفت. در این روز امام خمینی در جمع دانشجویان عضو انجمن اسلامی دانشگاهها و سازمان‌های دانشجویی مسلمان سراسر کشور ضمن برشمردن معایب دانشگاههای عصر پهلوی، آنها را دانشگاههای وابسته و استعماری خواندند و خواستار ایجاد تحول در نظام دانشگاهی کشور شدند. این سخنان مقدمه حرکتی شد که به «انقلاب فرهنگی» معروف گردید. انقلابی که با اعتراض دانشجویان دانشگاهها علیه جریانهای غیر اسلامی و اساتید وابسته در تهران و شهرستانها، و حمایت مردم از این حرکت آغاز شد.
نظام آموزشی ایران در سالهای پس از پیروزی انقلاب اسلامی به دو تغییر بنیادین نیاز داشت. یکی ضرورت ارتقاء سطح آموزش با هدف کاستن از میزان نیاز دانشگاهیان به بیگانگان و دیگری مصون ساختن فضای دانشگاهها از تعرض احزاب و گروههای سیاسی که از این مکان‌ها به عنوان پایگاهی برای برخوردهای سیاسی و درگیریهای حزبی استفاده می کردند.
در ایران پس از انقلاب، دانشگاهها و مراکز آموزش عالی به محل برخورد افکار و عقاید سیاسی گروههای مختلف تبدیل شده و دیگر مجالی برای کارهای علمی و آموزشی باقی نمانده بود. این گروهها تشکیلات سیاسی و گاه نظامی خود را در دانشگاهها مستقر کرده بودند و هر روز درگیریهایی میان هواداران آنها در داخل دانشگاهها رخ می داد. گردانندگان این گروهها همگی دانشجو نبودند. این رویدادها شمار زیادی از دانشجویان دانشگاهها را بر آن داشت تا هم خواستار پاکسازی دانشگاه از این گروهها شوند و هم بخواهند که نظام آموزشی کشور دگرگون شود. آنها معتقد بودند که فرهنگ حاکم بر مراکز آموزشی کشور ، فرهنگی استعماری و بازمانده از دوران حکومت پهلوی است و نتیجه آن غرب زدگی و وابستگی به قدرتهای بزرگ است.
امام خميني در پيام نوروزي سال 1359ش ، نظام آموزش عالي كشور را نيازمند تغييرات جدي دانستند و تصریح کردند كه دانشگاهها بايد اسلامي شود. به نظر امام، دانشگاه اسلامي اين نيست كه فقط علوم اسلامي در آن تدريس شود بلكه بايد جوانان را با تربيت اسلامي پرورش دهد و آنان را مستقل از فرهنگ شرق و غرب بار بياورد تا جوانان براي خود و ملت خودشان كار كنند.
پافشاري بسياري از گروهها بر فعاليتهاي حزبي در داخل دانشگاهها باعث شد كه شوراي انقلاب اسلامي براي تخليه دانشگاهها به آنان سه روز مهلت بدهد. گروههاي مسلمان در همان روز اول با تخليه دفاتر خود، از تصميم شوراي انقلاب استقبال كردند. مهلت شوراي انقلاب روز اول ارديبهشت سال 1359 خاتمه يافت اما آن روز درگيريهاي شديدي ميان موافقان و مخالفان تعطيلي اين دفاتر، در اطراف دانشگاه تهران رخ داد. يك روز بعد به دعوت شوراي انقلاب، مردم و اعضاي اين شورا در دانشگاه تهران گرد آمدند و خروج گروههاي سياسي – نظامي را از دانشگاه جشن گرفتند.
به دستور شوراي انقلاب پس از پايان امتحانات دانشجويان، دانشگاهها تا تغيير نظام آموزش عالي تعطيل شد. اين شورا در ابتدا بر اين باور بود كه تعطيلي دانشگاهها طولاني نخواهد شد. امام خميني نيز در 23 ارديبهشت 1359 در پيامي، ضرورت انقلاب فرهنگي را گوشزد كردند و تعلل در ايجاد آن را خيانت به اسلام و ايران دانستند. ايشان همچنين هيئتي از روحانيان و دانشگاهيان را براي تعيين خط مشي فرهنگي آينده دانشگاهها انتخاب كردند. نام اين هيئت ستاد انقلاب فرهنگي بود. ستاد انقلاب فرهنگي طبق فرمان امام ملزم بود كه در برخورد با مسائل دانشگاهي فعاليتهاي خود را بر چند محور متمركز كند:
- تربيت استاد و گزينش افراد شايسته براي تدريس در دانشگاهها،
- گزينش دانشجو،
- اسلامي كردن جو دانشگاهها و تغيير برنامه‌هاي آموزشي دانشگاهها، به صورتي كه محصول كار آنها در خدمت مردم قرار گيرد.
روند تعطيلي دانشگاهها و تدوين نظام جديد آموزش عالي كشور بيش از آنچه كه پيش بيني شده بود به درازا كشيد و سرانجام در 27 آذر 1361 دانشگاهها و مراكز آموزش عالي كشور پس از گذشت بيش از دو سال تعطيلي، بازگشايي شد. ستاد انقلاب فرهنگي نيز بعدها با تغييراتي در تركيب اعضاء به فعاليت خود در نظارت بر جريان فرهنگي و آموزش عالي كشور، با عنوان شوراي عالي انقلاب فرهنگي ادامه داد.
مهمترین دستاورد انقلاب فرهنگی ، تشکیل مدرسه تربیت مدرس بود. این مدرسه در سال 1360 با هدف تربیت اعضای هیات علمی و محققان و پژوهشگران متعهد به انقلاب اسلامی در رشته های علمی مورد نیاز دانشگاههای کشور تشکیل شد که بعدها به دانشگاه تربیت مدرس تغییر نام یافت. این دانشگاه هم اکنون با هفت دانشکده علوم انسانی ، علوم پایه ، علوم پزشکی ، فنی مهندسی ، علوم کشاورزی ، منابع طبیعی و علوم دریایی ، و هنر در دو مقطع کارشناسی ارشد و دکتری دانشجو می پذیرد .
در سال 1363 نیز ستاد انقلاب فرهنگي برای ایجاد دگرگونی اساسی در دروس علوم انسانی دانشگاهها - سمت – را تشکیل داد . این سازمان با کمک استادان متعهد دانشگاهها به نگارش دهها عنوان کتاب دانشگاهی پرداخت که هم اکنون در بسیاری از رشته های دانشگاهی تدریس می شود.
منابع :
صحیفه امام ج 12
سایت وزارت علوم
دائره المعارف انقلاب اسلامی ، دفتر ادبیات ، ج
