سرویس جنگ نرم مشرق - شورای روابط خارجی اروپا در گزارشی به بررسی مباحث پیش آمده در خصوص پایان یافتن تحریم تسلیحاتی ایران پرداخت و نوشت: مایک پمپئو وزیر امور خارجه آمریکا روز شنبه ۱۸ آوریل در توئیتر هشدار داد که «وقت تنگ است». توئیت او درباره واکسن کووید-۱۹ که بی‌صبرانه در انتظارش هستیم نبود، بلکه درباره ایران بود که به نظر می‌رسد در جهان پمپئو، اصلی‌ترین تهدید برای ایالات متحده به شمار می‌رود. شمارش معکوس او مربوط به توانایی ایران برای واردات و صادرات تسلیحات متعارف است. این توانایی در حال حاضر به خاطر تحریم‌های سازمان ملل متحد محدود شده است. اما این تحریم‌ها، در ماه اکتبر یعنی کمتر از سه هفته قبل از انتخابات ریاست جمهوری آمریکا، منقضی خواهند شد. آمریکا مایل است این تحریم‌ها را تمدید کند و پمپئو یک استراتژی هم برای این کار تدوین کرده است.

مخاطبان گرامی، محتوا و ادعاهای مطرح‌شده در این گزارش، صرفاً جهت تحلیل و بررسی رویکردها و دیدگاه‌های اندیشکده‌های غربی منتشر شده است و ادعاها و القائات احتمالی این مطالب هرگز مورد تأیید مشرق نیست.

اروپا بر سر دوراهی

فرانسه، آلمان و انگلیس باید تصمیم بگیرند که آیا می‌خواهند از تصمیم آمریکا مبنی بر تمدید تحریم‌های سازمان ملل حمایت کرده یا با آن مخالفت کنند. هیچ کدام از این دو گزینه هم برایشان ایده‌آل نیست؛ چون هرکدام از آن‌ها می‌تواند عواقب فاجعه‌آمیزی برای توافق هسته‌ای سال ۲۰۱۵ داشته باشد. بهترین حالت این است که اجازه دهند تحریم‌ها منقضی شوند اما به شکل همزمان شرایط جدید و سختگیرانه‌ای برای نقل‌وانتقالات تسلیحات متعارف اعمال کنند.

تنها مزیت برجام برای ایران

در ادامه این گزارش آمده است: شورای امنیت سازمان ملل متحد، در پی توافق هسته‌ای حاصل‌شده میان ایران و قدرت‌های جهانی در سال ۲۰۱۵، قطعنامه ۲۲۳۱ را صادر کرد. طبق این قطعنامه؛ محدودیت‌های قبلی سازمان ملل در زمینه فروش تسلیحات متعارف به ایران، بعد از پنج سال، یعنی در اکتبر ۲۰۲۰ منقضی خواهند شد. با توجه به خروج ترامپ از توافق هسته‌ای ایران و اعمال مجدد تحریم‌های فلج‌کننده در ماه مه ۲۰۱۸، پایان یافتن این تحریم‌ها یکی از معدود مزیت‌هایی است که در برجام برای ایران باقی مانده است. حتی با اینکه تهران در واکنش به تحریم‌های آمریکا، پایبندی خود به برجام را کاهش داده است، اما حسن روحانی به از بین رفتن تحریم‌های تسلیحاتی امیدوار مانده است. این یکی از دلایل ملموس ایران برای پایبندی نصفه‌نیمه به توافق است که مانع از آن شده مخالفان داخلی و تندروی روحانی، بر خروج کامل از برجام پافشاری کنند.

فرانسه، آلمان و انگلیس در کنار هم می‌توانند بر تصمیم‌گیری نهایی شورای امنیت سازمان ملل در خصوص این موضوع اثرگذار باشند. این کشورها به عنوان طرفین توافق هسته‌ای، سعی کرده‌اند که توافق را حفظ کنند به این امید که تهران و واشنگتن راهی برای برگشتن به میز مذاکره پیدا کنند. اگر توافق هسته‌ای تا اکتبر ادامه پیدا کند، رهبران این سه کشور باید با دقت به نحوه برخورد خود با مسئله تحریم تسلیحاتی فکر کنند و مراقب باشند که بدون خدشه‌دار کردن دیپلماسی در خصوص پرونده هسته‌ای که اهمیت استراتژیک آن به مراتب بیشتر است، بحران را مدیریت کنند.

تمدید تحریم تسلیحاتی ایران از لحاظ امنیتی به نفع اروپا نیست

آمریکا به عنوان بخشی از کارزار فشار حداکثری خود، بدون شک سعی خواهد کرد که با اعضای شورای امنیت سازمان ملل لابی کند تا به نفع تمدید تحریم‌های تسلیحاتی علیه ایران رأی بدهند. این مسئله به خصوص بعد از پرتاب موفقیت‌آمیز یک ماهواره نظامی ایرانی طی این ماه اهمیت یافته است؛ اقدامی که به اعتقاد پمپئو، نقض قطعنامه ۲۲۳۱ محسوب می‌شود. آمریکا با مخالفت روسیه و چین مواجه خواهد شد، که همیشه از ایران در مقابل چنین اقداماتی از سوی سازمان ملل محافظت کرده‌اند، و نخستین کشورهایی هستند که از صادرات تسلیحات به ایران منتفع خواهند شد. با این حال، روسیه و چین وتو کننده‌های تضمین‌شده نیستند و این بدین معناست که فرانسه و انگلیس به عنوان کشورهایی که حق وتو دارند، می‌توانند نتیجه نهایی را تا حدی تغییر دهند.

بعد از کشمکش‌های طولانی به منظور حفظ توافق هسته‌ای به مدت تقریباً چهار سال از زمانی که دونالد ترامپ با وعده انتخاباتی «برچیدن توافق فاجعه‌آمیز» روی کار آمد، از لحاظ امنیتی به نفع اروپا نیست که درست چند روز پیش از انتخابات آمریکا، ریسک نابودن شدن توافق را به جان بخرد. اما در هر صورت، توافق هسته‌ای در خطر قرار خواهد گرفت. از یک طرف، تهران طرفداری اروپا از آمریکا برای تمدید تحریم‌ها را به منزله تیر آخر به پیکر توافق هسته‌ای خواهد دانست. مقامات ایران به وضوح اعلام کرده‌اند که اگر چنین اتفاقی رخ دهد، ایران به احتمال زیاد از توافق هسته‌ای و همچنین پیمان منع گسترش تسلیحات (ان‌پی‌تی) خارج خواهد شد.

نویسنده این گزارش مدعی شد: از طرف دیگر، مخالفت با آمریکا نیز ممکن است منجر به تبعاتی به همان اندازه خطرناک شود. گزارش‌ها حاکی از آن است که آمریکا در حال بررسی یکی از تبصره‌های بحث‌برانگیز قطعنامه ۲۲۳۱ است که طبق آن می‌تواند به شکل یک جانبه موجب «بازگشت سریع» تحریم‌های سازمان ملل شود. نکته جالب اینجاست که آمریکا قصد دارد با وجود اینکه از توافق هسته‌ای خارج شده است، ‌ از یکی از مکانیسم‌های تصویب‌شده در همان توافق استفاده کند. دولت ترامپ قصد دارد که اگر تلاش‌هایش برای تمدید تحریم تسلیحاتی مؤثر واقع نشد، از این تاکتیک قانونی استفاده کند. بازگشت سریع تحریم‌های سازمان ملل نیز می‌تواند منجر به خروج ایران از توافق هسته‌ای یا ان‌پی‌تی بشود.

لغو تحریم تسلیحاتی ایران ریسک بالایی نخواهد داشت

لغو تحریم تسلیحات متعارف سازمان ملل به خودی خود احتمالاً تأثیرات قابل توجهی نخواهد داشت. بزرگ‌ترین نگرانی اروپایی‌ها در خصوص این مسئله، صادرات تسلیحات از سوی ایران به گروه‌های مسلح در خاورمیانه (مثلاً نیروهای حوثی در یمن و حزب اله در لبنان) خواهد بود که از نظر شرکای اروپا در منطقه، یک تهدید مستقیم به شمار می‌روند. البته طبق قوانین شورای امنیت سازمان ملل (از جمله قطعنامه ۲۲۱۶ مرتبط با یمن و قطعنامه ۱۷۰۱ لبنان)، انتقال تسلیحات به چنین گروه‌هایی همچنان ممنوع خواهد بود. علاوه بر این، تحریم تسلیحاتی اتحادیه اروپا علیه ایران که در سال ۲۰۰۷ صورت گرفت، حداقل تا اکتبر ۲۰۲۳ ادامه خواهد یافت. بعد از برگزیت، به احتمال زیاد انگلیس نیز محدودیت‌های خاص خودش را وضع خواهد کرد.

با توجه به قطع شدن دسترسی ایران به پلتفرم‌های مالی جهانی به واسطه تحریم‌های یکجانبه آمریکا، واقع‌بینانه نیست که فکر کنیم ایران به راحتی سیلی از خرید تسلیحات جدید را تجربه خواهد کرد. همانطور که بحران کووید-۱۹ نشان داد، تحریم‌های آمریکا نقش مهمی را در مسدود کردن دسترسی ایران به کانال‌های مالی حتی برای خرید اقلام بشردوستانه که از لحاظ تئوری مستثنا از تحریم هستند ایفا کرده است. بنابراین خیلی بعید است که ایران بتواند حجم وسیعی از تسلیحات را از روسیه یا چین خریداری کند آن هم به شکلی که برای کشورهای غربی یا شرکایشان در خاورمیانه، ریسک بالایی ایجاد نماید.

موانع ایران در خرید تسلیحات جدید

در بخش دیگری از این گزارش عنوان شده است: علاوه بر این، اگرچه ممکن است چین و روسیه تلاش کنند که تسلیحاتی با کیفیت پایین به ایران بفروشند، اما اصلاً مشخص نیست که تا چه حد مشتاق تأمین تسلیحات جدید برای ایران باشند. با وجود همکاری امنیتی نزدیک با روسیه، ایران هنگام نقل‌وانتقال تسلیحات پیشرفته، با موانعی مواجه شده است. به عنوان مثال، بعد از آن که انتقال سامانه دفاع موشکی S-۳۰۰ روسیه مورد توافق قرار گرفت، نزدیک به یک دهه طول کشید تا این تسلیحات به ایران تحویل داده شوند. سامانه S-۳۰۰ مشمول تحریم‌های تسلیحاتی سازمان ملل نیست و با این وجود روسیه سعی کرد تحویل آن را حتی الممکن به تأخیر بیندازد. گزارش ها حاکی از آن است که اخیراً مسکو درخواست ایران برای خرید سامانه دفاع موشکی ارتقا یافته S-۴۰۰ را رد کرده است.

با توجه به این واقعیت‌ها، کشورهای اروپایی باید هنگام بررسی عواقب منقضی شدن تحریم تسلیحاتی سازمان ملل، با دقت عمل کنند. در عین حال، باید دولت ترامپ را از انجام اقداماتی که ممکن است موجب نابودی کامل توافق هسته‌ای شود، منصرف کنند. فرانسه، آلمان و انگلیس باید به جای آنکه درگیر بحث‌های حقوقی پیرامون تحریم یا بازگشت سریع تحریم‌ها شوند، به دنبال از بین بردن اختلاف‌نظرها در شورای امنیت باشند.

یک گزینه معقول این است که اجازه داده شود تحریم‌های تسلیحاتی سازمان ملل، طبق برنامه در اکتبر پایان یابند. پیش از این اتفاق، فرانسه، آلمان و انگلیس می‌توانند مجموعه‌ای جدید از شرایط یا کدهای اخلاقی را تدوین کنند که توسط شورای امنیت سازمان ملل برای فروش آتی تسلیحات به ایران تصویب شود. طرفین توافق هسته‌ای می‌توانند منطق این اقدام را مرتبط با عدم پایبندی ایران به توافق عنوان کنند و برای تهران شفاف‌سازی کنند که اگر به پایبندی کامل به توافق بازگردد، این محدودیت‌ها هم برداشته خواهند شد.

تلاش برای متقاعد کردن آمریکا برای اتخاذ رویکردی منطقی‌تر

در پایان این گزارش آمده است: تندروها در دولت آمریکا احتمالاً مخالفت خواهند کرد. با این حال، اگر کشورهای اروپایی بتوانند روسیه و چین را با خود همراه کنند، احتمالاً آمریکا نیز رویکرد منطقی‌تری را در پیش خواهد گرفت. دولت ترامپ تمایل داشته است که برخی اقدامات کم‌سابقه را در خصوص ایران انجام بدهد، مثلاً با صدور معافیت تحریمی، به سایر کشورها اجازه دهد که بدون مجازات با برنامه هسته‌ای صلح‌آمیز ایران همکاری کنند. بررسی امکان‌پذیر بودن این رویکرد در خصوص این مسئله ارزش امتحان کردن را دارد، به خصوص اگر بتواند به عنوان یک «پیروزی» برای دولت ترامپ تلقی شود که نسبت به استفاده از مکانیسم بازگشت سریع تحریم‌ها، هم آسان‌تر است و هم هزینه سیاسی و ریسک کمتری دارد.

انگلیس، فرانسه و آلمان باید قبل از اکتبر، برای یافتن یک راه‌حل در سطح سازمان ملل، اقدامات پیشگیرانه انجام دهند. این ریسک وجود دارد که اگر این مسئله در آستانه انتخابات آمریکا تبدیل به بحران شود، ‌ هم دولت ترامپ و هم کمپین بایدن ناچار شوند برای جذب آرای مردم، رویکرد خصمانه‌ای را برای حل مشکل در پیش بگیرند. کشورهای اروپایی برای آن که اختلاف‌نظرها در خصوص تحریم تسلیحاتی علیه ایران را حل‌وفصل کنند، باید از منافع استراتژیک خود برای مهار برنامه هسته‌ای ایران محافظت کرده و همزمان از انجام اقداماتی که باعث به خطر افتادن مسیر دیپلماتیک میان آمریکا و ایران بعد از ماه نوامبر شوند (چه با حضور ترامپ و چه با حضور بایدن)، جلوگیری کنند.