گروه اقتصادی مشرق-برای قضاوت درباره معیار اعلام نرخ تورم، باید به تعاریف استاندارد تورم و نحوه محاسبه آن (که بانک مرکزی کشورمان نیز بر اساس همین استاندارد عمل می‌کند) مراجعه کرد.

رجوع  به تعریف استاندارد تورم مشخص می‌کند چه کسانی شاخص دیگری را تحت نام «تورم» اعلام کرده‌اند.

* نحوه محاسبه تورم

مطابق استانداردهای بین‌المللی، نحوه محاسبه تورم به طور کلی شامل چند مرحله است:

1-آمارگیری قیمت‌ها

2-محاسبه شاخص بهاي کالاها و خدمات مصرفي

3-محاسبه تورم

بر اساس اعلام بانک مرکزی، برای محاسبه تورم، هر ماه آمارگيران ثابت، رسمي، محلي و کارآزموده اداره آمار اقتصادي بانک مرکزي اقدام به جمع آوري اطلاعات مربوط به قيمت 385 کالا و خدمت در 79 شهر منتخب در سطح کشور می‌کنند.

در واقع براي دستيابي به قيمت هاي واقعي، آمارگيران اقتصادي بانک مرکزی هر ماهه به حدود ٤٠٠٠٠ منبع اطلاع مراجعه و قيمت جاري بيش از ١٢١٠٠٠ مظنه از کالاها و خدمات را پرسش نموده و در صورتي که قيمت کالا يا خدمتي در ماه قيمت گيري نسبت به ماه گذشته افزايش يا کاهش داشته باشد، دلايل اين نوسان، بررسي و ثبت مي شود.

پس از جمع آوري قيمت ها، براي محاسبه شاخص بهاي کالاها و خدمات مصرفي ، از فرمولی به نام شاخص قيمت لاسپيرز (لاسپيرز تعميم يافته) استفاده می‌شود.


پس از به دست آمدن  عدد مربوط به شاخص بهای کالاها و خدمات مصرفی در ماه مورد نظر، نوبت به محاسبه شاخص تورم می‌رسد که از فرمول زیر به دست می‌آید:










در این فرمول: In عدد شاخص بهای کالاها و خدمات مصرفی در ماه مورد نظر است. In-1 شاخص بهای کالاها و خدمات مصرفی در ماه مشابه سال قبل است. عدد به دست آمده از این فرمول را تورم می‌گویند.

* سایر کاربردهای شاخص بهای کالاها و خدمات مصرفی

نکته مهم آن است که می‌توان از شاخص بهای کالاها و خدمات مصرفی که به طور ماهانه استخراج می‌شود، محاسبات دیگری هم انجام داد. مثلا می‌توان رشد این شاخص را به طور فصلی هم محاسبه کرد تا مشخص شود روند رشد قیمت‌ها در فصل موردنظر چطور بوده است.

همچنین می‌توان شاخص بهای کالاها و خدمات مصرفی در ماه مورد نظر را نسبت به ماه قبل آن هم مقایسه کرد. یعنی مشخص کرد روند رشد قیمت‌ها در طول ماه مدنظر چقدر بوده که اظهارنظر اخیر حسن روحانی که با نام «تورم بهمن‌ماه» مطرح شد، معطوف به چنین محاسبه‌ای بوده است.

* محاسباتی که صحیح هستند اما تورم نیستند

اما حقیقت این است که هیچ یک از این محاسبات اخیر را «تورم» نمی‌گویند. «شاخص تورم» همان است که در بالا نحوه محاسبه آن توصیف شد. برای سایر محاسبات از شاخص بهای کالاها و خدمات مصرفی باید دقیقا نام آن را ذکر کرد، نه این که این محاسبات را (هرچند در جای خود درست هستند) تحت نام کلی تورم به افکار عمومی عرضه کرد.

همانطور که از فرمول‌های محاسبه تورم مشخص است، شاخصی که در علم اقتصاد و در سطح جهان به عنوان «تورم» شناخته می‌شود روند سطح عمومی قیمت‌ها در یک دوره زمانی 24ماهه است. مثلا برای محاسبه نرخ تورم در بهمن‌ماه 1393 متوسط سطح عمومی قیمت‌ها (شاخص کل بهای کالاها و خدمات مصرفی در مناطق شهری) در 12ماهه منتهی به بهمن 1393 بر متوسط سطح عمومی قیمت‌ها در 12ماهه منتهی به بهمن سال قبل یعنی سال 1392 تقسیم می‌شود و عدد به دست آمده بیانگر نرخ تورم در بهمن 1393 است.

طبق این تعریف استاندارد، شاخص تورم در بهمن ماه امسال حدود 15 درصد بوده است.

لازم به یادآوری است بانک مرکزی نیز در گزارش‌های خود همواره شاخص استاندارد مذکور را به عنوان تورم اعلام می‌کند، نه مقایسه ماهانه را که دولتی ها  اصرار دارند آن را تورم بنامند.

همانطور که در متن خبر بانک مرکزی درباره تورم بهمن‌ماه مشخص است، بانک مرکزی مقایسه شاخص بهای کالاها و خدمات مصرفی در طول یک ماه را تورم نمی‌داند، بلکه تورم را مطابق تعریف استاندارد آن از مقایسه شاخص بهاي کالاها و خدمات مصرفی در 12 ماهه منتهی به بهمن 1393 با شاخص 12 ماهه منتهی به بهمن 1392 بیان می‌کند.


در گزارش بانک مرکزی درباره نرخ تورم دی‌ماه امسال نیز واژه تورم فقط برای تغييرات شاخص بهاي كالاها و خدمات مصرفي در 12 ماهه منتهي به دي ماه 1393 نسبت به دوره مشابه سال قبل به کار رفته است که اتفاقا با قرار دادن واژه «تورم» داخل پرانتز، این تمایز بارزتر هم شده است.

تحلیل

بانک مرکزی همواره اصرار داشته تا سایر محاسبات از شاخص بهای کالاها و خدمات مصرفی با شاخص استاندارد تورم، اشتباه گرفته نشود. به همین دلیل است که در گزارش‌های بانک مرکزی هیچ گاه برای سایر محاسبات از شاخص بهای کالاها و خدمات مصرفی، واژه تورم ذکر نمی‌شود. مثلا به جای ذکر لفظ نادرست «تورم ماهانه»، از واژه «تغییرات ماهانه شاخص» استفاده می‌شود.

(عکس: در گزارش بانک مرکزی درباره تورم دی‌ماه، برای مقایسه شاخص با ماه قبل، واژه «تورم ماهانه» به کار نرفته است.)


* تعریف علمی تورم از نگاه مظاهری

گفتنی است طهماسب مظاهري رئیس‌کل اسبق بانک مرکزی نیز پیش از این درباره مفهوم استاندارد تورم گفته بود: در علم اقتصاد، متداول‌ترين و در عين حال صحيح‌ترين راه محاسبه نرخ تورم متوسط 12 ماهه است؛ چرا كه شاخص‌هاي ديگر چون يك مقطع زماني خاص و كوتاه در حد يك ماه را مي‌بينند، قابل تعميم به يك سال نيستند و نمي‌توان كل 12 ماه را با آن نگاه كرد.

وي افزود: وقتي شما مي‌توانيد به يك رقم به عنوان متوسط استناد كنيد كه ارقام مختلف 12 ماه را با هم جمع و سپس بر عدد 12 تقسيم كنيد، مثل محاسبه حداقل و حداكثر دما كه از جمع و تفريق آن متوسط دماي يك شهر به دست مي‌آيد.

وي اظهار كرد: در نتيجه ارقام كمتري كه درباره نرخ تورم اعلام مي‌شود، براساس شاخص محاسبه نقطه به نقطه نرخ تورم در يك ماه استخراج شده و سپس به كل سال تعميم داده شده است. روشن است كه چنين تعميمي درست و علمي نيست.