به گزارش سرویس دفاع و امنیت مشرق، دفاع هوایی مسئله ای متشکل از لایه های گوناگون کشف و درگیری در زمین، آسمان و حتی سطح دریا است که در نهایت و در کنار یکدیگر مجموعه ای به نام شبکه یکپارچه پدافند هوایی را تشکیل می دهند. از موشک های مخصوص درگیری با اهداف در ارتفاع و بردهای بلند مثل اس ۴۰۰ و استاندارد ۳ گرفته تا سیستم های کوتاه برد مثل دوش پرتاب ها و توپ های ضد هوایی.

در بحث دفاع کوتاه برد و توپ های ضد هوایی امروز در بیشتر نقاط دنیا توپ های تک یا دو لول مورد استفاده قرار می گیرند. این سامانه ها با استفاده از رادار یا اپتیک و یا ترکیبی از هر دو اینها هدایت شده و اقدام به هدف گیری و شلیک به سمت اهداف متخاصم می کنند. در این میان نسلی از توپ های چند لوله در ابتدا وارد خدمت نیروهای هوایی و سپس دریایی جهان شد که امروزه در حال باز کردن راه خود برای دفاع از واحد ها و تاسیسات زمینی نیز است.

بیشتر بخوانید:

تسلیح قایق‌های تندرو سپاه به «گاتلینگ» و راکت‌انداز جدید/ شلیک ۱۵۰۰ گلوله در دقیقه برای انهدام اهداف دریایی و هوایی +عکس و فیلم

زنجیره دفاعی نیروهای مسلح در برابر تهدیدات بالگردی کامل شد/ نسل جدید راکت‌انداز «رعد» به کمک گاتلینگ و مین‌های جهنده آمد +عکس

اولین سلاح به این شکل در سال ۱۸۶۱ میلادی توسط مخترعی به نام ریچارد جردن گاتلینگ طراحی و ساخته شده و به به همین دلیل این سلاح ها به عنوان "گاتلینگ" شناخته می شوند. نحوه کلی کار این سلاح به این گونه بود که تعدادی فشنگ از بالا به درون سلاح تغذیه می شد و کاربر سلاح با چرخاندن یک دسته در کنار سلاح مکانیزم آن را فعال می کرد و هر گلوله در یک لوله قرار می گرفت و پس از شلیک شدن و خروج پوکه تغییر موقعیت می داد و یک حرکت به سمت پایین می رفت و با هر چرخ دسته این عمل تکرار می شد و در آن زمان نواخت تیری در حدود ۸۰۰ تیر در دقیقه داشت که البته با توجه به محدودیت ظرفیت گلوله گذاری و محدودیت توان انسانی کمتر از این مقدار بود.

ریچارد جردن گاتلینگ و یکی از نمونه های اولیه مسلسل گاتلینگ

در هر حال این سلاح در جنگهایی مثل جنگ داخلی آمریکا، جنگ آمریکا و اسپانیا و آمریکا و جنگ بین روسیه تزاری و ژاپن در اویل قرن بیستم استفاده شد. این سلاح به طور استاندارد دارای ۴ نفر خدمه بوده و وزنی در حدود ۲۷ کیلوگرم داشت که با توجه به محدودیتهای موجود در آن دوران حمل و نقل این سلاح مشکل می نمود. ورود تیربارهای سری "ماکسیم" به نوعی پایان گاتلینگهای عمل کننده با نیروی انسانی بود اما داستان این سلاح مخوف در این جا به پایان نرسید. آمریکا به عنوان کشوری که به توان هوایی به عنوان یک برگ برنده نگاه می کرد به دنبال مسلح کردن جنگنده های خود با توپی پر قدرت و در عین حال با نواخت تیر بالا بود. شرکت جنرال الکتریک یکی از شرکتهای فعال در این زمینه بود و در سال ۱۹۵۹ توپ گاتلینگ ۲۰ میلی متری M۶۱ ولکان را معرفی کرد.

توپ ۲۰ میلی متری ولکان

در نسل جدید گاتلینگ ها از نیروی الکتریسیته برای به حرکت درآوردن مکانیزم سلاح و شلیک آن استفاده می شود و به این سلاح اجازه می دهد که با سرعت بالا چرخش کرده و به نواخت تیر بالایی دست پیدا کند. این طرح از آن زمان تا به امروز در سلاح های زیادی و همچنین در کشورهای زیادی در روی زمین، دریا و هوا به کار گرفته شده است. تیربارها و توپ‌های گاتلینگ با کالیبرهایی مثل ۷.۶۲، ۲۰ یا ۳۰ میلی متر در کشورهای مختلف جهان تولید می‌شود.

گاتلینگ ها به دریا می‌روند

نرخ بالای تیراندازی مسلسل ها و توپ های گاتلینگ از یک طرف و توسعه موشک های ضد کشتی از طرف دیگر باعث شد تا ایده توسعه سیستم های دفاع نقطه ای برای کشتی‌های جنگی در اواخر جنگ سرد شکل بگیرد. سیستم هایی مثل فالانکس ساخت آمریکا بر پایه توپ ولکان یا سامانه AK-۶۳۰  ساخت شوروی سابق از این نمونه‌ها بودند.

سامانه فالانکس ساخت آمریکا

سامانه آ کا ۶۳۰ ساخت شوروی سابق

این سامانه‌ها با هدایت رادار یا اپتیک یا ترکیبی از هر دوی اینها به عنوان تقریبا آخرین لایه دفاع سخت کشتی‌های جنگی بر علیه تهدیدات هوایی و موشکی وارد کار می‌شوند. با توسعه فناوری‌ها امروزه سیستم‌های دفاع نزدیک تقریبا به یک جزو جدایی‌ناپذیر از سیستم تدافعی کشتی‌های جنگی در وزن‌ها و کلاس‌های مختلف تبدیل شده است.

دفاع نقطه‌ای زمینی با آتش پر حجم گاتلینگ‌ها

در نهایت توپ‌های گاتلینگ در نقش دفاع ثابت و متحرک زمینی نیز وارد کار شدند. اگر بخواهیم به دو سیستم عملیاتی که امروز در جهان در حال فعالیت هستند اشاره کنیم سیستم اول Centurion  ساخت آمریکا است که بر پایه سامانه فالانکس و توپ ولکان توسعه پیدا کرده و در این روزها در پایگاه‌های خط مقدم آمریکا در عراق و افغانستان نیز حضور دارد. این سامانه توان شلیک با سرعت ۴۵۰۰ گلوله در دقیقه را داشته و برد آن بین ۱۵۰۰ تا ۵۰۰۰ متر برآورد می‌شود.

سامانه Centurion   ساخت آمریکا

سامانه LD۲۰۰۰ ساخت چین

سامانه دیگر LD۲۰۰۰  ساخت چین است. این سامانه بر اساس سیستم دفاع نقطه‌ای دریایی تایپ ۷۳۰ طراحی و ساخته شده است و به روی یک شاسی متحرک نصب می‌شود. این سامانه بر اساس وضعیت مورد انتخاب کاربر برای تیرانداز می‌تواند با سرعت ۱۲۰۰ الی ۴۲۰۰ گلوله در دقیقه شلیک کند. برد آن نیز بین ۱.۵ الی ۳ کیلومتر است. کالیبر این توپ ۳۰ میلی متر است. هر دوی این سیستم‌ها برای مقابله با طیف گسترده‌ای از تهدیدات مثل موشک‌های کروز، پهپاد، بالگرد، هواپیماهای جنگی و حتی گلوله‌های خمپاره و راکت‌های کوتاه برد توسعه پیدا کرده‌اند.

کمند؛ از ناوهای ایرانی تا دفاع نقطه ای زمینی

سابقه سیستم دفاع نقطه‌ای در کشور ما به سیستم کمند می‌رسد که بر پایه آ کا ۶۳۰ توسعه پیدا کرده بود که این سامانه تسلیحاتی اولین‌بار بر روی ناوهای نیروی دریایی ارتش رویت شد و به مانند مدل خارجی، این سامانه یک توپ گاتلینگ ۳۰ میلی متری ۶ لول است. در تصاویر اولیه شاهد به کارگیری یک برجک معمولی برای این سامانه بودیم اما اخیرا و بر اساس تصاویر موجود یک برجک با طراحی جدید که به نظر از سطح مقطع راداری کمتری برخودار است برای این سامانه ساخته شده است. می‌توان برد این سیستم توپخانه‌ای را در حدود ۴ الی ۵ کیلومتر و سرعت تیراندازی آن نیز را در حدود ۴ الی ۵ هزار گلوله در دقیقه برآورد کرد.

مدل اولیه سامانه کمند

سامانه کمند با رادار جدید

در جریان بازدید اخیر دریادار سیاری معاون هماهنگ کننده ارتش از نمایشگاه دستاوردهای صنایع دفاعی نیز جزییاتی از یک طرح از صنعت دفاعی منتشر شده که به نظر می‌رسد سامانه کمند را با ترکیب یک سیستم موشکی، به عنوان یک سامانه پدافندی زمین پایه عملیاتی می‌کند. اقدامی ابتکاری که می‌تواند قدرت پدافندی کشورمان در بخش‌های زمینی را نیز با ارتقاء مناسبی همراه کند. در اطلاعات مربوط به این پروژه دو سیستم راداری مشاهده می‌شود، یکی از رادارها شبیه به مدل روسی MR-۱۲۳ است و رادار دیگر به نظر یک رادار کنترل آتش کمتر شناخته شده ایرانی است که این رادار X-MR  نام دارد. همچنین در داخل بنر سامانه کمند زمین پایه، شاهد یک رادار آرایه فازی فعال سه بعدی هستیم که به نظر می‌آید رادار مذکور باشد که یک رادار آرایه فازی  فعال سه بعدی باند ایکس  با توانایی کشف و رهگیری اهداف در ارتفاع بالا و پایین‌بر فراز دریا تا فاصله ۴ کیلومتری است.

این رادار که توان پوشش ۳۶۰ درجه محیط اطراف خود را دارد دارای قابلیت کشف و تعقیب ۵۰ هدف در وضعیت ترک و اسکن  TWS، توان رهگیری ۴ هدف با دقت بالا برای درگیری و هدایت دو موشک برای درگیری با دو هدف به صورت همزمان می‌باشد . اما نکته جالب دیگر در خصوص سامانه کمند زمین پایه، اضافه کردن موشک‌های آذرخش به آن است. این موشک که با الگو برداری از موشک معروف هوا به هوای AIM-۹  ساخته شده چند سال پیش به عنوان یک سلاح ضد هوایی در ارتفاع پایین و ضد زره به سپاه پاسداران تحویل داده شده بود.

بازدید دریادار سیاری از نمایشگاه دستاوردهای صنایع دفاعی و اطلاعات پروژه کمند زمین پایه - موشک آذرخش نیز در تصویر وجود دارد

این موشک با وزنی در حدود ۷۰ کیلوگرم می‌تواند اهداف را در فاصله ۱۰ کیلومتری مورد اصابت قرار دهد. بُرد قفل جستجوگر این موشک حرارتی ۶ کیلومتر و حداکثر سرعت آن نیز ۵۵۰ متر بر ثانیه است. موشک آذرخش همچنین ۱۲۷ میلی‌متر قطر و ۳۰۹۶ میلی‌متر طول دارد. این ترکیب می تواند این سامانه موشکی / توپخانه ای را علیه طیف گسترده ای از اهداف وارد عمل کرده و در صورت نیاز حتی از موشک های آذرخش علیه اهداف زمینی مثل تانک، زره پوش یا خودروهای انتحاری نیز استفاده کرد. در اطلاعات منتشر شده در خصوص این سامانه همچنین مشخص شده که واحد کنترلی برای این سامانه در نظر گرفته شده که با توجه به اندازه حدودی می توان آنرا روی یک شاسی چرخ دار سوار کرده و به یک سامانه پدافندی کاملا متحرک و مدرن رسید.

هنوز خبر رسمی در خصوص سفارش و تولید انبوه این سامانه منتشر نشده اما به نظر می رسد رفتن به سمت این پروژه و دیگر طرح ها در حوزه پدافند ارتفاع پایین در کشور نشان دهنده درک اهمیت تهدید و پیدا کردن روش های متنوع و مدرن برای مقابله با موشک های کروز و اهداف با ارتفاع پروازی پایین است که موجب شده «کمند زمین پایه» به زودی به عنوان یک لایه محکم دیگر به پدافند دفاع پایین کشورمان اضافه شود.