مشرق - پس از تحولات اخیر در عرصه سیاسی، هم اکنون در سطح جامعه افکاری در حال شکل گیری است مبنی بر اینکه با تغییر دولت تحریم ها برداشته شده و مشکلات اقتصادی مرتفع خواهند شد.

این نگاه دارای چندین پیش فرض مخفی ذهنی است. گرچه شخص معتقد به گزاره فوق نداند که فروض ذیل را باور دارد، اما برای نتیجه گیری گزاره یادشده فروض زیر الزامی هستند:

1- مشکلات اقتصادی کشور ما (یا حداقل بخش عمده ای از آنها) ناشی از تحریم هستند و دولت باید برای حل مشکل اقتصادی به رفع تحریم‌ها بپردازد.

2- تحریم ها ناشی از سیاست‌های هسته‌ای کشور است و تغییر این سیاست ها (در سطوح مختلف از شفافیت بیشتر گرفته تا تعلیق کامل فعالیت‌های هسته‌ای) می‌تواند به لغو تحریم ها کمک کند.

3- سیاست های هسته ای کشور کاملا در اختیار دولت است و دولت می تواند در هر سطحی که بخواهد آن را تغییر دهد.

در حالی که هر سه گزاره فوق قابل خدشه هستند، این گزاره ها روی دیگری نیز دارند:

اولا: مشکلات اقتصادی کشور ما عمدتا ناشی از بی تدبیری و مشکلات نهادی اقتصادی است. دشمن با فهم نقاط ضعف اقتصادی کشور در پی فشار آوردن به کشور از راه تحریم هاست. در حالی که اگر زودتر و به صورت ایجابی-و نه به اجبار تحریم ها- به حل مشکلات اقتصادی و گلوگاه های اقتصادی کشور می‌پرداختیم، بسیاری از تحریم های وضع شده امکان بروز نداشتند.

جالب اینکه کشور ما تجربه موفق در مواجهه با این خصومت‌ها را در بحث تحریم بنزین دارد و این هوشمندی را امروز از خود بروز نداده است.

در تحریم بنزین دشمن به فکر آشوب اجتماعی از راه تحریم بنزین بود، در حالی که با اقدام به موقع و هوشمندانه دستگاه های متولی در داخلی سازی و سهمیه‌بندی با کارت سوخت، نه تنها کشور بی نیاز از واردات بنزین گردید و با این کار ارزش افزوده حاصل از تبدیل نفت خام به بنزین به کشور خودمان منتقل شد، بلکه به طور کامل موضوع تحریم بنزین از دستور کار خارج شد و پیگیری دشمنان برای وضع قوانین مربوطه لغو شد.

هم اکنون کشور ما از ضعف ساختاری و نهادی جدی در عرصه اقتصاد رنج می‌برد.

مشکلاتی مانند وابستگی بودجه به نفت، وابستگی تولیدات داخل به واردات، انتخاب ناصحیح شرکای تجاری و ...

ثانیا مشکل جمهوری اسلامی ایران و کشورهای تحریم کننده –و دنباله رو سیاست های آمریکا- سیاست های هسته ای ایران نیست و این سیاست ها تنها یک بهانه هستند. کما اینکه قبل از پرونده هسته‌ای نیز موارد بسیاری از تحریم ایران را شاهد بودیم. تحریم کالایی زمان جنگ (ادوات نظامی و...)، تحریم قطعات حساس(مانند قطعات هواپیماهای مسافربری و...) قوانینی مانند ILSA و... (که در زمینه سرمایه گذاری خارجی در ایران مخصوصا در صنایع نفت و انرژی ایران وضع شده بود) همگی قبل از پرونده هسته ای وضع شده اند(دهه های 80 و 90 میلادی) و جنبه های مختلف نظامی، فناوری، صنعت حمل و نقل، سرمایه گذاری و... را در برداشته‌اند.

نگارنده می پذیرد که امکان داشت با رایزنی های دیپلماتیک امکان اجماع علیه ایران «به تاخیر» می افتاد، اما چون برخوردهای صورت گرفته از نوع تضاد منافع نیست، بلکه برخوردی پارادایمی و اندیشه‌ای است، تا زمانی که کشور در موضع ضعف قرار گیرد، فشارها ادامه خواهند داشت.

ثالثا گرچه دولت در تصمیم گیری در باره سیاست خارجه جمهوری اسلامی ایران و به ویژه پرونده هسته‌ای نقش دارد، اما این امر کاملا در اختیار دولت نیست و دولت موظف به اجرای این سیاست‌ها است.

از طرف دیگر توجه به این نکته لازم است که لغو تحریم های وضع شده نیاز به دو عامل اساسی دارد:

الف)انگیزه لغو تحریم ها ب)طی شدن فرآیند قانونی لغو تحریم ها

الف)نگارنده معتقد است به دلایل مطرح شده در قسمت قبل(تقابل پارادایمی)، تازمانی که نظام جمهوری اسلامی ایران آرمان‌ها و عقاید خویش را محترم شمرده و آن ها را پاس بدارد و از طرف دیگر برای حل مشکلات ریشه ای اقتصاد خود چاره اندیشی نکند و آن را مرتفع نسازد، انگیزه لازم برای لغو تحریم ها وجود نخواهد داشت. دست کشیدن از آرمان های انقلاب اسلامی به منظور مرتفع ساختن مشکلات اقتصادی، ساده اندیشی و راحت طلبی و در واقع پاک کردن صورت مسئله است، نه حل مسئله. از طرف دیگر با وجود مشکلات ریشه ای اقتصادی و روشن شدن آن ها برای غرب، خواسته های آنان و مطالباتشان تمامی ندارد. آیا اگر فعالیت‌های هسته ای را کلا و برای همیشه تعلیق کردیم، تضمینی وجود دارد که خواسته ای بیشتر از ملت ایران نداشته باشند؟

ب)تجربه تحریم کشورهایی چون عراق و لیبی نشان می‌دهد که تحریم های وضع شده علیه این شکورها حتی پس از تغییر نظام سیاسی‌شان، تا مدت زیادی همراه این کشورها بوده است و فرآیندی زمان‌بر و هزینه بر برای لغو تحریم ها برداشته شده است. به عنوان مثال عراق که در سال 2003 به اشغال آمریکا درآمد و رژیم حکومتی آن تغییر کرد، تا سال 2010 هنوز حجم عمده ای از تحریم ها شامل این کشور می‌شد و در روزهای اخیر و پس از گذشت بیش از 10 سال از «تغییر حکومت» از بند 7 منشور شورای امنیت خارج شد، لذا ساده اندیشی است که بدون رفع مشکلات نهادی اقتصادی و تنها با برداشتن چند گام کوچک تحریم ها لغو شوند.

«تنها راه» برای عبور همیشگی از کمند تحریم ها، از بین بردن زمینه‌های تحریم است. زمینه‌هایی که دشمن را به طمع انداخته و او را برای در فشار قرار دادن حکومت مخالف خویش ترغیب می‌کند.

حسین عسگری

منبع: فارس