سرویس دفاع و امنیت مشرق- پروژه «باور ۳۷۳» را بدون هیچ شکی می توان یکی از پیچیده ترین پروژه های نظامی و حتی صنعتی کشورمان و البته پیچیده ترین پروژه پدافندی تاریخ ایران به حساب آورد. وارد شدن به باشگاه کشورهای دارای فناوری ساخت موشک ضد هوایی با برد نزدیک به ۲۰۰ کیلومتر، فناوری پرتاب عمودی گرم و... و. از جمله برخی دستاوردهای آشکار این پروژه است و البته بسیاری دستاوردهای کوچک و بزرگ دیگر که پرداختن به هر کدام از آنها به تنهایی نیازمند نوشتن گزارش ها و مقالاتی بسیار طولانی است.

اما در جریان رزمایش اخیر پدافند هوایی نیروهای مسلح، شاهد رونمایی از یک قابلیت جدید در سامانه باور ۳۷۳ بودیم که بهانه نوشتن این گزارش شده است. اما قبل از آن بد نیست نگاهی به تاریخچه این سامانه داشته باشیم.

بد قولی روسها و باور مجدد به توان ایرانی

ماجرای خرید سامانه پدافند هوایی اس ۳۰۰ از روسیه توسط ایران که از دهه ۱۳۸۰ شمسی آغاز شد را شاید بتوان یکی از پر پیچ و خم ترین پرونده های نظامی و حقوقی تاریخ معاصر کشور ما به حساب آورد. قراردادی که در ابتدا برای خرید سامانه های مدل PMU۱ بود و سپس به بهانه تحریم ها به تاخیر افتاد و سپس روسها به ایران پیشنهاد فروش سامانه پدافندی Anty ۲۵۰۰ را دادند و با شکایت ایران محکوم به پرداخت جریمه ای سنگین شدند. البته بعد از تمام این فراز و نشیب ها، در نهایت سامانه پدافندی اس ۳۰۰ در مدل پی ام یو ۲ در اواسط دهه ۹۰ شمسی به کشور ما وارد و در سازمان پدافند هوایی ارتش به کار گرفته شد که خوشبختانه سامانه ای به روز و دارای قابلیت های مهمی بود.

تصویری از یکی از شلیک های آزمایشی اولیه سامانه باور ۳۷۳

در همان زمان و بعد از بدعهدی روس ها در دهه ۸۰ شمسی، پروژه ساخت یک سامانه پدافندی برد بلند در کشور آغاز و در نهایت به طراحی و ساخت سامانه باور ۳۷۳ ختم شد. ساختار اولیه یک گردان از سامانه پدافند هوایی باور ۳۷۳ شامل یک پست فرماندهی، یک رادار کشف اولیه و یک رادار درگیری به همراه ۶ حامل پرتاب کننده موشک بود که هر پرتابگر، ۴ موشک حمل می کرد و این بدین معنی است که هر گردان حامل ۲۴ موشک است.

موشک اولیه سامانه باور ۳۷۳ توانایی درگیری در برد ۲۰۰ کیلومتر و ارتفاع ۲۷ کیلومتر را داشت که تقریبا از نظر مشخصات و مختصات به مانند موشک های به کار رفته در سامانه اس ۳۰۰ پی ام یو ۲ بود.

ساختار اولیه گردان پدافند هوایی باور ۳۷۳

اما در سال ۱۴۰۱، خبرهایی از افزایش برد موشک های به کار رفته در سامانه باور و معرفی موشک ضد هوایی صیاد ۴ B مطرح شد. توضیحات امیر سرتیپ صباحی‌فرد فرمانده نیروی پدافند هوایی ارتش در خصوص این تغییرات در آن زمان، از این قرار است :

" متخصصان صنعت دفاعی کشورمان توانستند طی یک کار فوق العاده در مدت زمان فقط ۱۶ ماه، برد ۱۵۰ کیلومتری سامانه باور ۳۷۳ را به بیش از ۳۰۰ کیلومتر ارتقاء دهند. ضمن اینکه رادار بهینه شده این سامانه می‌تواند همزمان ۳۰۰ هدف را در فاصله بیش از ۴۵۰ کیلومتری کشف کرده و برد رادار ردگیری این سامانه به ۴۰۵ کیلومتر ارتقاء یافته است. همچنین، برد رادار درگیری این سامانه نیز به ۴۰۰ کیلومتر ارتقاء پیدا کرده است. "

مزیت نسل جدید سامانه باور ۳۷۳ نسبت به نمونه‌های خارجی مشابه خود این است که قادر به رهگیری ۱۰۰ هدف در برد ۴۰۵ کیلومتری است، در حالی که اس ۳۰۰ تنها قادر به رهگیری ۱۲ هدف در برد کم‌ تر از ۲۰۰ کیلومتر بوده و سامانه اس ۴۰۰ نیز قادر به رهگیری ۳۶ هدف است. دیگر ویژگی این سامانه، قدرت هدف‌گیری ۹ هدف به طور همزمان است اما، اس ۳۰۰ و PATRIOT به ترتیب قادر به هدف‌گیری ۶ و یک هدف هستند.

موشک صیاد ۴ بی

صفحه رادار سامانه باور۳۷۳ در جریان تست سامانه باور در سال ۱۴۰۱

طبق این اطلاعات، قفل روی هدف نزدیک‌شونده در فاصله ۳۱۸ کیلومتر و ارتفاع ۴۷۰۳متر (۱۵۴۳۰پا) انجام و در فاصله حدودا ۳۰۶ کیلومتری، هدف سرنگون می‌شود

نکته دیگر در توانایی این سامانه که می‌توان ذکر کرد این است که این محصول ارتقاء یافته، می‌تواند با انواع موشک‌های کروز و بالگردها نیز به طور موثر مقابله کند. سامانه باور ۳۷۳ در جدیدترین آزمایش خود که خبر آن در سال ۱۴۰۱ اعلام شد، هدف را در ۴۵۰ کیلومتری کشف کرده، قفل اولیه در فاصله ۴۰۰ کیلومتری انجام و قفل پایدار در فاصله ۳۶۰ کیلومتری انجام می شود و پس از آن، شلیک انجام و در فاصله ۵ دقیقه‌ای به پرنده مورد نظر که یک پهپاد کرار با سرعت بالا و سطح مقطع راداری پایین است، اصابت می‌کند. طبق تصاویر منتشره، سامانه باور ۳۷۳ موفق شد در برد حدودا ۳۰۴ کیلومتری، پهپاد هدف را منهدم کند.

در گزارش منتشره از رسانه ملی در همان زمان (سال ۱۴۰۱ ) و معرفی برخی مشخصات موشک صیاد ۴ بی توسط فرمانده پدافند هوایی ارتش، اعلام شد این موشک سرعتی معادل ۱۸۰۰ متر بر ثانیه ( ۶.۱ ماخ) داشته و در برد بالا در فاصله حدودی ۳۰۰ کیلومتری، سرعت موشک در زمان برخورد ۱۰۰۰ متر بر ثانیه (۳.۳ ماخ) است. همچنین اعلام شد این موشک در هنگام شلیک به ارتفاع ۱۱۰ هزار پایی چیزی حدود ۳۳ کیلومتر رفته و از بالا به سمت هدف دور ایستای خود شیرجه میزند که این نحوه شکار در دنیا، نمونه های مشابه معدودی دارد.

شاید در نگاه اول این اعداد، دست نیافتنی تصور می شد اما در جریان هدف قرار دادن پهپاد هدف در نمایشگر رادار هم فاصله ۳۰۶ کیلومتری هدف و هم سرعت ۳.۲ ماخ موشک در لحظه آخر در آن برد، کاملا نمایان بود و نشان داد یک دستاورد فوق العاده مهم، در صنعت نظامی ایران تولید شده است.

رادار جدید با نگاهی به سامانه خاص روسی

در دوره کش و قوس های حقوقی و فنی بین ایران و روسیه در خصوص فروش سامانه اس ۳۰۰، روس ها یک مدل از سامانه اس ۳۰۰ موسوم به اس ۳۰۰ وی یا مدل خاص تری از آن یعنی Anty ۲۵۰۰ را به ایران پیشنهاد کردند که در آن زمان کشور ما با توجه به نیازمندی اولیه طرح شده برای خرید، با آن موافقت نکرد. سری S ۳۰۰V و مدل های ارتقاء یافته بعد از آن در حقیقت بخشی از سازمان پدافند متحرک لشکری شوروی سابق بودند که وظیفه اصلی آنها درگیری با موشک های بالستیک تاکتیکی و سایر اهداف پروازی بود.

نکته متمایز کننده در این عضو خانواده اس ۳۰۰، یک سیستم راداری بود که به وسیله یک بازوی مکانیکی در زمان استقرار به صورت عمودی قرار گرفته و در نقش یک رادار کمکی برای تغذیه اطلاعات مربوط به هدف به کار می رفت.

سامانه پدافند هوایی Antey-۲۵۰۰ ساخت روسیه

حامل موشکی سامانه باور ۳۷۳ مجهز به ۴ تیر موشک و رادار مستقل

تصویر جدید مربوط بازدید رییس جمهور از توانمندی‌های دفاعی کشور و سازمان جدید گردان پدافندی باور که تمام حامل های موشکی به رادار کمکی تجهیز شدند

طبق این تصاویر جدید که در زمان بازدید مسعود پزشکیان رییس جمهور از نمایشگاه توانمندی های دفاعی ۱۴۰۳ ثبت شد، ظاهرا یک گردان کامل سامانه پدافندی برد بلند باور ۳۷۳ نسخه جدید شامل ۶ تلار (سامانه دارای رادار) با ۲۴ موشک آماده شلیک، یک رادار کشف اهداف، یک رادار کنترل آتش برای هدایت موشک و یک سامانه پست و کنترل فرماندهی است.

در مدل جدید سامانه باور ۳۷۳ که در رزمایش اخیر پدافند هوایی به کار گرفته شد، شاهد به کار رفتن چنین راداری هستیم که به صورت یک بازوی کمکی، در زمان حرکت روی سامانه جمع شده و در زمان استقرار و عملیات به صورت عمودی قرار می گیرد. با توجه به تجربیات روس ها به احتمال زیاد می توان این احتمال را مطرح کرد که این سیستم راداری در حقیقت یک واحد کمکی در میانه راه برای به روز رسانی اطلاعات موشک باشد.

این مسئله خصوصا برای نسل جدید موشک های به کار رفته در سامانه باور یعنی صیاد ۴ بی لازم است. اصولا چه موشک های سطح به هوا و چه هوا به هوای برد بلند در این کلاس یا موشک های کروز ضد کشتی برد بلند همگی در میانه راه نیازمند به روز رسانی نسبت به موقعیت هدف هستند تا بتوانند تغییرات لازم را انجام دهند. برخی تحلیل ها نیز حاکی از آن است که سامانه ضد بالستیک باور ۳۷۳ یک سامانه اصطلاحا ماژولار است و آنتن نصب شده روی سامانه براساس اولویت ها و نوع تهدیدات می تواند تغییر کند که این ویژگی نیز در عین خاص و به روز بودن، توانایی های مختلفی را به باور ایرانی می بخشد.

آیا صیاد ۴ هم دچار به روزرسانی شده است؟

نگاهی به تصاویر و جزییات رزمایش اخیر پدافندی و شلیک های موفق سامانه باور ۳۷۳ می توان این گمانه زنی را داشت که با دقت به موشک صیاد ۴ شلیک شده از این سامانه، به نظر می رسد یک زائده در نزدیکی سر موشک وجود دارد. این مسئله را باید در ذهن داشت که موشک های سری صیاد عمدتا بر اساس موشک های پدافندی استاندارد توسعه پیدا کرده بودند.

موشک پدافندی استاندارد اس ام ۲ بلوک ۳ مجهز به سنسور کشف هدف فروسرخ

شلیک جدیدترین نسل موشک صیاد ۴ – تغییرات احتمالی در سر موشک با رنگ سفید مشخص شده است

در موشک های استاندارد مدل اس ام ۲ بلوک ۳، شاهد یک نوع زائده در همین بخش از موشک هستیم که در حقیقت یک سیستم هدف یابی فروسرخ است که در کنار بحث راداری برای کشف اهداف در فاز نهایی به کار می رود و درصد موفقیت ماموریت را کاملا افزایش می دهد. در حاضر به صورت دقیق نمی توان در این خصوص نظر داد ولی تغییر به وجود آمده در ظاهر نوک موشک به احتمال فراوان برای همین منظور انجام شده است.

با اضافه شدن موشک های جدید و به روزرسانی این موشک ها به سامانه هایی که کشف و انهدام اهداف با آنها سریعتر و دقیق تر انجام می شود، حالا با اطمینان و صراحت بیشتری می توان گفت باور ۳۷۳ هم اکنون برد درگیری و برد شناسایی بسیار بیشتری نسبت به سامانه های مشهوری همچون S-۳۰۰ PMU۲ دارد و در چند زمینه مهم، کاملا قابل قیاس با S-۴۰۰ است و انشاء الله با عملیاتی شدن هرچه سریعتر آن، عملا پرنده ای نمی تواند از تیررس آن دور بماند و در زمینه مقابله با موشکهای دشمن نیز توانایی های بسیار مهمی را در اختیار یگانهای پدافندی نیروهای مسلح قرار خواهد داد.