به گزارش مشرق، طی چند سال اخیر وضعیت تسلیحات هواپایه در ایران روند رو به رشد خوبی داشته است: از موشک‌های نقطه زن «شلیک کن-فراموش کن» در مأموریت های ضد زره برای پهپادها و بالگردها تا بمب های دورایستای نقطه زن و موشک های ضد کشتی نصر و قادر که پس از هواپایه شدن روی جنگنده بمب افکن های اف4ئی فانتوم نیروی هوایی ارتش (نهاجا) نصب شدند.

اما یکی از مهمترین تسلیحات هواپایه که می تواند دست بلند نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران در جهت راهبردهای تهاجمی خود علیه دشمن باشد به کارگیری موشک های کروز ضد اهداف زمینی بر روی هواپیماها است که اخیراً تصویری از نصب آن روی یکی از انواع هواپیماهای نیروی هوایی ارتش منتشر شده است.

(در این گزارش منظور از کروز زمینی، موشک کروز ضد اهداف زمینی است.)

تصویری از بازدید جانشین ریاست ستاد کل نیروهای مسلح از هواپیمای مجهز به موشک کروز

موشک کروز چیست؟

سابقه پیدایش موشک کروز به دوران جنگ جهانی دوم و ابتکارات متخصصان آلمانی باز می گردد. آنها موشک V-1 را که همانند یک هواپیمای بدون سرنشین کوچک با هدایت خودکار عمل می کرد برای حمله به مسافت های چند صد کیلومتری ساختند. این موشک به دلیل ابعاد کوچک می توانست از نقاط متنوعی مأموریت خود را آغاز کند و به دلیل پرواز مشابه هواپیماها در ارتفاع پائین در رادارهای زمینی قابل ردیابی نبود.

پس از جنگ جهانی دوم این نوع موشک به مرور مورد توجه کشورهای صاحب فناوری قرار گرفت و اوج به کارگیری آنها توسط آمریکا و در حملات علیه عراق و یوگوسلاوی و درگیری های دیگر بعد از آن رقم خورد.

روسها نیز از سال 2015 به بعد از موشک های کروز علیه اهداف گروه های تروریستی در سوریه استفاده کردند. چین و برخی از کشورهای اروپایی هم از سازندگان انواع موشک های کروز ضد اهداف زمینی در بردهای مختلف از چند صد تا چند هزار کیلومتر محسوب می شوند.

بیشتر نمونه های تولید شده از این موشک ها در واقع هواپیماهایی با یک سرجنگی هستند زیرا پیکربندی آنها شباهت زیادی به هواپیماها دارد. وجود بال که جز در نمونه های اولیه که بال ثابت داشتند، از نوع باز شونده ساخته شده، پیشران هواتنفسی از نوع توربوجت یا توربوفن و از همه مهمتر شیوه پرواز مشابه هواپیماها و نه خط سیر بالستیک از شاخصه های بیشتر موشک های کروز ساخته شده است.

اجزای داخلی یک موشک کروز

اما اصلی ترین مشخصه این نوع موشک ها پرواز در ارتفاع بسیار نزدیک به سطح زمین و عموماً کمتر از 30 متری در فاز پیمایشی (کروز) از مراحل حرکت آن است که بخش بسیار زیادی از زمان پرواز آنها را شامل می شود از این رو این موشک ها به نام کروز شناخته شدند.

اغلب موشک های کروز ساخته شده دارای سرعت های مادون صوت هستند اما برخی نمونه های جدید در فاز نهایی پرواز (ترمینال) به سرعت های مافوق رسیده و برخی نیز از ابتدای پرواز، سریعتر از صوت حرکت می کنند.

موشک های کروز با توجه به امکان پرواز بین عوارض زمینی و در ارتفاع پائین، برای در امان ماندن از دید رادارها و رسیدن به نزدیک هدف بدون دیده شدن، توانمندی بالایی دارند که به کاهش احتمال شناسایی شدن موشک توسط پدافند لایه های بیرونی اطراف هدف منجر شده است. در مقابل، نیروی مدافع باید تمام مسیرهای ورود موشک‎های کروز را با سامانه‎های کشف و ردگیری و انهدام علیه این اهداف نسبتاً سریع پوشش دهد.

در جریان بازدید جانشین رئیس ستاد کل نیروهای مسلح، امیر سرتیب خلبان عزیز نصیرزاده (فرمانده پیشین نیروی هوایی ارتش) از پایگاه هفتم شکاری شهید دوران در شیراز، تصویری از نصب موشک کروز برد بلند روی بمب افکن تاکتیکی سوخو24 فِنسر (به معنی شمشیرباز) منتشر شد. قبلاً هم توسط ایشان از آماده رونمایی بودن این دستاورد اخباری داده شده بود.

موشک کروز نصب شده روی هواپیمای بمب افکن سوخو24

برای اولین بار در مراسم تحویل تعدادی هواپیمای تهاجمی سوخو22 در مرداد 1397 خبر نصب موشک کروز هواپایه روی این هواپیما توسط فرمانده نیروی هوافضای سپاه داده شد. در سال های بعد نیروی هوایی ارتش نیز از نصب موشک کروز دوربرد روی هواپیماهای رده شکاری خود خبر داد اما جزئیاتی از موشک و نوع هواپیما منتشر نشد.

لازم به ذکر است پایگاه شکاری شیراز آشیانه بمب افکن سوخو24 است که هر چند در دنیا در رده تاکتیکی مطرح است اما در ایران به واسطه محدودیت های فعلی هواپیماهای رزمی موجود، این پرنده ارزشی راهبردی دارد.

این هواپیما با قابلیت حمل 8 تن محموله جنگی، برد پروازی مناسب، امکان پرواز فراصوت در ارتفاع پائین، امکان پرواز خودکار در ارتفاع پائین، امکان سوختگیری جنگنده به جنگنده (یار به یار) و نیز داشتن مقادیر زیادی سامانه های جنگ الکترونیک و برخورداری از موشک ضد رادار مافوق صوت با غلاف ویژه شناسایی رادارها یکی از مهمترین گزینه های تهاجمی نیروی هوایی ارتش است.

بمب افکن تاکتیکی سوخو24 فنسر در پایگاه شیراز و برخی تسلیحات قابل به کارگیری توسط آن

موشک ضد رادار مافوق صوت KH58 نصب شده زیر بال سوخو24

ایران تعدادی از این هواپیما را از روسیه و در اواخر دهه 1360، پس از پایان جنگ تحمیلی خریداری کرد و تعدادی نیز از موجودی نیروی هوایی عراق در جریان حمله آمریکا در سال 1991 به ایران وارد شد که به عنوان بخش ناچیزی از غرامت 1100 میلیارد دلاری جنگ تحمیلی عراق علیه ایران، توقیف شده و به خدمت نیروی هوایی ارتش در آمد؛ غرامتی که چیز دیگری از آن به ایران پرداخت نشده اما همچنان با گذشت بیش از 30 سال از حمله عراق به کویت این کشور در حال پرداخت غرامت و بدهی به کویت است!

سوختگیری یک سوخو24 فنسر از فنسر دیگر

بمب افکن های سوخو24 در پایگاه شکاری شیراز

بازدید امیر نصیرزاده از پایگاه شیراز به عنوان مبدأ پرواز بمب افکن های تهاجمی سوخو24 در روزهایی که مقامات رژیم صهیونیستی رجزخوانی های مختلفی می کنند معنی و مفهوم خاص خود را دارد. به علاوه انتشار تصویر مذکور هم مؤید این مطلب است که دشمن صهیونیستی باید به این بُعد از قدرت سخت جمهوری اسلامی ایران هم فکر کند.

کروز زمینی هواپایه چه کارکردی دارد؟

اما ارزش و اهمیت نصب موشک کروز دوربرد روی یک هواپیمای شکاری در چیست؟ به واسطه نصب موشک کروز روی هواپیما، امکان انتقال سریع آن به مسافت های چند صد کیلومتر دور از مرزهای خودی برای شلیک به سمت هدف وجود دارد در حالی که در صورت استفاده از پرتابگر زمینی، موضع پرتاب محدود به مرزهای کشور خواهد بود.

در شرایط پرتاب از هوا، بخشی از انرژی موشک که در حالت شلیک از زمین صرف ارتفاع گرفتن می شود، عملاً توسط هواپیمای شکاری تأمین شده و در نتیجه موشک سوخت بیشتری برای طی کردن مسیرهای پیچیده در ارتفاع پائین در نزدیک هدف خواهد داشت که احتمال شناسایی و انهدام آن توسط دشمن را کمتر می کند. لازم به ذکر است به طور معمول در نمونه هواپرتاب موتور شتاب دهنده اولیه که روی نمونه های زمین-پرتاب وجود دارد، حذف می شود.

هواپیمای سوخو24 در حال حمل دو مخزن سوخت زیر بال در همان جایگاه نصب موشک کروز

در صورت سوختگیری هوایی هواپیمای حامل، موشک کروز امکان درگیر شدن با اهدافی در فواصل به مراتب بیشتر نسبت به حالت شلیک شدن از زمین را حتی تا دو تا سه برابر بیشتر نیز خواهد داشت.

به علاوه استفاده از هواپیمای رزمی به عنوان سکوی پرتاب موشک کروز یک ارزش واکنش سریع نیز به عملیات تهاجمی می دهد. هر گونه استفاده از پرتابگر زمینی در صورتی که نیاز به جابجایی از محل اختفاء تا موضع شلیک داشته باشد امری زمانبر است.

با توجه به توانمندی هواپیماهای سوخو24 به صورت کلی و در صورت عدم نصب مخزن سوخت خارجی، هر فنسر توان حمل تا سه موشک کروز را خواهد داشت که کمیت قابل قبولی برای یک هواپیما با طول حدود 22.5 متر و جرم برخاست بیشینه کمتر از 44 تن محسوب می شود.

سوخو24 مجهز به مخزن سوخت خارج بدنه؛ موشک کروز مشاهده شده در بازدید امیر نصیرزاده در همین جایگاه مخزن سوخت نصب شده است

کدام کروز زمینی ایرانی، هواپایه شد؟

سابقه هواپایه کردن موشک های کروز شلیک شونده از زمین در ابتدا به نمونه های ضد کشتی نصر و قادر بازمی‌گردد که نمونه هواپایه آنها به طور رسمی در مهر 1392 رونمایی شدند. قبل از آن هم سوابقی از نصب موشک های ضد کشتی C-801/802 به طور آزمایشی روی جنگنده فانتوم نهاجا تحت عنوان پروژه قائم موجود است.

نصب کروز ضد کشتی روی هواپیمای فانتوم در سال 1392

هر چند زاویه تصویر گرفته شده از موشک کروز نصب شده زیر بال هواپیمای سوخو24 بسیار بسته است اما به نظر می رسد که موشک مذکور از خانواده موشک های کروز سومار/هویزه باشد.

برای اولین بار خبر دستیابی ایران به موشک کروز زمینی توسط سردار مهدی فرحی ریاست وقت سازمان صنایع هوافضای وزارت دفاع و جانشین فعلی این وزارتخانه در مصاحبه ای در 19 شهریور 1391 داده شد.

وی نام موشک مذکور را مشکات و با برد 2000 کیلومتر و قابلیت شلیک از پرتابگرهای زمینی، دریایی و هوایی عنوان کرد اما تصویر یا مشخصات دیگری از این موشک منتشر نشد. در سال 1393 موشک کروز زمینی یاعلی با برد 700 کیلومتر در نمایشگاه دستاوردهای نیروی هوافضای سپاه رونمایی شد.

موشک کروز یاعلی

تقریباً دو سال و نیم پس از مصاحبه سردار فرحی و در اواخر سال 1393 موشک کروز زمینی سومار با حضور وزیر وقت دفاع و فرمانده نیروی هوافضای سپاه رونمایی شد. این موشک شباهت بسیار زیادی به نمونه مشهور روسی KH55 داشت اما برد و میزان سرجنگی آن اعلام نشد. از تصاویر پیدا بود که موتور توربوفن مشابه نمونه خارجی روی سومار نصب شده است که در سال 1392 هم در نمایشگاهی از دستاوردهای دفاعی مشاهده شده بود.

موشک کروز سومار

موشک KH55 در نمونه پایه دارای طول 6.04 و دهانه بال 3.1 متر، قطر بدنه 51.4 سانتیمتر، جرم کل 1210 و جرم سرجنگی 410 کیلوگرم و برد 2500 کیلومتر است. نمونه هایی از آن به همراه دو مخزن سوخت جانبی که بیرون بدنه نصب شده است ساخته شده که به برد 3000 کیلومتر می رسد.

این موشک برای پرواز در ارتفاع زیر 300 پا یعنی حدود 110 متر طراحی شده و سرعت پروازی آن بین 0.48 تا 0.77 ماخ یعنی 588 تا 942 کیلومتر بر ساعت (با فرض سرعت صوت معادل 340 متر بر ثانیه) است.

تصویری که شعاع پروازی 1000 تا چند هزار کیلومتری یک موشک کروز را از مرزهای ایران مشخص کرده است

دستیابی ایران به کروز زمینی چه از نظر فنی و چه از نظر آثار راهبردی عملیاتی به قدری مهم و البته روشن بود که یوزی رابین، مسئول برنامه دفاع موشکی اسرائیل در سال های 1991 تا 1999 و تحلیلگر ارشد حوزه موشکی را به تحسین واداشت.

وی در سخنرانی سالیانه خود گفت: «ایرانی ها یک بار در سال 2012 میلادی به برنامه ای برای ساخت موشک کروز حمله به اهداف زمینی به نام "مشکات" اشاره کرده اما تصویری از آن را نشان ندادند. در نهایت موشک سومار را رونمایی کردند. من به سرعت این موشک ایرانی را با کا-اچ-55 روسی مقایسه کرده و متوجه شدم که این نه یک کپی چینی، بلکه یک کپی ایرانی از موشک مورد نظر است.»

وی ادامه داد: «من از لحاظ تکنیکی به احترام افرادی که این کار را انجام دادند کلاه از سر برمی‌دارم و به آنها احترام می گذارم. این موشک ایرانی یک موشک کروز زمین پرتاب است که از یک شتاب دهنده کمک گرفته و با استفاده از آن ارتقاع می گیرد و سپس موتور اصلی آن فعال می شود. ایرانی ها با استفاده از این موشک می توانند اسرائیل را از خاک خود هدف قرار دهند. اما آنها همچنین هواپیمای سوخو24 را دارند. اگر بتوانند این موشک را بر روی این هواپیما نصب کرده و با آن به سمت مدیترانه بیایند و از آنجا به سمت شمال گردش کنند این موشک توان هدف قرار دادن هر نقطه ای از اروپا را دارد.»

پرتابگر زمینی موشک کروز ضد اهداف زمینی و لحظه پس از خروج آن از پرتابگر

نسل بعدی موشک سومار با نام هویزه در نمایشگاه دستاوردهای 40 ساله انقلاب اسلامی در مصلی تهران در بهمن 1397 رونمایی شد. در این موشک از موتور توربوجت از خانواده طلوع استفاده شده بود و برد آن بیش از 1300 کیلومتر عنوان شد.

این موتورها قبلاً برای استفاده در کروزهای دریایی و نیز پهپاد کرار به تعداد بالا تولید شده و به قابلیت اطمینان بالایی دست یافته اند در نتیجه این نوع موتور برای عملکرد مطمئن در مدت زمان پرواز حدوداً دو ساعته موشک کروز هویزه برای رسیدن به بیشترین برد خود کارامد است.

موشک هویزه و مقایسه آن با سومار؛ مشابهت در تمام اجزا به جز موتور اصلی پرواز مشخص است

در ادامه بر اساس موشک هویزه، موشک کروز ضد کشتی ابومهدی با برد بیش از 1000 کیلومتر توسعه داده شد. در صورت صحت گمانه زنی هم خانواده یا مشابه بودن کروز نصب شده روی سوخو24 با موشک هویزه می توان گفت امکان نصب نمونه ضد کشتی این موشک ها یعنی ابومهدی نیز روی این هواپیما عملاً ایجاد شده است که دست برتر ایران در مقابله با گسترش ناوگان دشمن در دریاهای جنوبی کشور و اقیانوس هند در کنار موشک های بالستیک ضد کشتی خواهد بود.

به کارگیری موشک های کروز چه در انواع ضد کشتی و چه ضد اهداف زمینی کارایی توان هوایی کشور را در مواجهه با تهدیدات بهبود می دهد. امید می رود تا آرایه تسلیحات و تجهیزات دفاعی نیروهای مسلح ایران روز به روز تکمیل تر شده و با به خدمت گرفته شدن هواپیماهای رزمی جدید، تقویت توان هوایی نظامی کشور تا رسیدن به طراز انقلاب اسلامی ادامه داشته باشد؛ امیدی که با توجه ویژه مسئولین به نیازهای بخش هوایی و میدان دادن به جوانان برای تأمین هر آنچه در داخل با زمان و هزینه معقول ممکن است به واقعیت خواهد پیوست.