اين بنا کنار آرامگاه عطار نيشابوري و در باغي در محله کهن شادياخ در شهر نيشابور ساخته شده است. اين باغ در فاصله نزديک به يک کيلومتر در سمت غرب آرامگاه خيام قرار گرفته است.
طراح اين بناي يادبود، استاد هوشنگ سيحون است.
نماي بنا
اين بنا در نقشه از دو مدول (پيمون) مربعي شکل تشکيل شده است که مستطيلي با تناسب 1 بر 2 را ميسازند. اضلاع مربع در نما با يک قوس نيم دايره خود نمايي ميکنند؛ حجم بنا از قوس هايي متقاطع که بر روي اقطار مربع زده شده اند پديد آمده که اين قوس هاي متقاطع، «تاقهاي چهار بخش» را که در معماري سنتي ايران بسيار ديده شده اند را تداعي مي کنند و احتمالاً منبع الهام طراح نيز بوده است. طراح با بهره گيري خلاقانه از قوس و با پيچشي که در ايده کلي آن ايجاد کرده، به نتيجه اي ظاهراً متفاوت با هندسه اي پيچيده دست يافته است. اين طرح نوآورانه با به کارگيري سازه پوسته اي بتني اجرا شده است.
در بناي يادبود کمال الملک دو نوع قوس به شرح زير ديده مي شود.
شش قوس نيم دايره نما که نسبت دهانه به ارتفاع آنها 1 به 2/1 است، چهار قوس متقاطع که بر روي اقطار ديده مي شوند. همچنين در پايين قوس هاي اصلي نما از روبرو دو قوس کوتاه تر نيز وجود دارند که در واقع تلاقي قوس هاي متقاطع هستند. شايد بتوان گفت حجم کلي بنا از پوسته اي سه بعدي در فضا حاصل آمده است که در يک حرکت نرم دو نوع قوس ياد شده را به هم پيوند مي دهند . اين قوس ها و پوشش آنها در بالا ، اشکال هندسي مخروطي شکلي را بوجود آورده اند که ابتکاري هندسي بوده ، اوج خلاقيت معماري را در بهره گيري از عناصر معماري سنتي ايران در ترکيبي جديد و موزون نشان مي دهد. در اين بنا نيز همانند آرامگاه خيام هندسه نقشي شايان توجه دارد و پيوند عميق اين بنا را با نظام معماري ايراني برقرار کرده است.
تزيينات استفاده شده براي آرامگاه کمال الملک کاشي معرق است که نقوش آنها بسيار هنرمندانه بر روي سطوح منحني نما بکار گرفته شده اند و به سمت خط تقارن قوس ها اين نقوش کوچک و کوچک تر مي شوند . به گفته طراح ، کاشي معرق ، معماري کاشان يعني محل زادگاه کمال الملک را يادآور مي شود . نماي بنا و تزيينات و همچنين رنگ کاشي ها ، هماهنگي فراواني با آرامگاه عطار ، که در کنار آن است ، دارد ؛ به گونه اي که شايد بازديد کننده در نگاه نخست گمان کند که اين بنا ها بخشي از هم هستند.
سنگ مزار
سنگ مزار کمال الملک همچون ساير سنگ هاي مزاري که سيحون در آرامگاه ظهير الدوله تهران طراحي کرده است ، يکپارچه از سنگ گرانيت و با بافت خشن بوده ، در قسمت بالاي سنگ که مرتفع و زاويه دار تراشيده شده است ، نقش برجسته اي از کمال الملک توسط شاگرد ايشان مرحوم استاد ابوالحسن صديقي سنگ کاري گرديده است.