در این خصوص روابط آنکارا-بغداد از اهمیت خاصی برخوردار است که در زیر تلاش شده تا روابط دو کشور را طی چند سال اخیر بررسی کرده و نیز دلایل نزدیکی دوباره این دو کشور تشریح شود.

*****

روابط عراق و ترکیه طی چند سال اخیر شاهد فرازها و نشیب‌هایی بوده است.

از جمله فراز‌های آن می‌توان به سفر‌های متقابل مالکی و اردوغان به بغداد و آنکارا و قراردادهای اقتصادی گسترده بین دو کشور اشاره کرد و در بخش فرود‌های آن بحث حضور طارق الهاشمی در ترکیه و حمایت این کشور از وی، افزایش روابط آنکارا و حکومت اقلیم کردستان بخصوص روابط اقتصادی و صادرات نفت و نیز حمایت ترکیه از انتقال نفت اقلیم بدون نظارت بغداد را برشمرد.

طی 2 سال اخیر مشکلات بین 2 کشور بیشتر شده بود، اما برخی مسائل و دلایل طی این 2 سال باعث شده که در چند هفته اخیر اراده طرفین برای نزدیکی به یکدیگر بیشتر شود.

دلایل نزدیکی مجدد عراق و ترکیه

در ترکیه چند موضوع رخ داد که باعث تمایل این کشور به عراق شد؛ اول شکست ترکیه در سیاست‌های منطقه‌ای و تنش‌زایی در منطقه بخصوص درباره سوریه که برای دولت اردوغان این شرایط را به وجود آورد که با همسایگان به ویژه عراق روابط خود را بهبود بخشد.

از طرفی با توجه به انتخابات آینده عراق و همکاری‌ها و حمایت‌های ترکیه از جریانات اهل سنت، این روابط باید به سمت بهبودی می‌رفت تا ترکیه بتواند در یک فضای مناسب در این موضوع مشارکت کند و سازماندهی خود را داشته باشد، موضوعی که در شرایط بحران بین دو کشور نمی‌توانست رخ دهد.

بحث سوم موضوع انتخابات داخلی ترکیه است. بخشی از جامعه ترکیه یا علوی هستند یا کرد که تحت تاثیر «حزب صلح و دموکراسی» هستند و یا ترک هستند که تحت تاثیر «حزب جمهوری خلق» می‌باشند که آنکارا نزدیکی با عراق را در این شرایط لازم دانست.

اما نیاز بغداد و بخصوص مالکی به نزدیکی به ترکیه را می‌توان در این موارد برشمرد: یکی اینکه در آستانه انتخابات مالکی نیازمند است که روابط خود را با کشورهای همسایه بخصوص کشورهای سنی بهبود بخشد. این موضوع تا حدی مهم است که مالکی اعلام می‌کند حاضر است به عربستان سفر کند چرا که دنبال بهبود روابط به ویژه با کشورهای سنی مذهب است.

دوم اینکه با شکست سیاست ترکیه در سوریه و گسترش فعالیت‌های تروریست‌ها در عراق می‌توان یک همسویی در خصوص مبارزه با تروریسم را بین عراق و ترکیه شکل داد، چرا که ترکیه هم از فعال شدن افراط گرایان و تند‌روها در سوریه نگران شده است.

از طرفی تلاش مالکی هم در داخل این است که با کشورهای همسایه روابط خود را بهبود ببخشد و به عنوان دوستی که با دیگران رابطه خوبی دارد و تنش‌ها را کاهش دهد معرفی شود.

ترکیه طی دو سال اخیر روابط اقتصادی خود با اردن و عراق را به شدت کاهش داده و بنابراین اهداف اقتصادی هم می‌تواند در کنار اهداف سیاسی اراده قوی‌تری برای بهبود روابط موثر باشد. مالکی مدتی پیش زیباری را به آنکارا فرستاد و مقدمات بهبود روابط دو کشور فراهم شد.

داود اوغلو در دیدار با مالکی و هوشیار زیباری و معاون رئیس جمهور و حتی عمار حکیم در گفت‌وگوهایی داشت که برای شکستن یخ‌های روابط و ایجاد مقدمات سفر مقامات بالاتر بوده است.

احتمالاً در گام بعدی رئیس مجلس ترکیه به عراق سفر می‌کند و پس از آن قرار است مالکی به ترکیه رفته و پس از آن اردوغان به بغداد سفر کند.

تلاش ترکیه این است که با بهبود روابط با عراق تا حدود زیادی بتواند از منافع اقتصادی و بحث‌های جمعیتی و حمایت علوی‌ها در داخل استفاده کند.

 چرا آنکارا با مرجعیت عراق روابط خوبی دارد

دیدار اوغلو با مرجعیت عراق نیز قابل توجه است. نگاه ترکیه به عراق در چارچوب حمایت از اهل سنت است، در حالیکه عربستان نتوانست حمایت قوی‌ای از اهل سنت انجام دهد و در چارچوب تلاش‌های سیاسی منطقه‌ای امتیازات لازم را برای اهل سنت در عراق فراهم کند، ترکیه پرچمداری موضوع را به دست گرفته و تلاش‌هایی در این راستا داشت.

روابط ترکیه با طارق الهاشمی، اسامه نجیفی و حتی برخی استانهای عراق مانند نینوا و نیز روابط با کردها در این راستا بود که البته این نزدیکی به اهل سنت به معنای جنگ با جریان شیعه نبود، یعنی روابط خوبی نیز با جریان شیعه، با مرجعیت، احزابی مانند مجلس اعلاء، صدری‌ها و حتی با حزب‌الدعوه و ابراهیم جعفری برقرار شده است.

دولت آنکارا تلاش کرده که اگر اختلافی وجود دارد، آن را با شخص مالکی قلمداد کند و نه جریان شیعه، لذا روابط ترکیه با مرجعیت شیعه روابط مناسبی است.

همکاری مرجعیت عراق و ترکیه درباره بحرین

داود اوغلو در سفر گذشته خود به عراق نیز به دیدار آیت الله سیستانی رفته بود و گفته شد که آیت‌الله سیستانی افزایش سهم آب فرات عراق را از ترکیه درخواست کرده بود و ترکیه با آن موافقت کرد. در موضوع بحرین نیز آیت‌الله سیستانی از طریق سفیر ترکیه در بغداد تلاش‌هایی کرد تا فشارهای لازم سیاسی به حکومت بحرین آید تا از فشار بر شیعیان دست بردار یا این فشارها را کاهش دهد.

دولت اردوغان در این راستا تلاش‌های خود را انجام داد و حتی سفیر خود را مامور کرد و گزارش اقدامات را به آیه الله سیستانی اعلام کرد که در موضوع بحرین هم یک همکاری بین ترکیه و مرجعیت عراق برای کاهش فشار‌ها بر شیعیان این کشور شکل گرفت.

به طور کلی می‌توان گفت که روابط ترکیه با جریان شیعه، بیت شیعه و مرجعیت سیاسی یعنی احزاب و دینی یعنی حوزه نجف خوب بوده و سفر اوغلو به نجف و دیدار با مرجعیت شیعه امری غیر عادی نیست.

از طرفی سفر اوغلو به نجف و دیدار با مرجعیت می‌تواند در جایگاه و پایگاه حکومت در بین علوی‌های ترکیه هم تاثیر‌گذار باشد، بخصوص در آستانه انتخابات شهرداری‌های ترکیه که به زودی برگزار خواهد شد. باید گفت که امروز ترکیه و عراق از سیاست «تنش‌زایی» به سیاست «تنش‌زدایی» پیش می‌روند.

سیر سیاست ترکیه از تنش صفر به تنش زایی و تنش زدایی

در یک مجموعه منطقه‌ای به نظر می‌رسد که ترکیه در حال تغییر در سیاست خارجی خود است. ترکیه در ابتدای کار سیاست «تنش صفر» را دنبال کرد، بعد به سمت «تنش‌زایی» رفت و دوباره به سمت سیاست «همکاری با منطقه» و کاهش تنش با کشورهای همسایه باز می‌گردد.

در خصوص نزدیکی ترکیه به ایران و عراق و احتمال دوری ترکیه از عربستان نیز باید گفت که ترکیه در موضوع سوریه چندان به عربستان نزدیک نبوده بلکه منافع همسویی داشته‌اند.

بازگشت ترکیه به منطقه یا نیاز ترکیه به بهبود روابط با منطقه در یک نگاه کلی اینگونه قابل تحلیل است که بهبود روابط ترکیه با عراق یعنی بهبود رابطه‌ با دولت حاکم عراق و این موضوعی است که عربستان تاکنون نپذیرفته؛ همچنین بهبود و گرم شدن روابط ترکیه با ایران یعنی رسمیت بخشیدن به قدرت ایران در حالیکه طی چند ماه اخیر عربستان سعودی سیاست‌های تندی در قبال ایران داشته است.

احتمال تشکیل مثل آنکارا-بغداد-تهران درباره بحران سوریه

در مورد سوریه اگر ترکیه دیدگاه‌های خود را به دیدگاه‌های بغداد و تهران که در خصوص سوریه دیدگاه‌ خاصی دارند، نزدیک شود و این دو همسایه دوست آنکارا بتوانند سهم جدیدی از تحولات سوریه را به آنکارا منتقل کنند و بخشی از منافعی که ترکیه احساس می‌کند می‌تواند در ترکیه داشته باشد را برای آنکارا تحصیل کنند، آنکارا به راحتی می‌تواند بخش اعظمی از منافع خود را از طریق کشورهای دوست دمشق که تهران و بغداد را شامل می‌شود، تحصیل کند.

اگر روند بازگشت ترکیه به سیاست قبل خود که تنش صفر با همسایگان بود استمرار یابد و در تهران و بغداد به نتیجه برسد کمک می‌کند که تهران، بغداد و آنکارا بتوانند در یک همکاری منطقه‌ای در خصوص مشکل سوریه به یک تفاهم برسند.

عربستان به طور طبیعی به دلیل فاصله جغرافیایی و اینکه هرگونه اعمال سیاست در قبال سوریه نیازمند یک جغرافیای همسایه است، به اردن و لبنان محدود می‌شود و ترکیه اگر در این وضعیت تغییر گرایش پیدا کند یا از سیاست‌های خصمانه نظامی که حمایت از گروه‌های مسلح است دست بردارد، قطعاً تنش‌های سوریه به شدت کاهش می‌یابد، چرا که کشورهای صادر کننده تروریسم منطقه‌ای برای تقویت گروه‌های تروریستی دارای جغرافیای کمتری می‌شوند.

ترکیه با سوریه 800 کیلومتر مرز مشترک دارد که این مرز و اگر این مرز و همچنین مرز عراق با سوریه کنترل شود، در کاهش ناامنی‌ها و تنش‌های نظامی کمک شایانی خواهد کرد.

در خصوص موضع گیری داود اوغلو که در نشست مشترک با همتای عراقی خود حکومت بشار ‌اسد را حکومتی مداخله‌گر و خونریز خوانده بود نیز می‌توان گفت که اگرچه به طور طبیعی با سفر اوغلو به بغداد و چند ملاقات نباید انتظار داشت که سیاست‌ها به سرعت تغییر کند.

باید منفعت ترکیه در روابط منطقه‌ای تحصیل شود و منافع جدید برای آنکارا ایجاد شود و نباید انتظار داشت مواضع این کشور با یک یا دو سفر تغییر کند، اما استمرار روابط و تحصیل منافع در منطقه می‌تواند به تغییر نگرش ترکیه در قبال سوریه کمک کند.

موضع داود اوغلو در این چارچوب چندان غیرطبیعی نبوده و نباید این انتظار را داشت که مواضع به سرعت تغییر کند.

بهبود در روابط با ایران، دیدارهای مستمر و کاهش تخاصمات بین تهران و آنکارا می‌تواند به فهم جدید ترکیه از تحولات کمک کند چرا که امروز افزایش قدرت گروه‌های تروریستی در سوریه و تهدیدات آن برای آنکارا قابل تشخیص و خطر ساز شده است.

ترکیه در بعد سیاست خارجی منطقه‌ای بیش از دو سال به سمتی رفت تا منافع خود را به همراه عربستان یا فرانسه تامین کند، اما نتوانست و حالا دوباره متمایل به این سمت شده که در همکاری با ایران و عراق به آن برسد و باید به این روند زمان داد.

*فارس