گروه بین‌الملل مشرق- بعد از آن‌که در اسکاتلند رفراندوم استقلال از انگلیس برگزار شد و در نهایت منجر به استقلال اسکاتلند نشد، استقلال‌طلبان در اروپا، این بار در کاتالونیای اسپانیا اعلام کردند که شکست اسکاتلند به هیچ عنوان به معنای ناامیدی کاتالان‌ها نخواهد بود. اگرچه دولت اسپانیا بارها برگزاری رفراندوم برای استقلال کاتالونیا را مخالف قانون اساسی این کشور دانسته است، آن‌ها تا زمانی که از اسپانیا مستقل نشوند، دست از تلاش برنمی‌دارند. در همین راستا، روز یک‌شنبه 18 آبان یک همه‌پرسی غیررسمی در منطقه کاتالونیا برگزار شد و نتایج بسیار جالب توجهی داشت.

نقش پرچم "استقلال کاتالونیا" موسوم به "استلادا" روی صورت یکی از حامیان استقلال از اسپانیا

در حالی که آخرین نظرسنجی‌ها در اسکاتلند، نتایجی بسیار نزدیک به هم را در میان موافقان و مخالفان استقلال از انگلیس نشان می‌دهد و در نهایت، نتیجه رفراندوم هم همین‌گونه شد، اما این آمار در کاتالونیا کاملاً متفاوت است. به گزارش شبکه خبری "دویچه وله" آلمان، بیش از 80 درصد از رأی‌دهندگان در همه‌پرسی روز یک‌شنبه، به استقلال کاتالونیا از اسپانیا رأی مثبت دادند. دویچه وله می‌نویسد: "اگرچه نتیجه این انتخابات از نظر قانونی لازم‌الاجرا نخواهد بود، اما نشانی است از خواست مردم این منطقه برای جدایی از دولت مرکزی... این انتخابات از طرف دادگاه قانون اساسی اسپانیا ممنوع اعلام شده بود، زیرا دادگاه قانون اساسی اسپانیا در ماه سپتامبر سال جاری با درخواست دولت مرکزی این کشور درباره غیرقانونی اعلام کردن برگزاری همه‌پرسی استقلال در منطقه کاتالونیا موافقت کرده بود و به این ترتیب این همه‌پرسی از نظر قانونی نباید برگزار می‌شد."

بحث استقلال کاتالونیا از اسپانیا پیشینه تاریخی بسیار گسترده‌ای دارد و این همه‌پرسی تنها نشان می‌دهد که با گذشت سال‌ها از آغاز تلاش‌های استقلال‌طلبان در این زمینه، عزم مردم این منطقه هنوز هم تا چه اندازه جدی است. برگزاری همه‌پرسی اخیر بهانه‌ای شد تا به پیشینه تاریخی منطقه کاتالونیا و موضوع استقلال آن، نگاه دوباره‌ای داشته باشیم.

موقعیت منطقه کاتالونیا در مقایسه با اروپا، اسپانیا و فرانسه

"کاتالونیا" منطقه‌ای ثروتمند و خودمختار در شمال شرق اسپانیاست که طبق "اساسنامه خودمختاری" خود، وضعیت یک "کشور" را دارد. این منطقه شامل چهار استان "بارسلونا"، "گیرونا"، "لییدا" و "تاراگونا"ست. "بارسلونا" پایتخت و بزرگ‌ترین شهرستان کاتالونیا، دومین شهرستان اسپانیا از نظر وسعت، و مرکز یکی از بزرگ‌ترین مناطق شهری در اروپا محسوب می‌شود. کاتالونیا از نظر جغرافیایی، توسط فرانسه و کشور کوچک "آندورا" در شمال، دریای مدیترانه در شرق، و مناطق خودمتار "آراگون" و "والنسیا" به ترتیب در غرب و جنوب احاطه شده است. زبان‌های رسمی مردم این منطقه شامل کاتالان، اسپانیایی و آرانی می‌شود.

بسیاری از تاریخدانان کاتالان، اولین جنبش‌های استقلال‌طلبانه در این منطقه را به سال‌‌های حدود 1640 مرتبط می دانند، زمانی که "شورش کاتالان" یا "جنگ دروگرها" بین سال‌‌های 1640 تا 1659 توانست معادلات منطقه کاتالونیای آن زمان را متحول کند، اما این انقلاب نتوانست منجر به اولین "جمهوری کاتالان" شود. طی جنگ بعدی، یعنی "جنگ وراثت اسپانیا" که بین سال‌‌های 1701 تا 1714 و بر سر جانشینی چارلز دوم پادشاه اسپانیا درگرفت، کاتالان‌ها باز هم امیدوار بودند که نهادهای حکومتی، خود را از بحرانی که اسپانیا به آن دچار شده بود، حفظ کنند. در حالی که بوربن‌ها در فرانسه مدعی تاج و تخت اسپانیا شده بودند، کاتالان‌ها حاضر شدند ضمن تلاش برای استقلال از اسپانیا، تحت حاکمیت فرانسه نیز نروند.

تظاهرات مردم کاتالونیا در حمایت از استقلال از اسپانیا

در اوایل قرن بیستم، "انریک پرات د لا ریبا" یکی از نخستین سیاستمدارانی که در ایجاد ملی‌گرایی کاتالان‌ها نقش داشت، شوراهای منطقه کاتالونیا را با هم متحد و ساختار حکومتی این منطقه را مدرن کرد. در مفهوم مدرن، اولین حزب سیاسی که خود را "طرفدار استقلال" توصیف می‌کرد، بین دهه‌های 1920 و 1930 در کاتالونیای اسپانیا تشکیل شد. اصلی‌ترین حزب جدایی‌طلب ایجاد شده در آن زمان، حزب "استات کاتالا" و شاخه‌ای از آن موسوم به "باندرا نگرا" بود.

جنبش‌های استقلال‌طلبانه در کاتالونیا در دوره معاصر نیز ادامه پیدا کرد. پایگاه خبری "آرا او مای" مستقر در کاتالونیا که اخبار رفراندوم اسکاتلند را نیز به طور کامل پوشش داده بود، می‌نویسد که در جنگ جهانی اول، سربازان کاتالان هنگام جنگ در کنار نیروهای متفقین، پرچم حامیان استقلال را با خود به دوش می‌کشیدند. در سال 1928، کاتالان‌هایی که پس از کودتای سال 1923 در اسپانیا، به کوبا تبعید شده بودند پیش‌نویس قانون اساسی جمهوری کاتالان را نوشتند، این سند پیش‌نویس هم اکنون در دسترس است. پس از جنگ داخلی اسپانیا، اعضای حزب استات کاتالا به همراه گروه جدایی‌طلب "نوسالترس سولس"، جبهه ملی کاتالونیا را تأسیس کردند که به حزب اصلی طرفدار استقلال کاتالونیا از اسپانیا تبدیل شد.

پرچم منطقه خودمختار کاتالونیا

با این حال، می‌توان گفت که جنبش استقلال کاتالونیا در معنای معاصر خود در دهه 1960 و با تأسیس "حزب سوسیالیست آزادی ملی" متولد شد. از آن زمان، جنبش استقلال شیوه‌های سیاسی چپ‌گرایانه را در پیش گرفت و تمرکز خود را از "استقلال کاتالونیا" معطوف به استقلال "کشورهای کاتالان" کرد. اصطلاح کشورهای کاتالان برای اشاره به کشورهایی استفاده می‌شود که زبان کاتالان در آن‌ها صحبت می‌شود، اگرچه در میان این مناطق تنها "آندورا" یک کشور محسوب می‌شود و سایر مناطق، بخش‌هایی از فرانسه، ایتالیا و اسپانیا هستند. بین دهه‌های 1960 تا 1970، حزب سوسیالیست آزادی ملی به چند جناح مختلف تقسیم شد، در عین حال بسیاری گروه‌های دیگر نیز با رویکردی مشابه، ایجاد شدند که از جمله این گروه‌ها، سازمان مسلح "ترا لیور" به معنای "سرزمین آزاد" بود. این گروهک مسلح چند ده حمله را با هدف تشکیل حکومتی مارکسیست در کشورهای کاتالان صورت داد که در طی این حملات شمار زیادی از مردم اسپانیا زخمی شدند و یک نفر نیز کشته شد.

در دهه ،1980 "جنبش دفاع از سرزمین" بزرگ‌ترین گروه سیاسی طرفدار استقلال کاتالونیا بود، اما این جنبش هم تا پایان دهه 80 میلادی به بخش‌های کوچک‌تر تقسیم شد. در طول دهه 1990، احزاب سیاسی موجود، از جمله حزب جمهوری‌خواه چپ کاتالونیا به تدریج به سمت یک موضع قدرتمندتر طرفدار استقلال پیش رفتند.

کاتالان‌ها زیر پرچم خود برای استقلال از اسپانیا راهپیمایی می‌کنند

طی دهه‌های اخیر، حامیان استقلال کاتالونیا بارها به روش‌های مختلف خواسته مردم این منطقه را به گوش مقامات اسپانیا رسانده‌اند، به این امید که بتوانند آرمان چندصد ساله خود را محقق کنند. پایگاه اینترنتی شورای دیپلماسی عمومی کاتالونیا موسوم به "دیپلکات" درباره اعتراضات سال 2010 در این منطقه و با هدف استقلال از اسپانیا می‌نویسد: "در تاریخ 10 ژوئیه 2010، علی‌رغم محدودیت‌هایی که اسپانیا برای استقلال کاتالونیا اعمال کرده بود کاتالان‌ها در مرکز بارسلونا تظاهراتی را برگزار کردند. این در حالی بود که دادگاه قانون اساسی اسپانیا آن زمان تصمیمی گرفته بود مبنی بر لغو و یا تصحیح چندین بند از اساسنامه خودمختاری کاتالونیا که سال 2006 در همه‌پرسی و با رأی 73.9 درصد از رأی‌دهندگان کاتالونیا به تصویب رسیده بود."

اعتراضات سال 2010 یکی از گسترده‌ترین اعتراضات کاتالان‌ها برای استقلال از اسپانیا بود. پلیس محلی تعداد افراد شرکت‌کننده در تظاهرات را حدود 1.1 میلیون نفر و سازمان‌دهندگان مراسم، این تعداد را 1.5 میلیون نفر تخمین زدند. گاهنامه کاتالونیا به نقل از شهردار بارسلونا گردهمایی مردم را "بی‌سابقه" توصیف کرد و نوشت که این اعتراضات "بدون شک یکی از بزرگ‌ترین اعتراضاتی که تا کنون در کاتالونیا رخ داده، و شاید بزرگ‌ترین تظاهرات در تاریخ این منطقه است." پایگاه خبری "324" مستقر در کاتالونیا هم گزارش داد که تظاهرات با بنری رهبری می‌شد که روی آن شعار کاتالان‌ها نوشته شده بود: "ما یک ملت هستیم. خودمان تصمیم می‌گیریم."

شعار روی دیوار خانه یکی از ساکنین کاتالونیا: "کاتالونیا، اسپانیا نیست."

رهبران ملی‌گرا در اسپانیا معتقدند تظاهرات 10 ژوئیه 2010 تأثیر شگرفی بر روابط بین کاتالونیا و اسپانیا گذاشت. 28 نوامبر همان سال، انتخابات دولتی کاتالونیا برگزار شد و "آرتور ماس" رئیس کنونی منطقه خودمختار کاتالونیا برای این سمت انتخاب شد. سال 2011 انتخاباتی عمومی در اسپانیا برگزار شد و در این انتخابات هم "حزب مردم" توانست اکثریت کرسی‌های پارلمان را از حزب سوسیالیست برباید.

پایگاه اینترنتی "بیک" مستقر در بارسلونا شهرداری چند کاتالونیا می‌نویسد که چندین منطقه زیرمجموعه کاتالونیا در واکنش به تظاهرات سال 2010 گرد هم آمدند تا انجمن شهرداری‌های حامل استقلال را تشکیل دهند، سازمانی که رسماً در تاریخ 14 دسامبر 2011 تأسیس شد و هدف آن متحد کردن سازمان‌های محلی با هم برای پیشبرد و دفاع از حقوق ملی کاتالونیا و حق مردم این منطقه در تعیین سرنوشت خود است.

سال 2012 نیز سالی تعیین‌کننده برای کاتالونیا بود. 197 شهر کاتالان در این سال، خود را منطقه آزاد کاتالان معرفی کردند و گفتند که "قوانین و مقررات اسپانیا تنها در اسپانیا معتبر است، بنابراین این شهر منتظر تصویب قوانین و مقررات جدید از سوی دولت و پارلمان کاتالونیا می‌ماند." اما این تنها اتفاقی نبود که در سال 2012 افتاد. تظاهرات سال 2012 استقلال کاتالان‌ها، که توسط مجلس ملی کاتالونیا سازمان‌دهی‌شده بود، بر این تأکید داشت که کاتالونیا باید به یک دولت مستقل در اتحادیه اروپا تبدیل شود. شعار تظاهرات این بود: "کاتالونیا، دولتی جدید در اروپا." تعداد شرکت‌کنندگان در تظاهرات را این بار گزارش پلیس محلی بارسلونا و وزارت داخله کاتالونیا حدود 1.5 میلیون نفر و سازمان‌دهندگان در حدود 2 میلیون نفر برآورد کردند.

عکس انداختن تیم فوتبال بارسلونا با پرچم "کشور کاتالونیا"

به گزارش بسیاری از روزنامه‌ها و خبرگزاری‌های اسپانیایی از جمله "سمانا"، "لاوان‌گاردیا"، "324"، و "گارا" این تظاهرات "تاریخی" بزرگ‌ترین راهپیمایی اعتراضی در تاریخ کاتالونیا از زمان بازگشت دموکراسی به اسپانیا در دهه 1970 میلادی بود و توانست همه تجمعات بزرگ، از جمله تظاهرات سال 2010 را در آمار شرکت‌کنندگان پشت سر بگذارد. تظاهرات سال 2012 در دستور کار سیاسی کاتالونیا تأثیر زیادی گذاشت و بحث در مورد حق برگزاری همه‌پرسی در مورد استقلال کاتالونیا را دوباره مطرح کرد. این بحث‌ها تا جایی پیش رفت که در مورد امکان تشکیل یک دولت مستقل در کاتالونیا و سپس ورود این دولت به اتحادیه اروپا نیز نظریه‌ها و گفتگوهایی تشکیل شد.

سال 2013 همچنین شاهد کمپینی بود که با نام "راه کاتالان" یا "راه کاتالان به سوی استقلال" شناخته می‌شود. راه کاتالان، یک زنجیره انسانی 480 کیلومتری در حمایت از استقلال کاتالونیا از اسپانیا بود. به گزارش وزارت داخله کاتالونیا، در این زنجیره انسانی که توسط انجمن ملی کاتالونیا و در تاریخ 11 سپتامبر 2013 مصادف با روز ملی کاتالونیا در این منطقه برگزار شد، در حدود 1.6 میلیون نفر شرکت داشتند. این تظاهرات بر اساس مسیر تاریخی "ویا آگوستا" یا "ویا هرکولا"، از منطقه کوچک "ل پرتو" در شهر "والسپیر" فرانسه تا منطقه "آلکانا" در شهر "مونسیا"ی اسپانیا کشیده شده بود.

حضور مردم در کمپین "راه کاتالان به سوی استقلال"

در نتیجه همین نوع تحولات بود که همه‌پرسی استقلال کاتالونیا برای سال 2014 برنامه‌ریزی شد، خبری که علاوه بر خبرگزاری‌های اسپانیایی، به سرعت در خبرگزاری‌های دیگر نظیر وال‌استریت ژورنال نیز منعکس شد. "آرتور ماس" رئیس منطقه کاتالونیا در یک سخنرانی خطاب به مجلس آن زمان اعلام کرد که مردم کاتالونیا حق تعیین سرنوشت خود را دارند. 25 سپتامبر 2012، "ماس" از برگزاری انتخابات ضرب‌العجلی پارلمان کاتالونیا در تاریخ 25 نوامبر خبر داد و با اشاره به تظاهرات سال 2012 اعلام کرد که "سروصداهای خیابان را باید به صندوق‌های رأی کشید." احزاب حامی استقلال کاتالونیا از اسپانیا در این انتخابات بیش از نیمی از کرسی‌های پارلمان را به دست آوردند، اگرچه حزب خود "ماس" چند کرسی را از دست داد. پس از اعلام نتایج، "قرارداد آزادی" بین "آرتور ماس" و "اوریول ژون کرز" رهبر اپوزیسیون پارلمان کاتالونیا بررسی و امضا شد.

23 ژانویه 2013 پارلمان کاتالونیا با 85 رأی موافق، 41 رأی مخالف و 2 رأی ممتنع "اعلامیه خودمختاری و حق تصمیم‌گیری مردم کاتالان" را تصویب کرد. بر اساس این بیانیه "مردم کاتالونیا بر اساس مشروعیت دموکراتیک، ویژگی‌های یک نهاد سیاسی و قضایی خودمختار را دارند." 12 دسامبر 2013 نیز "دولت کاتالونیا" اعلام کرد که رفراندوم استقلال این منطقه از اسپانیا در تاریخ 9 نوامبر 2014 (18 آبان 93) برگزار خواهد شد. این در حالی بود که دولت اسپانیا بلافاصله گفت که جلوی برگزاری این رفراندوم را می‌گیرد و دادگاه قانون اساسی اسپانیا در تاریخ 8 مه 2013 اعلامیه خودمختاری مصوب پارلمان کاتالونیا را موقتاً به حالت تعلیق درآورد و در 25 مارس 2014 نیز آن را خلاف قانون اساسی اعلام و به طور کامل لغو کرد. دولت اسپانیا تا به امروز نیز با استقلال کاتالونیا، حق تعیین سرنوشت مردم این منطقه و برگزاری هر نوع رأی‌گیری در این مورد مطلقاً مخالف است. کار تا جایی پیش رفت که "فرانچسکو هومس" سخنگوی دولت کاتالونیا اخیراً هشدار داده بود که "اگر راه‌های قانونی درون اسپانیا به نتیجه نرسد، دولت کاتالونیا به دادگاه‌های بین‌المللی مراجعه خواهد کرد."

حضور "جوزپ گواردیولا" مشهور به "پپ گواردیولا" سرمربی سابق بارسلونا در همه‌پرسی استقلال کاتالونیا

به هر حال، همه‌پرسی استقلال کاتالونیا اگرچه به صورت نمادین و غیرالزام‌آور، اما درست در تاریخ مقرر برگزار شد و نتایج آن هم طبق پیش‌بینی‌ها کاملاً یک‌طرفه بود. تفاوت این همه‌پرسی با همه‌پرسی‌های قبلی در تعداد شرکت‌کنندگان بود. در حالی که بین سپتامبر 2009 تا آوریل 2011 چندین همه‌پرسی در صدها منطقه کاتالونیا برگزار شده بود، و قریب به اتفاق این همه‌پرسی‌ها نیز به نفع کمپین "بله" تمام شده بود، اما میانگین مشارکت مردم در آن همه‌پرسی‌ها حدود 25 درصد بود. این در حالی است که طبق گزارش بی‌بی‌سی، حضور مردم در همه‌پرسی اخیر که به خاطر غیررسمی بودنش "مشورت شهروندان" نامیده شده است، حدود 35 درصد بوده است.

افراد و نهادهای مشهوری در منطقه کاتالونیا هستند که با مردم در تقاضای استقلال از اسپانیا همراه شده‌اند. باشگاه "بارسلونا" سال‌های سال است که نماد استقلال‌طلبی منطقه کاتالونیا محسوب می‌شود. رنگ‌‌‌های زرد و قرمز روی لوگوی این باشگاه، پیراهن دوم تیم که راه‌راه قرمز و زرد است، و همچنین حضور برخی بازیکنان بارسلونا در تیم ملی کاتالونیا همگی از تمایل سران این باشگاه به استقلال کاتالونیا از اسپانیا خبر می‌دهد. یکی از پلاکاردهایی که در ورزشگاه خانگی این تیم موسوم به "نیوکمپ" نصب شده است، شعار بسیار مشهوری را روی خود دارد: "کاتالونیا، اسپانیا نیست." با مطرح شدن موضوع برگزاری رفراندوم استقلال کاتالونیا از اسپانیا، "خورخه فرناندس دیاس" وزیر کشور اسپانیا چند ماه پیش تهدید کرده بود، در صورتی که تلاش کاتالان‌ها برای استقلال از اسپانیا به نتیجه برسد،‌ تیم بارسلونا دیگر اجازه بازی در لیگ دسته اول فوتبال اسپانیا را ندارد. این تأکید وزیر ورزش اسپانیا چند روز پس از آن صورت گرفت که مقامات فرانسوی گفته بودند بارسلونا می‌تواند در لیگ دسته اول فوتبال این کشور موسوم به "لوشامپیونه" بازی کند.

پلاکارد ورزشگاه "نیو کمپ": "کاتالونیا، اسپانیا نیست."

لازم به ذکر است که در همه‌پرسی استقلال کاتالونیا دو سؤال مطرح شده بود: اول این‌که آیا می‌خواهید کاتالونیا یک کشور باشد، و دوم این‌که آیا می‌خواهید این کشور مستقل باشد. 80.72 درصد از رأی‌دهندگان به هر دو سؤال پاسخ مثبت دادند. اندکی بیش از ده درصد به سؤال اول پاسخ مثبت دادند، اما نمی‌خواستند "کشور کاتالونیا" از اسپانیا مستقل شود. حدود 4.5 درصد نیز به هر دو سؤال پاسخ منفی دادند. نکته‌ای جالب توجه این‌که رفراندوم اسکاتلند مسلماً در حضور متفاوت مردم کاتالونیا در همه‌پرسی استقلال از اسپانیا تأثیرگذار بود، اما باید ببینیم آیا این تأثیر جهت معکوس هم می‌گیرد یا خیر. از آن مهم‌تر، باید ببینیم این روند تجزیه‌طلبی در اروپا تا کجا پیش خواهد رفت.