به گزارش مشرق، سریال تلویزیونی «معاویه» با محوریت زندگی معاویه، که از آن به عنوان پرهزینه‌ترین سریال ساخته شده در جهان عرب یاد می‌شود، در عراق، مصر و فراتر از آن سروصدا به پا کرده است.

۲ قسمت اول سریال «معاویه» که در قالب یک سریال ۳۰ قسمتی درباره بنیانگذار و اولین خلیفه سلسله امویان، ساخته شده با آغاز ماه مبارک رمضان پخش شده است. این سریال که توسط MBC عربستان سعودی تهیه شده با هزینه ۱۰۰ میلیون دلاری در تونس فیلمبرداری شده است. نویسنده این سریال خالد صلاح روزنامه‌نگار مصری است و طارق العریان فیلمساز فلسطینی-آمریکایی آن را کارگردانی کرده است.

به تازگی پخش «معاویه» در عراق به دلیل احتمال بروز تنش‌های مذهبی ممنوع شد و شخصیت‌های مذهبی مصر در «الازهر» نیز به دلیل به تصویر کشیدن شخصیت‌های مذهبی آن را نکوهش و ممنوع کردند.

میدل ایست آی در نگاهی به قهرمان داستان از معاویه به عنوان شخصیتی در صدر اسلام یاد می‌کند که در میان شیعیان بحث‌برانگیز است. معاویه پنج سال پیش از بعثت پیامبر (ص) به دنیا آمد و فرزند ابوسفیان و هند بنت عتبه، که از مهم‌ترین مخالفان اولیه اسلام بودند در ابتدا به مخالفت با پیامبر اسلام برخاست؛ اما پس از فتح مکه توسط مسلمانان، معاویه و پدر و مادرش به اسلام گرویدند.

بنابر دیدگاه اهل سنت معاویه یکی از کاتبان حضرت محمد (ص) شد و پس از رحلت پیامبر (ص) وی از سوی ابوبکر خلیفه اول، به عنوان جانشین فرمانده در فتح شام منصوب شد و در خلافت عمر بن خطاب ارتقاء یافت و در خلافت عثمان خلیفه سوم والی شام شد.

سرانجام پس از کشته شدن عثمان، از بیعت با امام علی(ع) سر باز زد و به اسم خون‌خواهی عثمان به نزاع با امام برخاست. مردم شام به خون‌خواهی عثمان و جنگ با امام علی(ع) با او بیعت کردند.

این امر جرقه جنگ جمل اولین جنگ داخلی در اسلام و پس از آن جنگ صفین را زد که به فتنه اول معروف شد و طی آن نیروهای معاویه و حضرت علی (ع) در نبرد صفین در سال ۳۶ قمری به نبرد پرداختند.

پس از شهادت حضرت علی (ع) در سال ۴۰ قمری، معاویه کنترل مصر را نیز به دست گرفت و خود را خلیفه اعلام و دمشق را پایتخت خود کرد. پس از شهادت امام علی (ع) مسلمانان با امام حسن (ع) بیعت کردند.در جنگی که میان سپاه امام حسن (ع) و لشکر معاویه درگرفت، به دنبال خیانت سرداران امام، صلحی میان امام و معاویه منعقد شد که بر اساس آن معاویه به خلافت رسید. بسیاری از منابع اولیه معاویه را عامل مسموم کردن امام می‌دانند.

تحت حکومت معاویه، قلمروهای اسلام در شمال آفریقا، آناتولی، آسیای مرکزی و ایران امروزی گسترش یافت. وی پسرش یزید را برخلاف معاهده صلح با امام حسن (ع) به عنوان جانشین خود معرفی کرد، در حالی که تا آن زمان حکومت موروثی نبود و در نهایت به سلطنت رسیدن پسرش یزید باعث بروز واقعه عاشورا شد که در آن امام حسین (ع) و یارانش به شهادت رسیدند.

شیعیان از معاویه به عنوان کسی که حتی برخلاف روش خلفای ثلاث خلافت را تبدیل به سلطنت موروثی کرد، یاد می کنند و او را فردی می‌دانند که با حضرت علی (ع) جنگید و امام حسن (ع) را مسموم کرد.

در عراق ممنوع شد

در نتیجه باور شیعیان درباره معاویه، سریال جدید به سرعت در عراق ممنوع شد و کمیسیون رسانه و ارتباطات عراق روز شنبه اعلام کرد: پخش محتوای بحث‌برانگیز تاریخی ممکن است باعث ایجاد بحث‌های فرقه‌ای شود که می تواند هماهنگی اجتماعی را تهدید و آرامش جامعه را به ویژه در ماه رمضان مختل کند. به دنبال آن این کمیسیون به ام‌بی‌سی عراق دستور داد که این برنامه را پخش نکند.

همچنین گفته شده با نمایش این سریال احتمال یک مناقشه دیپلماتیک بین عراق و عربستان سعودی می‌رود. در حالی که ۲ سال پیش قرار بود این سریال پخش شود، آن زمان مقتدی صدر روحانی بانفوذ شیعه و شخصیت سیاسی عراقی از شبکه ام‌بی‌سی خواسته بود تا این برنامه را به طور کامل لغو کند.

وی از معاویه به عنوان مسئول فرقه‌گرایی و پیشگام در آزار یاران پیامبر و اولین کسی که در زمان خود از امام نافرمانی کرد و وحدت اسلامی را زیر پا گذاشت و اولین کسی که کمر به قتل صحابه پیامبر (ص) بست، یاد کرد.

وی درست ۲ سال پیش و در فوریه ۲۰۲۳ گفته بود: پخش چنین سریالی برخلاف سیاست‌های جدید و معتدلی است که عربستان سعودی اتخاذ کرده و یادآوری می‌کنیم لازم نیست احساسات برادران مسلمان خود را در سراسر جهان جریحه دار کنید. همان زمان شبکه تلویزیونی عراق الشعائر تهدید کرد که در پاسخ به سریال «معاویه»، سریالی درباره ابولؤلؤ فیروز جنگجوی ایرانی که عمر بن خطاب را به قتل رساند و مورد احترام شیعیان واقع شد، تولید خواهد کرد.

صدر هر ۲ برنامه را رد کرد و گفت: هر ۲ سریال باطل و فتنه‌انگیز است، زیرا معاویه نماینده اهل سنت نیست و ابولؤلؤ هم نماینده شیعه نیست. وی همچنین در توییتر کسانی را که «سریال‌های تاریخی دروغین پخش می‎کنند»، «استادان فرقه گرایی» خوانده بود. اگرچه ام‌بی‌سی پاسخی نداد، اما همین امر ممکن است دلیل تاخیر ۲ ساله پخش سریال باشد.

ممنوعیت تصویر چهره‌های صدر اسلام

جدای از احتمال دامن زدن به تنش‌های فرقه‌ای، این نمایش به دلیل به تصویر کشیدن شخصیت‌های مهم صدر اسلام و زندگی حضرت محمد (ص) مورد انتقاد قرار گرفته است.
ردا عبدالوجید رئیس دانشکده رسانه در دانشگاه الازهر مصر، به رسانه‌های محلی گفت: الازهر تصویر کردن اصحاب پیامبر را رد می‌کند.

این در حالی است که در سریال «معاویه» حضرت علی بن ابی طالب و امام حسن (ع) به تصویر کشیده شده‌اند. همین امر موجب شد تا وکیل هیثم مغربی برای جلوگیری از پخش این سریال در مصر به دلیل تصویر حضرت علی علیه السلام، دعوای حقوقی به راه اندازد.

نفوذ رسانه‌های سعودی

این سریال توسط خالد صلاح روزنامه نگار مصری نوشته شده و طارق العریان فیلمساز فلسطینی-آمریکایی آن را کارگردانی کرده است. پس از کناره گیری بازیگر فلسطینی علی سلیمان از این نقش، لجین اسماعیل بازیگر سوری، نقش معاویه را بازی کرد. اسماء جلال، عایشه بن احمد، جمیله چیهی و ایاد نصار بازیگر نقش حضرت علی بن ابی طالب (ع) دیگر بازیگران این فیلم هستند.

خالد صلاح نویسنده داستان سریال در پاسخ به انتقاداتی که درباره نمایش «معاویه» مطرح شد، گفت که هدفش ارائه روایت خاصی نبوده و تاریخ را سیاه و سفید ننوشته و به معاویه تنها به عنوان یک فرمانروا نگاه نکرده، بلکه فردی را تصویر کرده است که اشتباه هم داشته و مانند همه کسانی که پیش از او آمدند، به سرنوشت خود دچار شده است.

این سریال سال ۲۰۲۳ در تونس در استودیوی فیلم «کارتاژ» در همامت فیلمبرداری شد و صحنه‌های دیگری نیز از مهدیه، صومعه و انفیدا به فیلمبرداری افزوده شد. گزارش‌ها حاکی از آن است که اگرچه برآوردهای اولیه بودجه نزدیک به ۷۵ میلیون دلار بود، اما هزینه تولید از ۱۰۰ میلیون دلار فراتر رفته است.

این برنامه توسط مرکز پخش خاورمیانه (MBC) که بزرگترین شبکه تلویزیونی عربستان است، تولید شده است. ام‌بی‌سی که سال ۱۹۹۱ در لندن توسط ولید آل ابراهیم ‌تاجر سعودی تأسیس شد، بر فضای رسانه‌ای عربستان تسلط دارد و روزانه حدود ۱۴۰ میلیون تماشاگر دارد. وی یکی از چهره‌های سرشناس بود که در کمپین دستگیری شاهزادگان سعودی در ریتز کارلتون در ریاض در سال ۲۰۱۷ بازداشت، اما پس از دستیابی به توافقی نامشخص با مقامات سعودی آزاد شد.

باوجود ممنوع کردن عراق و اداره کل علمای ارشد دانشگاه الازهر مصر که با صدور فتوایی تماشای این سریال را ممنوع کرده‌اند، «معاویه» از آغاز ماه مبارک رمضان پخش خود را شروع کرده است.

تصمیم به پخش معاویه موجی از بحث‌ها را در فضای مجازی به راه انداخته است، به‌ویژه به دلیل نمایش چند شخصیت تاریخی کلیدی، از جمله ۳ نفر از ۱۰ صحابی که در سنت اسلامی به بهشت ‌وعده داده شده‌اند و ۲ نفر از خانواده و همسران و دختران پیامبر. الازهر پیوسته با نمایش این شخصیت‌ها در سینما و تلویزیون مخالفت کرده است.
روز سه‌شنبه هفته پیش، گروه ام‌بی‌سی عربستان، تیزر تبلیغاتی با عنوان «حماسه تاریخی «معاویه»: داستان امپراتوری که تاریخ فراموش نشدنی از شرق تا غرب را نوشت»، منتشر کرد که در پلتفرم استریم شهید نیز به اشتراک گذاشته شد.

سوءاستفاده نمایشی از ماه مارک رمضان

ماه مبارک رمضان زمانی است که بیشتر سریال‌های تلویزیونی عربی برای نخستین بار پخش می‌شوند و پرمحتواترین زمان برای شبکه‌های سراسر منطقه است.

این اولین بار نیست که شبکه ام‌بی‌سی عربستان برای تولید یک سریال تلویزیونی درباره رویدادهای تاریخ اسلام که به شدت مورد مناقشه مسلمانان شیعه و سنی قرار گرفته، با اعتراض روبه‌رو می‌شود. این گروه رسانه‌ای عربستان در سال ۲۰۰۳ سریال «الحجاج» و سال ۲۰۰۵ سریال «فارس بنی مروان» را درباره خلفای اموی حجاج بن یوسف (۷۱۴-۶۹۴) و مروان اول (۶۸۴-۸۵) تولید کرد که با نظر مخالفت مسلمانان شیعه روبه‌رو شد.

سال ۲۰۱۲ هم سریالی درباره زندگی خلیفه عمر بن‌الخطاب (۶۳۴-۴۴) تولید شد که به طور قابل توجهی اهل سنت مصر در الازهر را برای نشان دادن چهره صحابه حضرت محمد (ص) ناراحت کرد.

از دیگر برنامه‌های ماه رمضانی که جنجال برانگیخته است می‌توان به سریال تلویزیونی سوریه «الحسن و الحسین» در سال ۲۰۱۱ اشاره کرد که خشم عراق و ایران را به دلیل ادعای «براندازی اعتقادات شیعی» برانگیخت و در اظهارنظری نادر، مرجع عالی مذهبی شیعیان عراق - آیت الله العظمی علی سیستانی - نسبت به پخش این سریال ابراز نارضایتی کرد.