مشرق- در آن برهه زماني در صحنه بين الملل شاهد تقابل شرق و غرب در قالب پيمان ناتو و ورشو از يك سو و كومكن و اتحاديه غرب يعني بازار مشترك از سوي ديگر بوديم، كومكن سمبل همكاري اقتصادي شرق و بازار مشترك هم سمبل اقتصادي همكاري هاي غرب بود.

از اين رو جنبش عدم تعهد يك جنبش فراگير است كه در سال 1961 ميلادي در گرماگرم جنگ سرد با تلاش رهبراني همچون نهرو از هند، سوكارنو از مالزي، جمال عبدالناصر از مصر و ژنرال تيتو از يوگسلاوي سابق با هدف وحدت بين كشورهايي كه نه در اردوگاه كمونيسم و نه در اردوگاه كاپيتاليسم قرار داشتند، بنيان گذاشته شد. 

با خاتمه جنگ سرد نيز جنبش عدم تعهد به فعاليت خود ادامه داد و به تدريج با پيوستن اكثر كشورهاي در حال توسعه به آن بر دامنه كشورهاي عضو اين جنبش افزوده شد. به گونه اي كه هم اکنون جنبش عدم تعهد 120 عضو دارد که شامل 53 کشور افریقایی، 40 کشور آسیایی،26  کشور از آمریکای لاتین و کارائیب، و یک کشور از اروپا است.

طبيعي است كه يك پيمان بين المللي با اين تعداد عضو و گستره جغرافيايي وسيعي كه بر خلاف اغلب پيمان هاي بين المللي مانند اتحاديه اروپا و يا شانگهاي و اتحاديه وحدت آفريقا كه تماما جزو پيمان هاي منطقه اي محسوب مي گردند، در سرتاسر دنيا گسترده شده مي تواند از اهميت بسيار زيادي برخوردار باشد. ضمن آنكه اغلب كشورهاي عضو اين جنبش به لحاظ اقتصادي و استراتژيك كشورهاي تاثير گذاري در سطح بين الملل هستند و تجمع اين كشورها در قالب يك سازمان فراگير بين المللي واجد اهميت مي باشد.

از ديگر سوي كشور هاي عضو جنبش عدم تعهد بيش از 3 چهارم اعضاي سازمان ملل را تشكيل مي دهند و از اين حيث نيز با توجه به همبستگي مطلوبي كه در ميان اعضاي اين جنبش مشاهده مي شود ميزان تاثير گذاري اين جنبش قابل توجه خواهد بود.

به عنوان نمونه مي توان به موضع هميشگي اين جنبش در حمايت از فعاليت هاي هسته اي صلح آميز جمهوري اسلامي ايران در مجامع بين المللي و از جمله مجمع عمومي سازمان ملل و نيز سازمان انرژي اتمي اشاره نمود كه در بيانيه هاي متعدد اين جنبش نمود يافته است.

بي شك در اين مسير هر چه اين جنبش بيشتر تقويت شود و همبستگي ميان اعضاي آن افزايش يابد، بهتر مي تواند در مقابل سياست هاي توسعه طلبانه و يكجانبه گرانه آمريكا مقابله نمايد.

به خصوص اينكه آمريكا و بلوك غرب به دنبال يكسان سازي فرهنگي در دنيا هستند و تلاش دارند فرهنگ غربي و مطلوب خود را در دنيا حاكم نمايند تا از دنيا يك جامعه يكدست و هضم شده در بلوك غرب و جامعه غربي بسازند.

طبيعتا كشورهاي عضو جنبش عدم تعهد كه عمدتا كشور هاي مستقلي هستند و به خصوص بعد از بيداري اسلامي اين استقلال طلبي در آنها تقويت نيز شده است با اين سياست مخالفت مبنايي دارند و اين موضوع نيز كمك مي كند تا اين كشورها بيش از پيش به سوي ايران گرايش پيدا كرده، بر دامنه حمايت‌هاي آنان از سياست هاي ايران افزوده شود.

افرادي مانند تيتو، نهرو و سوكارنو كه اعتقاد داشتند نبايد وابسته به بلوك غرب و شرق باشند جنبش عدم تعهد را پايه ريزي كردند. به اين معنا كه به بلوك غرب و شرق تعهدي نداشته و مستقل هستند، بتدريج كشورهاي عضو جنبش افزايش يافتند و كشورهاي مهم و تاثيرگذار ديگر جزء اعضاي جنبش شدند.

آرمان‌هاي اين جنبش با اصول انقلاب اسلامي و سياست خارجي جمهوري اسلامي همخواني دارد و از ابتداي پيروزي انقلاب اسلامي شعار نه شرقي و نه غربي سرلوحه كار سياست خارجي ايران قرار گرفته و عدم وابستگي به قدرت هاي بزرگ و همكاري بين كشورهاي جنوب و ارتقاي همبستگي اين كشورها در دستور كار جمهوري اسلامي تاكنون بوده است.

اين جنبش به لحاظ سياسي و اهدافي كه دنبال مي‌ كند با شعارهاي انقلاب اسلامي همخواني دارد لذا برگزاري اجلاس در اين مقطع و در جمهوري اسلامي ايران داراي اهميت بسياري است.

وقتي جنبش عدم تعهد بوجود آمد ما شاهد جهاني دو قطبي شرق به سركردگي شوروي سابق و غرب به سركردگي آمريكا بوديم. در حال حاضر بلوك شرق فروپاشيده و آمريكا درصدد ايجاد جهاني تك قطبي با تحميل ارزشها و اهداف خود با لشكركشي به نقاط مختلف و در اختيار داشتن رسانه ها است.

در اين مسير آمريكا تا حدودي توانسته بسياري از كشورهاي ضعيف و مرعوب را با خود همسو كند و در شرايط موجود بايد گفت كه وضعيت كنوني جهان پايدار نيست و به اين شكل نخواهد ماند و در آينده قدرت هاي متكثر در دنيا بوجود خواهد آمد كه نمونه آن در قالب ايجاد قدرت هاي منطقه اي قابل مشاهده است.

با اين اوصاف دنيا از دو قطب به سمت چند قطبي شدن در حال حركت است و در اين شرايط جنبش عدم تعهد مي تواند نقش مهمتري نسبت به سابق ايفا كند.

از جهت ديگر ما شاهد تحولات جدي در خاورميانه هستيم و به اعتقاد ما اين اول راه است و اين تحولات به كشورهاي عربي منحصر نخواهد بود در اين شرايط ما دو عامل را مشاهده مي كنيم يكي فروپاشي جهان دو قطبي و از سوي ديگر تحولات بي سابقه در منطقه خاورميانه، از اين جهت برگزاري شانزدهيمن اجلاس جنبش عدم تعهد در ايران داراي اهميت زيادي است.

جمهوري اسلامي ايران در اين وضعيت مي تواند نقش بسيار موثري را در مشاركت دادن و بيدار كردن اعضا براي اينكه به جايگاه حقيقي خود پي ببرند، ايفا كند و البته سخنان مقام معظم رهبري در اين اجلاس نيز داراي اهميت زيادي براي طي طريق جنبش عدم تعهد  است.

صلح پايدار كه شعار اجلاس شانزدهم است به اين معناست كه همه كشورها در آن مشاركت داشته باشند و اگر خواهان صلح هستند اولين پيش زمينه آن مشاركت موثر كشورهاست زيرا در صلح هايي كه در حال حاضر در سطح بين الملل شكل مي گيرد عامل عمده عدم پايداري آن دخيل بودن چند قدرت بزرگ است كه فقط خواهان اعمال نظرات خود هستند.

صلح پايدار در پرتو مشاركت هر چه بيشتر جامعه جهاني شكل مي گيرد و خوشبختانه اعضاي جنبش از هر 5 قاره هستند و اين موضوع مي تواند در صلح پايدار موثر باشد.

حميد رضا آصفي- سخنگوي سابق دستگاه ديپلماسي