دیپلماسی دو بعدی

مهمترین ویژگی دیپلماسی پارلمانی اینست که می‌تواند از هر دو ظرفیت دیپلماسی سنتی و دیپلماسی عمومی با هم بهره ببرد، یعنی هم مقامات دولتی و هم جامعه مدنی را مخاطب خود قرار دهد. در این راستا هیئت‌های پارلمانی می‌توانند در کشورهای مختلف با نمایندگان سمن‌ها، احزاب و نخبگان نیز دیدار نمایند که این اجازه معمولا به مقامات دولتی به راحتی داده ‌نمی‌شود. اما از سوی دیگر توانایی دیدار با مقامات عالیرتبه کشور میزبان را هم دارند.

دیپلماسی، ماورای خط قرمزها

یکی دیگر از مهمترین کارکردهای دیپلماسی پارلمانی مربوط به زمانیست که دست دولت‌ها کوتاه است و دولت امکان ارتباط با یک دولت و یا جامعه مدنی کشور دیگر را ندارد. به عنوان مثال، زمانیکه روابط دو کشور مثل آمریکا و سوریه – قبل از جنگ – در حدی نیست که مقامات دولتی عالیرتبه دو کشور بتوانند با هم ملاقات کنند، ارتباطات دو کشور به وسیله اعضای پارلمان بر قرار می‌شود. همچون دیدار جان کری به عنوان رئیس کمیته سیاست خارجی سنا با بشار اسد در سال 2010. 

دیپلماسی حقیقت‌یاب

فرصت دیگری که سفرهای پارلمانی برای کشورها فراهم می‌کنند، امکان کسب و جمع آوری اخبار معتبر و دقیق است، چرا که امروزه بسیاری از وقایع بین‌المللی در پس پرده‌ی رسانه‌ای قرار گرفته‌اند، که امکان فهم صحیح و دقیق واقعیت را از ما سلب می‌نمایند؛ لذا هیئت‌های پارلمانی می‌توانند بدون وجود حساسیت‌هایی که نسبت به دولتها وجود دارد به محل حادثه رفته و تصویری واقعی و دقیق از پدیده مورد نظر بدست آورند. نمونه این اقدام در ایران نسبت به حوادث میانمار انجام گرفت که در آن زمان، رسانه‌های بین‌المللی اقدام به بزرگ نمایی حوادث رخ داده در میانمار کردند و آمار کشته‌های درگیری‌های قومی را رقمی نزدیک به 60 هزار نفر اعلام نمودند. در حالیکه بعد از حضور هیئت پارلمانی کشورمان در منطقه مشخص شد رقم واقعی 300 نفر است و بزرگ نمایی رسانه‌ای بحران میانمار در رسانه‌های بین‌المللی به دلیل اهداف سیاسی برخی کشورهای بزرگ انجام شده است.

عمق بخشی به دیپلماسی

یکی دیگر از کارکردهای دیپلماسی پارلمانی پیگیری توافقنامه‌های دو جانبه‌ای است که معمولا بعد از مدتی در دستگاه‌های بوروکراتیک کشورها به فراموشی سپرده می‌شوند. مجالس از آنجایی که تا حد نسبتا زیادی از کارهای روزمره در سیاست خارجی فاصله دارند، می‌توانند وظیفه پیگیری توافقنامه‌ها و قراردادهای دو جانبه را بر عهده بگیرند تا روابط خارجی کشور از قوام بیشتری برخوردار شود و عواید توافقات بسیار زودتر به دست مردم کشورمان برسد.

تداوم دیپلماسی

در کشور‌های دموکراتیک که احزاب و گروههای سیاسی آزادانه فعالیت می‌کنند، معمولا هر کدام از احزاب و جناح‌های سیاسی گرایش‌های خاصی را در سیاست خارجی دنبال می‌نمایند و طبیعتا در زمانی که دولت از یک جناح خاص بر سر کار است، اولویت‌های خودش را دنبال می‌نماید. در این شرایط اگر پارلمان دست جناح متفاوتی نسبت به دولت باشد، این حزب می‌تواند اولویت‌های سیاست خارجی خودش را از طریق دیپلماسی پارلمانی دنبال کند و مانع قطع ارتباط با حوزه‌های مورد نظر خود شود. مثال بارز این نوع روابط را ما در کنگره آمریکا مشاهده می‌کنیم که در حالی که دموکرات‌ها دولت را در دست دارند، جمهوری‌خواهان که به رژیم صهیونیستی نزدیکتر هستند، ارتباط خود را از طریق کنگره با تل‌آویو حفظ نموده‌اند.   

دیپلماسی جایزه

یک نمونه دیگر از امکانات مجالس برای ارتباط و اثرگذاری، تعیین جوایز داخلی، ملی و بین‌المللی در موضوعات مختلف است. این شیوه یکی از متداول‌ترین اقدامات مجالس جهان برای حمایت از یک ایده و جریان است. از جمله مجلس هند جایزه «نماینده ممتاز» را از سال 1992 برای منظم‌ترین نماینده خود وضع نموده است. همچنین پارلمان انگلستان نیز جایزه «جاز» را در زمینه‌های مختلفی چون نوازنده سال، خبرنگار سال، ناشر سال، استاد سال و... به برگزیدگان خود اهدا می‌کند.

دیپلماسی پارلمانی جمهوری اسلامی

در مجلس شورای اسلامی نیز گروههای دوستی با کشورهای دیگر تشکیل شده و ارتباطات اندکی نیز وجود دارد. اما بنا بر آنچه که خود نمایندگان مجلس نیز بدان معترفند سفرهای هیئت‌های دیپلماتیک ما در اکثر موارد فاقد کارایی حداقلی است و تنها در مواردی که علی لاریجانی و علاالدین بروجردی ریاست سفر را بر عهده داشته باشند، آن از ماهیت صرفا تشکیلاتی خارج می‌شود. که این می‌تواند ناشی از ضعف عمومی نمایندگان مجلس ما در حوزه بین‌الملل باشد. این در حالیست که هیئت‌های پارلمانی دیگر کشورها بهره زیادی از سفر به کشورمان می‌برند به خصوص کشورهای اروپایی که ما یک نمونه از سفر بسیار موفق آنها در سفر هیئت پارلمانی اتحادیه مشاهده کردیم که در آن طیف مختلفی دیدارها و بازدیدها برنامه‌ریزی شده بود؛ از دیدار با مقامات عالیرتبه تا زندانیان فتنه‌گر. اعضای این هیئت، که همگی عضو میز ایران در پارلمان اروپا بودند، به صورت مستمر اوضاع ایران را رصد کرده و گزارش‌های دوره‌ای و موردی را درباره وضعیت کشور به پارلمان اروپا ارائه می‌دهند که بسیاری از این گزارش‌ها مبنای تصویب قوانین و حکم‌هایی درباره ایران در این اتحادیه می‌شود. گزارش علیه وضعیت حقوق بشر در ایران یکی از موضوعات اصلی‌ای است که این گروه به صورت دوره‌ای به آن می‌پردازند. اما آنچه که در مجلس ما جریان دارد، کاملا متفاوت است. معمولا نمایندگان مجلس در کشور ما اطلاعات و تحلیل دقیقی از وضعیت کشورهایی که در گروه دوستی با آن حضور دارند، نداشته و حداکثر در صورتی که یکی از مسئولان دستگاه سیاست خارجی را برای توضیح فرا بخوانند، اطلاعاتی درباره آن کشور بدست می‌آورند.

نکته دیگری که مجلس شورای اسلامی باید آنرا پیگیری کند، تداوم دیپلماسی کشور در حوزه‌هایی است که دولت جدید آنها را در اولویت قرار نداده است. یکی از مهمترین‌ مناطقی که دیپلماسی دولت جدید نسبت به آن کم توجهی نموده است منطقه استراتژیک آمریکای لاتین است، منطقه‌ای که برای ما عواید اقتصادی، سیاسی و استراتژیک بسیاری در سالهای گذشته داشته است.

همچنین مجلس شورای اسلامی نیز می‌تواند با تعیین جایزه‌ای خاص از اندیشه‌ها و آرمان‌های انقلاب اسلامی در جهان اسلام و در سراسر دنیا پشتیبانی نماید. به عنوان مثال جایزه‌ای برای نظریه پردازان، اندیشمندان و اسطورهای مقاومت می‌تواند در نظر بگیرد. البته اندیشه‌هایی مثل حکومت دینی، اسلام سیاسی و... نیز می‌توانند در این زمینه مورد توجه واقع شوند.

جمع بندی و نتیجه

دیپلماسی پارلمانی ظرفیتی است که در کشور ما بهره چندانی از آن برده نمی‌شود در حالیکه توانایی بسیاری در جهت حل و فصل بسیاری از کاستی‌ها را در سیاست خارجی دارد اما  به نظر  دیدبان یکی از ملزومات اولیه آن افزایش توانمندی و مهارت نمایندگان مجلس در مسائل بین‌المللی است. مجلس شورای اسلامی در این راستا باید تدابیر بلند مدتی را بیندیشد تا از این ظرفیت بکر در آینده استفاده حداکثری به عمل آید.