جنگ نرم مشرق - در ادامه بررسی گفتمان‌های معارض جمهوری اسلامی ایران در فضای سایبری و شبکه‌های اجتماعی، مشرق به بررسی گفتمان "براندازی" اشاره خواهد کرد.

ماهیت گفتمان براندازی

دال‌های مورد تأکید وب‌سایت‌های متعلق به گفتمان براندازی عبارت‌اند از: مشروعیّت نداشتن نظام جمهوری اسلامی به عنوان دال مرکزی و ناکارآمدی نظام جمهوری اسلامی، نقض دموکراسی در نظام جمهوری اسلامی، حمایت از جریان­ های میانه ­رو در ایران، نقض حقوق بشر در نظام جمهوری اسلامی و سیاست هسته ­ای نظام جمهوری اسلامی، به عنوان دال‌های پیرامونی که در ادامه به آن‌ها پرداخته می‌شود.

1-1- مشروعیّت نداشتن نظام جمهوری اسلامی:

وب‌سایت‌های براندازی، قائل به مشروعیت نداشتن نظام جمهوری اسلامی هستند، زیرا اولين ايرادي كه به نظام جمهوري اسلامي وارد می‌کنند اين است كه اصولاً جمهوری نمی‌تواند اسلامی باشد و این دو واژه از نظر معنا با هم تناقض دارند و قابل جمع نیستند.

حکومتی که جمهوری است نمی‌تواند اسلامی باشد و بالعکس؛ جمهوری یعنی حکومت مردم بر مردم و اسلام یعنی حکومت خدا بر مردم. مسئله‌ای را که آشکار کننده‌ این تناقض می‌دانند این است که در اسلام یک پیش‌فرض اصلی وجود دارد و آن این‌که عقیده‌ واحدی به نام «اسلام» پشت تمامی احکام موجود است، اما در جمهوری به تکثر و تفاوت‌ انسان‌ها و اختلاف طرز تفکر آن‌ها توجه می‌شود و دائم نیز در حال تحول و به روز شدن است؛ بر خلاف اسلام که یک اصل مانند قرآن را ثابت فرض کرده و همه چیز را بر مبنای آن بنا می‌کند و هر چه‌قدر هم بشر تغيير كند، احكام اسلام تغيير نخواهد كرد و ثابت خواهد ماند. شايد بتوان به بياني ساده‌تر اين‌گونه گفت كه در حكومت اسلامي اين مردم هستند كه بايد خود را با اسلام تطبيق دهند و اسلام هيچ‌گاه تغيير نخواهد كرد؛ ولي در جمهوري، اين جمهوري است كه بايد خود را مطابق با خواست و تغييرات مردم تغيير دهد و به روز شود(به نقل از وب‌سایت صدای آمریکا، 1392).

موضوع دیگری که به عنوان یکی از مبانی جمهوری اسلامی مورد هجمه قرار گرفته شده، «ولایت فقیه» است. این مسئله‌ از مباحث بحث‌برانگیز گفتمان براندازی است. گفتمان براندازی، ولایت فقیه را منتخب مردم نمی‌داند و آن را منتخب قشر خاص روحانیت و مجلس خبرگان رهبری برمی‌شمارد.

2-1- ناکارآمدی نظام جمهوری اسلامی:

با تحریم اقتصادی ایران، وب‌سایت‌های براندازی برای ناکارآمد نشان دادن نظام جمهوری اسلامی بر روی وضعیت اقتصادی جامعه انگشت گذاشته‌اند. گزارش‌های زیادی از وب‌سایت‌ها اختصاص به آمار و ارقام بیکاری، افزایش قیمت‌ها(گرانی و تورم) (به نقل از صدای آمریکا، 1392)، فساد اقتصادی دولت، کمبود دارو، کاهش ارزش پول کشور و بالارفتن قیمت دلار و طلا اختصاص پیدا کرده و افزون بر مسئله‌ اقتصادی به مسائل اجتماعی مانند افزایش فساد و فحشا اشاره شده است. مانند گزارش‌هایی نظیر: سن روسپی‌گری در ایران کاهش پیدا کرده و به 14 سالگی رسیده است. آمارهای زیادی هم در رابطه با اعتیاد، ترک تحصیل، رواج بی‌سوادی و... به چشم می‌خورد (وب‌سایت زمانه، 1392). یکی دیگر از ناکارآمدی‌های نظام، اضمحلال ارزش‌ها و باورهای اخلاقی مانند آزادی، عدالت، برابری، امنیت و... از سوی حکومت است (بهنود، 1392). به طور مثال: گسترش دیوار بی‌اعتمادی و نبود امنیت در بین مردم به دلیل حضور و فعالیت سازمان امنیت و اطلاعات کشور (ایزدی، 1392)، نبود آزادی مطلق برای فرقه‌های مختلف دینی جهت تبلیغ مانند «فرقه‌ ضاله‌ بهائیت» (به نقل از سایت العربیه، 1392).

3-1- نقض دموکراسی در نظام جمهوری اسلامی:

یکی از مباحث مطرح در وب‌سایت‌ها مسئله‌ دموکراسی در ایران است. آن‌ها برای اثبات نقض دموکراسی در ایران، به مفهوم دموکراسی متوسل می‌شوند. مفهوم «دموکراسی» ترکيب ِ بشری ِ کهنی است که خود متشکل از دو جزءِ «دمو» و «کراسی» بوده و مترجم‌ها اولی را به «مردم» و دومی را به «سالاری» ترجمه کرده‌اند (نوری علا، 1392). عمده‌ترین مبانی دموکراسی عبارت‌اند از: آزادی، انتخابات آزاد، مشارکت و برابری.

در این سایت‌ها آزادی به عنوان یکی از مبانی دموکراسی از ابعاد مختلف بررسی شده است. نویسندگان گفتمان براندازی مهم‌ترین عامل محدود کننده‌ آزادی را وجود مذهب یا ایدئولوژی می‌دانند، چرا که مذهب و ایدئولوژی‌ را ایجاد کننده‌ تبعیض‌ها، تفاوت‌ها و برتری یافتن برخی اشخاص و گروه‌ها بر دیگران محسوب می‌کنند (نوری علا، 1392).

آزادی مطبوعات نیز از مباحث بحث برانگیز وب‌سایت‌های براندازی است. فعالان وب‌سایت اعلام داشته‌اند، آزادی مطبوعاتی در ایران وجود ندارد زیرا مطالب سانسور شده، وب‌سایت‌ها مسدود می‌شوند و در گزارش‌دهی مسائل مهم مبتلابه جامعه، ممنوعیت حاکم است (بیدآباد، 1392).

4-1- نقض حقوق بشر در نظام جمهوری اسلامی:

وب‌سایت‌های براندازی با گزارش‌های کاذب در مورد حقوق بشر در ایران به معارضه با نظام اسلامی می‌پردازند. برای تهیه‌ این گزارش‌ها گروه‌های مختلفی به نام «دیده‌بان» تشکیل شده‌اند که حقوق بشر را در ایران رصد می‌کنند. رصد حقوق بشر در ایران از فتنه‌ 88 به بعد با دستگیری فعالان فتنه شدت بیش‌تری پیدا کرده است. نویسندگان گفتمان براندازی، فتنه‌ 88 را فاحش‌ترین مصداق نقض حقوق بشر در ایران می‌دانند.

«محدودیت شدید حق شهروندان برای تغییر دولت از طریق انتخابات آزاد و منصفانه توسط حکومت؛ محدودیت آزادی‌های مدنی از جمله آزادی تجمع، بیان و مطبوعات و بی‌اعتنایی حکومت به تمامیت و سلامت جسمی افرادی که آن‌ها را به طور خودسرانه و غیرقانونی به قتل می‌رساند، شکنجه می‌کرد و به زندان می‌انداخت، فاحش‌ترین مشکلات از لحاظ حقوق بشر به شمار می‌رفتند.» (بی نام، 1392).

در ادامه بحث و به منظور تکمیل مؤلفه‌های ماهیت این گفتمان به بحث درباره نسبتش با گفتمان‌های دیگر می‌پردازیم:

نسبت وب‌سایت‌های براندازی با اسلام و جمهوری اسلامی با توجه به آنچه در وب‌سایت‌ها رصد شد، نشان می‌دهد که وب‌سایت‌های براندازی، مخالف اسلام هستند اما آشكارا این مخالفت و تضاد را بيان نمی‌کنند. آن‌ها می‌خواهند با نشان دادن دیدگاه‌های اسلام در موضوع‌هايی مانند: آزادی، مفسد فی‌الارض، سرقت (نظری، 1392)، زن در اسلام مانند شهادت زن، ارثیه و... اسلام را دین خشنی معرفی کنند که حقوق بشر را با احکامی مانند: اعدام، قطع دست دزد، سنگسار و... زیر پا نهاده است. گفتمان براندازی، اسلام را دین ساخته‌ پیامبر اکرم^{صلي‌الله‌عليه‌وآله} و قصد ايشان از تأسیس اسلام را حکومت بر مردم می‎داند (اولیگ،1392).

این سایت‌ها به دنبال نفی و اضمحلال نظام جمهوری اسلامی هستند و آن را مشروع نمی‌دانند. استدلال آن‌ها بر این است که ولایت فقیه حکومت یک شخص بر مردم است که منتخب مردم نیست و باید حکومتی با رفراندوم بر سرکار بیاید.

گفتمان براندازی با گفتمان حقوق‌بشرگرایی سکولار، گفتمان گذار به دموکراسی، گفتمان فمينیستی و جنسیت‌گرایی هرزه‌نگار در ارتباط است. وب‌سایت‌های براندازی یکی از محورهای اصلی فعالیت‌های خود را، پشتیبانی از کوشش‌های فعالان حقوق‌بشر و جامعه‌ مدنی در ایران و فراهم کردن امکانات اطلاع‌رسانی برای افراد و گروه‌های اجتماعی‌ که مورد تبعیض قرار می‌گیرند، معرفی می‌کنند.

گفتمان براندازی به دلیل پرداختن به برابری و تساوی زن و مرد، آزادی زنان در انتخاب حجاب، مسئله حجاب اختیاری، تبعیض جنسیتی، تشکیل جنبش زنان، مطالبات زنان از دولت جدید، حقوق زنان و... بیان‌گر نسبت و رابطه‌ گفتمان براندازی با گفتمان فمينیستی است.

عاملان و فعالان وب‌سایت‌ها اهداف و غایاتی را دنبال می‌کنند؛ هدف آن‌ها این است که با دادن آمار و گزارش‌های غیرواقعی از نقض حقوق‌بشر، تحلیل و تفسیر متفکران از نظام جمهوری اسلامی، نابسمان جلوه دادن وضعیت اقتصادی، اجتماعی و سیاسی کشور کاربران را نسبت به نظام، آرمان‌های انقلاب و ولایت فقیه دل‌زده و بدبین کنند تا با همراه کردن مردم با خود زمینه‌ برچینی و سقوط نظام جمهوری اسلامی را فراهم سازند.

روش وب‌سایت‌ها، مصاحبه با مدافعان حقوق‌ بشر سکولار در ایران، تهیه‌ گزارش و ارائه آمارهای غیرواقعی از وضعیت زندانیان، اعدام‌های کشور و همچنین نگارش مقاله‌ها و تحلیل‌ها در مورد مباحث روز کشور است.

فاعلان و عاملان گفتمان براندازی دولت‌های غربی هستند که با وقوع انقلاب اسلامی و از دست دادن منافع خود در دوره‌ پهلوی به معارضه با انقلاب اسلامی پرداختند. غایت اصلی عاملان این گفتمان نفی و اضمحلال انقلاب اسلامی و نظام جمهوری اسلامی است.

با وقوع انقلاب اسلامی و تسخیر سفارت ایالات متحده و بسته شدن آن، کشور سوئیس حافظ منافع آمریکا در ایران شد. ايالات متحده مدعی است با بسته شدن سفارت خود روابط با مردم ایران، آگاهی از جامعه‌ ایران، دسترسی به آن و هزاران تعامل میان شهروندان آمریکایی و ایرانی را از دست داده است و تلاش دولت ایران برای این‌که درهای جامعه‌ خود را به روی جریان اطلاعات و اندیشه‌های بین‌المللی ببندد، بیهوده است. آن‌ها کنترل محتوای رسانه‌های ایرانی، محدودسازی دسترسی به اینترنت، ایجاد اختلال در برنامه‌های رادیویی و ماهواره‌ای خارج از ایران را تلاش گزافی می‌شمارند که محکوم به شکست است و این شیوة‌ عمل ایران را در تضاد با ارزش‌های اساسی آزادی بیان و آزادی مطبوعات می‌دانند.

در همین راستا تارنمای سفارت مجازی آمریکا، با هدف فراهم کردن منبع دیگری از اطلاعات به مردم ایران راه‌اندازی شد. این تارنما در غیبت روابط مستقیم، مانند پل ارتباطی میان مردم آمریکا و مردم ایران عمل می‌کند؛ چنان‌که خود تصریح کرده‌اند:

«شما- جوانان ایران- هم حامل عظمت کهنسال تمدن ایرانی هستید و هم از قدرت شکل دادن به کشوری که پاسخ‌گوی آرمان‌های شما باشد، برخوردارید. استعداد، امیدها و گزینش‌های شما به آینده‌ ایران شکل و به روشنایی بخشیدن به جهان یاری خواهد داد و هرچند زمانه ممکن است تیره جلوه کند، میل دارم بدانید که من با شما هستم.» (سایت العربیه ، 1392).

در مارس ۱۹۴۲م. رادیوی دولتی ایالات متحده با عنوان رادیوی عمومی ملی(NPR) و چندی بعد نیز بخش بین‌المللی آن با عنوان صدای آمریکا (VOA) آغاز به کار کرد. هدف از تأسیس این بخش بین‌المللی، بهبود چهره‌ آمریکا در جهان و گسترش آزادی و دموکراسی مورد نظر ايالات متحده در کشورهای دیگر بود. «صدای آمریکا» در واقع ابزاری بود برای اجرای سیاست‌های وزارت امورخارجه‌ ایالات متحده و همچنین تأثیر بر افکار مردم جهان نسبت به اين كشور که از راه زبان رسانه دنبال می‌شد.

در آوریل ۱۹۷۹م. یعنی بلافاصله پس از وقوع انقلاب اسلامی در ایران، بخش فارسی رادیو صدای آمریکا ابتدا با هدف جهت‌دهی به انقلاب ایران و در پی ناکامی، با هدف مقابله با انقلاب اسلامی و به چالش کشیدن آن، با ۳۰ دقیقه برنامه‌ روزانه راه‌اندازی شد. از ۲۲ نوامبر ۱۹۷۹م. «احمدرضا بهارلو» فعالیت خود را در این رسانه آغاز کرد. در کنار بهارلو، مجریان دیگری همچون «رامش راسخ»، «بهروز عباسی» و «اکبر ناظمی» که از کارکنان رادیو ایران بودند، با هدایت بهارلو کارشان را در بخش فارسی صدای آمریکا آغاز کردند. «آلن هایت» در کتاب «تاریخ VOA» ، زمان تأسیس تلویزیون فارسی صدای آمریکا را سال ۱۹۹۶م. عنوان می‌کند.

به این ترتیب، نزدیک به دو دهه بعد از آغاز به کار احمدرضا بهارلو در مجموعه‌ صدای آمریکا و راه‌اندازی رادیو فارسی، مسئولیت راه‌اندازی تلویزیون این مجموعه نیز به وی سپرده شد. در تاریخ ۱۸ اکتبر ۱۹۹۶م. نخستین امواج تلویزیون فارسی صدای آمریکا با اجرای احمدرضا بهارلو برای تمام دنیا پخش شد.

«رادیو اسرائیل» پخش برنامه‌های خود به زبان فارسی را از بهار 1958م. به طور منظم آغاز و هدف خود را، تحکیم روابط دوستی بین دو ملت ایران و اسرائیل اعلام کرد. پخش برنامه‌های فارسی رادیو اسرائیل در واقع از بهار سال 1949م. (25 اسفند ماه 1337 خورشیدی) آغاز شد که تنها برای مهاجران ایرانی داخل اسرائیل بود و روی موج متوسط پخش می‌شد و صدای آن به خارج از سرزمین اشغالی نمی‌رسید. این برنامه هفته‌ای دو بار (روزهای سه‌شنبه و جمعه) و هربار به مدت 15 دقیقه (از ساعت 6:30 عصر) پخش می‌شد ولی به علت مشکلات مالی و فنی، در اوايل سال 1957م. به تعطیلی انجامید. با اهمیت یافتن موضوع روابط اسرائیل و ایران، جلب حمایت ایران و ایرانیان از اين كشور، مقامات وزارت خارجه و دفتر نخست‌وزیری اسرائیل تصمیم گرفتند پخش برنامه‌های رادیویی را (این بار به سوی ایران) از سر بگیرند و در 23 آوریل 1958م. صدای این رادیو برای اولین بار در ایران روی موج کوتاه شنیده شد.

بخش فارسی بی.‌بی.‌سی زیرمجموعه‌ای از سرویس جهانی بی.‌بی.‌سی است که به زبان فارسیو از طریق رادیو، اینترنت و تلویزیون، فعالیت خبری و رسانه‌ای می‌کند. هم‌اکنون «صادق صبا» ریاست این بخش را برعهده دارد. این شبکه با بودجه‌ وزارت امور خارجه و مشترک المنافع بریتانیا اداره می‌شود. وب‌گاه فارسی بی.‌بی.‌سی، وب‌سایت خبری فارسی‌زبانرادیو بی.‌بی.‌سی است که در سال ۱۳۷۹هـ.ش راه‌اندازی شد.

«رادیو زمانه» در سال ۲۰۰۴م. با کوشش ایرانیانی مانند «فرح کریمی»، نماینده‌‌ وقت پارلمان هلند، تأسیس شد و از 13 مرداد ۱۳۸۵هـ.ش (4 اوت ۲۰۰۶م.) فعالیت خود را آغاز کرد. بخشی از بودجه‌ زمانه از سوی پارلمان هلند تأمین می‌شود. پشتیبانان این وب‌سایت کمیسیون اروپا، مطبوعات آزاد، کار و تجارت بین‌المللی کانادا هستند.

وب‌سایت‌ها بیش از 2000 مخاطب دارند که اغلب طیف مخاطبان، ایرانیان خارج از کشور و افرادی هستند که مخالف نظام‌اند. برخی از گزارش‌ها و تحلیل‌ها، ضدونقیض زیاد داشته و مخاطب عادی می‌تواند به این نقیض‌ها پی ببرد، اما برخی دیگر از تحلیل‌ها بدون پیش زمینه‌ مطالعاتی مخاطب، از سوی او پذیرفته شده و تأثیر می‌گذارد. عناوین گزارش‌ها، اخبار و مقالات به گونه‌ای انتخاب شده‌اند تا حس کنجکاوی مخاطب را برانگیزند و یا اگر مخاطب به دنبال موضوعی خاص است با نگاه اجمالی به عناوین، موضوع مدّنظر را پیدا کند.

اولیگ، کارل هاینتس. (1392). «در جست‌وجوی محمد تاریخی»، ترجمه و مقدمه: یاسر میردامادی، تیر. به نشانی: radiozamaneh.com

افشاری، علی. (1392). «خامنه‌ای و انتخاب روحانی، ضرر از سود»، تیر، به نشانی: همان

بید آباد، بیژن. (1392). «ایثار حاکمیت و احیای حکومت»، وب‌سایت زمانه، تیر. به نشانی: همان

حسین خواه، مریم. (1392). «طرح مطالبات زنان، بهانه‌ای برای هم‌اندیشی در گفت‌وگو با سوسن طهماسبی فعال حقوق زنان»، وب‌سایت زمانه، تیر. به نشانی: همان

محمدی، مجید. (1392). «پیروزی روحانی و سرنوشت مذاکرات هسته‌ای»، وب‌سایت زمانه، خرداد. به نشانی: همان

نظری، صالح. (1392). «مفسد فی‌الارض و محارب با خدا و رسول در قرآن»، وب‌سایت زمانه، فروردین. به نشانی: همان

نظری، صالح.(1392). «قرآن و قطع دست دزد»، وب‌سایت زمانه، تیر. به نشانی: همان

مینا، بابک. (1392). «خمینی 1342 و خمینی 1357»، وب‌سایت زمانه، خرداد. به نشانی: همان

مهرابی، احسان. (1392). «اقتدار در اعتدال»، وب‌سایت زمانه، خرداد. به نشانی: همان

خبر.(1392). «اعتیاد در ایران، سن و جنس نمی‌شناسد»، وب‌سایت زمانه ، تیر. به نشانی: همان

گنجی، اکبر. (1392). «ذاتی و عرضی خمینی و خامنه‌ای»، وب‌سایت زمانه، 50 سال خمینیسم، خرداد. به نشانی: همان

گنجی، اکبر. (1392). «نقشه راه برای خروج از بحران هسته‌ای ایران»، وب‌سایت بی.بی.سی به نشانی: همان

موسوی، آرش. (1392). «چرا قدرت احمدی‌نژاد به یکباره رو به افول گذاشت»، وب‌سایت بی.بی.سی فارسی، تیر. به نشانی: همان

خبر. (1392). «جان کری: شورای نگهبان مسیر دموکراسی را رد کرده است»، خرداد. به نشانی: همان

بی نام. (1392). «عفو بین‌الملل: نقض گسترده‌ حقوق ‌بشر در ایران ادامه دارد»، وب‌سایت دویچه، اردیبهشت، به نشانی: dw.de

بی نام. (1392). « نه قاطع مردم ایران به سیاست‌های هسته‌ای حکومت ایران»، وب‌سایت دویچه، خرداد، به نشانی: همان

بی نام. (1391). «گزارش وضعیت حقوق ‌بشر در سال 2012م.»، سفارت مجازی آمریکا، اردیبهشت. به نشانی: persian.iran.usembassy.gov

بی نام. (1392). « جمهوری یا اسلامی»، وب‌سایت صدای آمریکا، فروردین، به نشانی: ir.voanews.com

خبر.(1392). «آمارهای دروغین و تورم 204 درصدی»، وب‌سایت صدای آمریکا، مرداد. به نشانی: همان

خبر. (1392). «هشدار دیده‌بان حقوق‌بشر درباره‌ وضعیت نگهداری زندانیان در ایران »، وب‌سایت صدای آمریکا، اردیبهشت. به نشانی: همان

بهنود، مسعود. (1392). «آتش نظام ولایت بر جان نسل جوان»، وب‌سایت العربیه، فروردین. به نشانی: farsi.alarabiya.net

بقراط، الاهه. (1392). ««تدبیر و امید حاصل تحریم و تهدید»، وب‌سایت العربیه، تیر. به نشانی: همان

نوری علا، اسماعیل. (1392). «سکولار دموکراسی»، وب‌سایت العربیه، اردیبهشت. به نشانی: همان