سرویس دفاع و امنیت مشرق- استفاده پر حجم و موثر از راکت اندازها به شکل امروزی و آنچه ما می شناسیم، به دوره جنگ جهانی دوم و راکت انداز BM ۱۳ معروف به کاتیوشا بر می گردد که در حجم بالایی توسط ارتش سرخ شوروی علیه آلمان نازی مورد استفاده قرار گرفت.

از آن دوران بحث توپخانه راکتی - موشکی خصوصا در ارتش هایی با تفکر و دکترین شرقی جایگاهی خاص پیدا کرد. به طور کلی، در رسته توپخانه صحرایی در کنار هویتزرها و سامانه های گلوله زنی، راکت انداز ها و پرتاب کننده های موشک نیز حضور دارند و بر همین اساس، راکت ها و موشک هایی تا برد ۵۰۰ کیلومتر نیز می توانند در رسته و تحت اختیار واحد های توپخانه ای تعریف شوند.

بیشتر بخوانید:

«باور» ایرانی با یک چشم راداری جدید از «اس ۳۰۰» قوی‌تر شد/ رونمایی از مدرن‌ترین نسل موشک صیاد با هدف‌یابی فروسرخ +عکس

موشک‌های بالستیک «شهاب ۳ و قدر» به خاطره‌ها می‌پیوندند/ اتفاقات مهمی که با ورود «حاج قاسم» به صنعت موشکی ایران رخ داد +عکس

آخرین گام‌های «غزه» برای ورود ایران به باشگاه دارندگان پهپادهای HALE/ تاثیرات مهم دستیابی سپاه به پرنده مجهز به موتور توربوپراپ +عکس

راکت انداز BM ۲۱ گراد (جایگزین اصلی کاتیوشا) در خدمت رزمندگان ایرانی - عملیات آزاد سازی خرمشهر

با توسعه فناوری ها در حوزه اتوماسیون، بحث سیستم های کنترل آتش دیجیتالی و پرتابه های هدایت شونده بحث موشک های کوتاه برد بالستیک و راکت های هدایت شونده برای تجهیز یگان های توپخانه در نیروهای زمینی نیز به صورت جدی مطرح شد و در ارتش کشورهایی همچون آمریکا، برزیل، ترکیه و کره جنوبی مدل های مختلفی بر اساس این تفکر و ذهنیت شکل گرفت. در حقیقت بحث اصلی این است که نیروی زمینی برای درگیری دقیق با اهداف دوربرد تا قبل از این، تا حد بسیار زیادی به واحد های بالگردی یا هواپیماهای با سرنشین و یا بدون سرنشین وابسته بود.

بر این اساس، نظریه وارد کردن راکت ها و موشک های برد بلند به درون سازمان رزم نیروی زمینی تا بخش زیادی به منظور مستقل شدن و عدم نیاز این واحدها برای پشتیبانی از واحدهای عمل کننده زمینی در خطوط مقدم و درگیری با نیروها و ادوات دشمن در پشت خطوط اصلی میدان نبرد بوده است.

راکت انداز K۲۳۹ Chunmoo ساخت کره جنوبی

جنگ اوکراین و ضرورت تحول در ساختارها

اما توجه به بحث توپخانه صحرایی و خصوصا راکت انداز های مدرن، با حضور سامانه هایمارس ساخت آمریکا در میدان نبرد اوکراین و روسیه دچار یک تب و توجه خاصی در سطح جهان شد. عملکرد این سامانه در عملیات علیه واحد های توپخانه ای ارتش روسیه، نقاط تجمع و تدارکاتی روسها که در نهایت باعث کاهش آتش توپخانه طرف مقابل و مشکلات زیادی برای تامین خطوط جبهه این کشور شد گزینه راکت اندازها مجهز به توانایی های خاص را دوباره مورد توجه قرار داد.

هایمارس به صورت کلی و در یک زبان ساده یک راکت انداز بر روی شاسی چرخ دار است که توانایی پرتاب طیف زیادی از پرتابه های هدایت شونده و غیر هدایت شونده با دقت بالا را دارد. این سامانه از یک کابین حفاظت شده، سیستم کنترل آتش دیجتالی و سطح بالایی از اتوماسیون بهره می برد. هایمارس در بیشترین وضعیت حمل پرتابه امکان حمل و پرتاب ۶ پرتابه را دارد که می تواند این ۶ راکت / موشک را در مدت ۴۵ ثانیه شلیک کند. هرچند که با کمک گرفتن ارتش روسیه از برخی دوستان خود چه از نظر تجهیزات و چه تاکتیک، بخش قابل توجهی از این سامانه ها از چرخه فعالیت خارج و بعضا منهدم شدند.

سامانه راکت انداز هایمارس

بر اساس تجربیان جنگ روسیه و اوکراین، طی سالهای اخیر اخیر موجی از علاقه و حرکت به سمت خرید، ساخت و بروزرسانی سیستم های راکت انداز برای واحد های توپخانه ای انجام شده که هنوز هم با قوت ادامه دارد. البته نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران هم از سالها پیش بحث توسعه راکت انداز های مختلف به غیر از سری گراد که به نوعی ستون فقرات قوای راکت انداز نیروهای زمینی ارتش و سپاه بوده را پیش گرفته اند و راکت اندازهای سری فجر ۳ و فجر ۵ از جمله گزینه های اصلی هستند. برای نمونه فجر ۵ در سالهای پیش چندین نمونه پرتابه هدایت شونده نیز معرفی شده که قبل تر در سرویس دفاع و امنیت مشرق به تفصیل در خصوص آنها مطالبی به رشته تحریر درآمده است.

اما در جریان بازدید اخیر رییس جمهور از دستاوردهای وزارت دفاع و بر اساس تصاویر منتشر شده با یک موشک به نام فتح ۳۶۰ ال رو به رو شدیم که گزینه ای بسیار جالب با مشخصات و ویژگی های قابل توجه است.

با یک عضو جدید خانواده فاتح آشنا شوید

موشک های بالستیک سری فاتح تقریبا بخش عمده ای از قوای موشک های تاکتیکی کشور ما را تشکیل داده اند و هم نمونه های برد بلندتر و هم مدل های کوچک تر از سری فاتح در سالهای اخیر رونمایی شده است اما آنچه در بازدید اخیر رییس جمهور دیده و به اسم سامانه فتح ۳۶۰ ال معرفی شده یک موشک بالستیک تاکتیکی با برد ۱۸۰ کیلومتر، قطر ۰.۳۶ متر، طول ۵.۵ متر و شعاع خطای کمتر از ۳۰ متر است.

این موشک قابلیت پرتاب از روی عنوان لانچرهای ثابت و متحرک را داشته و می تواند به طیف گسترده ای از سرهای جنگی دارای جستجوگر، نفوذ کننده و یا ترکش زا مجهز شود. استفاده از پلتفرم فاتح با توجه به تجربیات رزم واقعی قابل توجه آن در سالهای اخیر باعث می شود که اولا زمان لازم برای طراحی و ساخت یک سلاح جدید شدیدا کاهش پیدا کند و در گام دوم به صورت طبیعی، هزینه ها نیز کاهش پیدا خواهد کرد و در گام آخر بحث آموزش پرسنل نیز به دلیل شباهت های کلی و سرچشمه گرفتن تمام سامانه ها از یک ریشه مشترک پروسه ای ارزان تر و آسان تر خواهد بود

بخشی از خانواده موشکهای فاتح همچون موشک فتح ۳۶۰ ال – اولین موشک سمت چپ

در بحث تاکتیکی بیشتر به نظر می آید که این موشک ها به صورت ۶ تیر روی یک کشنده سوار شده و زمان لازم برای شلیک کلیه این موشک ها کمتر از ۱ دقیقه اعلام شده که تقریبا به هایمارس آمریکایی نزدیک است. توانایی شلیک کل ۶ پرتابه در زیر ۱ دقیقه یعنی این سامانه می تواند به راحتی تاکتیک موسوم به Shoot-and-scoot را که به معنی شلیک سریع و سپس تغییر یا ترک موضع مورد نظر است را انجام دهد. امروزه به خاطر توسعه بسیار سریع سیستم های کشف محل راکت اندازها و سیستم های توپخانه و ایضا بحث پرنده های بدون سرنشین، هر چه پروسه استقرار، شلیک و خروج از محل شلیک سریع تر باشد یعنی احتمال بقاء و زنده ماندن در میدان نبرد افزایش پیدا می کند.

نکته جالب این که موشک های این سامانه به صورت بسته های از قبل آماده شده روی پرتابگر نصب می شوند این در حالی است که در برخی از راکت اندازهای قدیمی، راکت ها بایستی به صورت دستی و یک به یک توسط خدمه در داخل پرتابگر قرار می گرفت. قراردادن موشک در این بسته ها باعث می شود تا عمر نگهداری آنها افزایش پیدا کند و در عین حال حمل و نقل با استفاده از وسایل مکانیکی به سرعت انجام شده و با سرعت بالاتری، یک خودرو برای شلیک بعدی آماده شود.

به خاطر همین ویژگی ها، فتح ۳۶۰ ال را باید نه به عنوان یک سامانه تنها بلکه به عنوان یک قطعه مهم در پازل توان راکتی - موشکی نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران به حساب آورد. این موشک توانایی انجام عملیات سرکوب علیه بخشی از سامانه های شناخته شده توپخانه ای و راکت انداز های موجود در اطراف ایران را دارد و همچنین می تواند از فاصله ای امن، پوشش خطوط مقدم درگیری و تا حدی پشت خطوط دشمن را بر عهده بگیرد. فراموش نکنیم که بسیاری از عملیات های موفق سامانه های موشکی و راکتی در نبردهای اخیر منطقه با پرتابه هایی با برد کمتر از ۱۰۰ کیلومتر بوده است در حالی که برد این سامانه جدید ایرانی، حدودا ۲ برابر این میزان است. طبیعتا فاصله های بیشتر نیز توسط سامانه های دیگری پوشش داده خواهند شد که در نیروهای مسلح کشورمان، از سالهای قبل موجود هستند.

با این اوصاف بهتر می توان متوجه شد صنایع دفاعی جمهوری اسلامی ایران با یک محصول موفق به نام فاتح، اکنون موفق شده نسل جدید موشکهای کوتاه برد خود را به حدی از کیفیت و نقطه زنی برساند که تا سالهای بعد به عنوان یک سلاح خط مقدم در اختیار یگان های توپخانه ای قرار داشته باشند، ضمن آنکه گزینه های دیگری مثل توسعه راکت های قدیمی تر با یک بخش هدایتی و باله های هدایتی همچون راکت زلزال و تبدیل آن به موشک نیز مورد توجه بوده و در عین حال می توان از این حرکت به عنوان یک گزینه قابل توجه برای بازار صادرات نیز نام برد.