
با پخش شدن سه قسمت از مجموعه تلويزيوني "مختارنامه" از سيماي جمهوري اسلامي هر چند نميتوان درباره اين مجموعه قضاوتي جامع کرد، لکن با مشاهده اين قسمتها ميتوان به ضعفها و قوتهاي موجود در آن تا حدودي پي برد. اگر دست اندرکاران تهيه و کارگرداني اين مجموعه و همينطور مسئولان سيماي جمهوري اسلامي اين آمادگي را داشته باشند که نقدهاي واقع بينانه را بپذيرند و درصدد اصلاح و رفع نقصها در قسمتهاي بعدي برآيند، مبادرت به نقد و انتشار آن در رسانهها از هم اکنون لازم و مفيد خواهد بود. با همين نگاه، مواردي از آنچه تاکنون مشاهده شده است را يادآور ميشويم.
1 - بي ترديد، اصل ورود به مقولات ديني و به تصوير کشيدن وقايع تاريخي مهمي که با زندگي پيشوايان ديني يا چهرههاي اثرگذار در تاريخ اديان سروکار دارند، اقدامي لازم و مفيد ا ست. اين کار، سالهاست که توسط سيماي جمهوري اسلامي شروع شده و با اينکه مجموعههاي ساخته شده داراي ضعفهاي زيادي نيز بودند، نميتوان در تأثيرگذار بودن آنها ترديد کرد. به همين دليل، درباره اصل ساختن مجموعه "مختارنامه" ايرادي وجود ندارد و اين اقدام في نفسه مقبول و منطقي است.
2 - ورود به مقولات تاريخ ديني، لوازمي دارد که مجموعهها و فيلمهاي مربوط به آنها را از ساير فيلمها و مجموعهها متمايز ميکند. يکي از بارزترين لوازم، رعايت حريم هاست. هر چند در کليه فيلمها و مجموعهها بايد حضور زنان به نوعي باشد که فاقد بدآموزيهاي اخلاقي باشد، لکن اين نکته بايد درباره فيلمها و مجموعههاي ديني بيشتر رعايت شود.
متأسفانه، مختارنامه از همان آغاز، زناني را تحت عناويني از قبيل همسر مختار، خواهر مختار و... به صحنه آورده که همگي با آرايشي غليظ و گفتماني ظاهر ميشوند که با آنچه در ميان خانوادههاي مسلمان صدر اسلام و قرون بعدي رواج داشت و حتي اکنون نيز متداول است مغايرت دارد. نوع کلمات و جملاتي که اين زنان بکار ميبرند، سرکهائي که ميکشند و رفتارهائي که دارند، بهيچوجه با فرهنگ حاکم بر خانوادههاي اصيل و شناخته شدهاي همچون طايفه ثقفي که از پيروان اهل بيت عليهم السلام بودند منطبق نيست. معرفي مختار، با چنين خانوادهاي که در مجموعه تلويزيوني مختارنامه ترسيم شده است، از همان ابتدا او را موجودي غير از آن مختار که براي خونخواهي امام حسين عليه السلام و شهداي کربلا قيام کرده نشان ميدهد.
3 - هر چند مخلوط ساختن فيلمها و مجموعههاي تلويزيوني با تخيلات، بخشي از فن فيلم سازي است، اما هنگامي که چنين اختلاطي در مقولات تاريخ ديني رخ دهد، موضوع را به چنان انحرافي ميکشاند که موضوع قلب ماهيت ميشود.
داستان سرائي در مورد عشق دو طرفه عمر سعد و خواهر مختار، ورود شبانه عمر سعد به دارالاماره مدائن و بازجوئيهاي پليسي او توسط مختار، از همين قبيل تخيلات است.
لابد بايد به آن تاريخ نويسي که با اين دقت و ظرافت! جزئيات اين ماجراي پليسي را ثبت کرده و به فيلم نامه نويسي که به نيابت از طرف مورخان به چنين کاري دست زده، دست مريزاد گفت. ضمناً از نکات تأمل برانگيز اين بخش از فيلم نامه اينست که مختار بسيار زود فراموش ميکند با عمر سعد چگونه دست به يقه شده بود و اگر عمويش سر نرسيده بود، عاشق سينه چاک خواهر خود را به آن دنيا ميفرستاد و حالا با او درحالي که اسير و زنداني و کت بسته است اختلاط ميکند!
4 - ادبيات بکار رفته در سه قسمت پخش شده از مجموعه تلويزيوني "مختارنامه" بسيار دور از ادب، مشمئز کننده و داراي بدآموزي است. بکار بردن کلمات زشت توسط مردم مدائن و شاميها در صحبت با يکديگر بقدري موهن و دور از آداب و اخلاق اسلامي است که جامعه اسلامي، آنهم در صدر اسلام و نيمه قرن اول هجري را جامعهاي بي فرهنگ و دور از اخلاق معرفي ميکند. اين ترسيم، قطعاً با واقعيت مغايرت دارد و موجب وهن اسلام و مسلمانان است و هر بييندهاي حق دارد بپرسد آيا اسلام نتوانسته پيروان خود را تربيت کند يا مسلمانان تربيت پذير نبودند که حتي پيروان اهل بيت عليهم السلام نيز در دوران حضور امامان معصوم در جامعه اسلامي اينگونه دور از آداب و اخلاق اسلامي بودند؟
5 - القاء توهم خصومتهاي عميق ميان عرب و عجم از يکطرف و خود اعراب با يکديگر از طرف ديگر، از جمله نقصها و نقطه ضعفهاي مجموعه تلويزيوني مختارنامه است. در گندم زار اطراف مدائن و درخود شهر مدائن هنگامي که يک ايراني و يک عراقي با همديگر مواجه ميشوند، همديگر را به باد ناسزا ميگيرند و تهمتهاي زيادي نثار يکديگر ميکنند، کما اينکه وقتي يک عرب شامي با يک عرب عراقي به همديگر ميرسند براي بيان نقطه نظرهاي سياسي خود بدترين کلمات و جملات را بکار ميگيرند، کلمات و جملاتي که نه در فرهنگ اسلامي جايز است بکار برده شوند و نه شرايط آن زمان اقتضا داشت افراد معمولي جامعه که در منازعات سياسي جايگاه ويژهاي ندارند چنان تعبيراتي را بکار ببرند.
6 - مهمترين نکته اينکه در سومين قسمت مجموعه مختارنامه، چهره همسر امام مجتبي عليه السلام نشان داده شد، در ساعات پاياني شب، او با مختار در دارالاماره مدائن و بدون اطلاع امام با هم به گفتگو نشستند و درباره مهمترين مسأله سياسي روز صحبت کردند و در نهايت، مختار به عموي خود که فرماندار مدائن است ميگويد "جعده" همسر امام مصمم است آنحضرت را وادار به پذيرش صلح با معاويه نمايد و از عجايب اينکه بلافاصله جارچيان جار ميزنند که ميان امام حسن عليه السلام و معاويه صلح برقرار شده است!
اين صحنه، بدون آنکه نيازي به سخن و شاهد و علامتي داشته باشد، مستقيماً اين نکته خلاف واقع را به مخاطب القا ميکند که امام مجتبي عليه السلام تحت تأثير همسر خود با معاويه صلح کردند! درحالي که ماجراي پيمان صلح، عقبههاي فراواني دارد و پس از طي شدن مراحل زيادي به نتيجه رسيد و ربطي به ماجراهاي حضور جعده در مدائن - که خود زير سئوال است - ندارد. ترسيم يکي از مهمترين حوادث تاريخ دوران ائمه عليهم السلام بگونهاي که گويا تحت تأثير القائات "جعده" شکل گرفته، تحريف بزرگي است که چهره امام معصوم و اسلام را مخدوش ميکند و بهيچوجه قابل جبران نيست.
در همين بخش، هنگامي که افراد مختلف از امام مجتبي عليه السلام نام ميبرند از تعبيراتي کاملاً سبک و غيرمتعارف استفاده ميکنند و عموماً نام آن حضرت را حتي بدون کنيه و القاب و تکريم به زبان ميآورند. اين، نه تنها برخلاف واقعيت موجود در ميان پيروان اهل بيت عليهم السلام در آن زمان و در همهي زمان هاست، حتي برخلاف محاورات متداول در ميان اعراب نيز هست. عربها معمولاً حتي براي افراد عادي نيز از لقب و کنيه استفاده ميکنند. تعابير بکار گرفته در مجموعه مختارنامه حتي اگر از زبان دشمنان امام گفته شود نيز غيرعادي و غيرمتداول است چه رسد به پيروان و علاقمندان و فدائيان امام.
اهميت نشان دادن چهره همسر امام - حتي شخص منفي و غيرمقبولي مثل جعده - را يکبار ديگر يادآور ميشويم تا هشدار دهيم که مبادا در ادامه مجموعه مختارنامه همين روش در مورد زنان اهل بيت در ماجراي کربلا و بعد از آن تکرار شود. ورود به چنين مقولاتي نه تنها نشان دهنده شجاعت و جسارت دست اندرکاران مجموعه نيست، بلکه نشان دهنده بيتفاوتي آنها در برابر حريمهائي است که بايد براي اهل بيت عليهم السلام نگهداشته شود. اين تصور، کاملاً غلط و انحرافي است که با اين کارها جاذبه فيلمها و مجموعههاي تلويزيوني بيشتر ميشود. حتي اگر جاذبهاي از اين طريق پديد آيد، بايد آنرا با بهائي که براي آن پرداخته شود مقايسه کرد.
ايجاد جاذبه در برابر پرداخت چنين بهاي سنگيني قطعاً خارج از چارچوبهاي تعهدات ديني پيروان اهل البيت عليهم السلام است.
وجود اين ضعفها و ساير ضعفها که بر شمردن آنها را به مجالي ديگر موکول ميکنيم، نشان از ضعف نظارت مذهبي برمجموعه مختارنامه دارد که اميد است در ادامه جبران شود.