1- طی سال گذشته صادرات کشور در مقایسه با سال97 به‌لحاظ وزنی بیش از دو درصد افزایش و به‌لحاظ ارزش 9درصد کاهش نشان می‌دهد. دلیل کاهش ارزش صادرات تعدیل قیمت پایه صادراتی بود.

 2- در سال گذشته واردات این بخش به‌لحاظ وزنی رشد بیش از 20درصدی و به‌لحاظ ارزش نیز رشد 17.5 درصدی داشت.

 3- واردات کالاهای اساسی نسبتش به سال گذشته رشد 21درصدی در وزن و 11درصدی در ارزش داشته است. به‌نظر می‌رسد سیاستگذار به جهت اطمینان از تامین همه نیازها در بازار، اقدام به واردات قابل‌توجه اقلام کشاورزی و غذایی کرده است. این امر با هر نیتی که باشد با بروز شرایط اخیر و شیوع ویروس کرونا قابل تقدیر است.

4- در کنار موارد مذکور، نکته تاسف‌آور اینکه طی دوماه پایانی سال گذشته حدود 549هزار تن گندم به ارزش 147میلیون دلار در شرایطی وارد کشور شده که در سال گذشته دولت سه‌میلیون تن از گندم مازاد کشاورزان را خریداری نکرده بود.

اگر گندم وارداتی را با ارز بازار حساب کنیم، درهر کیلو قیمت گندم وارداتی حدود 4/2برابر قیمت گندم داخلی است (1700تومان سال گذشته درمقابل 4100تومان وارداتی).

 تراز تجاری کشاورزی به منفی 7میلیارد دلار رسید

براساس داده‌های آماری وزارت جهادکشاورزی، طی 12ماهه سال گذشته درمجموع5.8میلیارد دلار انواع کالاهای کشاورزی از ایران به کشورهای مختلف صادر شده که این میزان نسبت به صادرات 6.4میلیارد دلاری مدت مشابه سال 97، کاهش حدود 9درصدی را نشان می‌دهد.

همچنین میزان واردات بخش غذا و کشاورزی ایران در سال گذشته حدود 12میلیارد و 588 میلیون دلار بوده که نسبت به 10.7میلیارد دلار واردات مدت مشابه سال 97، رشدی نزدیک به 17.5درصدی داشته است.

بر این اساس در سال گذشته تراز تجاری بخش غذا و کشاورزی منفی6.7میلیارد دلار بوده که نسبت به تراز تجاری منفی4.3میلیارد دلاری مدت مشابه سال 97، حدود منفی2.4میلیارد دلار افزایش را نشان می‌دهد.

5 پرسفارش صادرات و واردات کشاورزی

براساس گزارش وزارت جهاد کشاورزی، پنج قلم عمده صادراتی از لحاظ وزنی عبارتند از: هندوانه 748هزار تن، سیب 740هزار تن، گوجه‌فرنگی 259هزار تن، سیب‌زمینی تازه 480هزار تن و پیاز و موسیر 395هزار تن. همچنین پنج قلم عمده صادراتی از لحاظ ارزشی نیز شامل پسته با پوست 724میلیون دلار، سیب تازه 362میلیون دلار، گوجه‌فرنگی 259میلیون دلار، مغز پسته 240میلیون دلار و هندوانه 176میلیون دلار بوده‌اند.

در بخش واردات نیز پنج قلم عمده وارداتی بخش کشاورزی از لحاظ وزنی شامل ذرت دامی 8میلیون و 919هزار تن، جو 4میلیون تن، کنجاله سویا 2.2میلیون تن، لوبیای سویا دومیلیون و 85هزار تن و شکر تصفیه‌نشده 1.8میلیون تن بوده و همچنین پنج قلم عمده وارداتی از لحاظ ارزش نیز شامل ذرت دامی 2میلیارد و 175میلیون دلار، برنج یک‌میلیارد و 680میلیون دلار، جو یک‌میلیارد دلار، کنجاله 950میلیون دلار و لوبیای سویا 905 میلیون دلار هستند.

 تعدیل قیمت‌ها، صادرات ایران را کاهش داد

براساس گزارش وزارت جهادکشاورزی در سال گذشته 7میلیون و 103هزار تن انواع کالای کشاورزی و غذا به ارزش 5.8میلیارد دلار به کشورهای مختلف صادر شده که نسبت به مدت مشابه سال 97، از لحاظ وزنی رشد 2.3درصدی و از لحاظ ارزشی کاهش 9درصدی را در پی داشته است. در نگاه اول اینطور به‌نظر می‌رسد که کاهش ارزش صادرات ایران به‌رغم افزایش وزن این اقلام به جهت کاهش ارزآوری و صادرات محصولات با ارزش‌افزوده پایین‌تر و همچنین پایین بودن قیمت‌ها در مقاصد صادراتی باشد، اما طبق اعلام گمرک ایران در سال 98 با افزایش هزینه صادرات ناشی از تحریم و مسائل مربوط به بازگشت ارزهای صادراتی و بنابر درخواست فعالان بازرگانی، این سازمان قیمت پایه اقلام صادراتی ایران را 30درصد تعدیل کرده و کاهش ارزش اقلام صادراتی به همین دلیل بوده است.

همچنین داده‌های آماری نشان می‌دهد در سال گذشته ازمجموع 5.8میلیارد دلار صادرات بخش کشاورزی و غذای ایران، 2میلیارد و 726میلیون دلار از آن مربوط به صادرات زیربخش باغی (با سهم 47درصدی از کل صادرات)، 2میلیارد و 92میلیون دلار مربوط به صادرات زیربخش زراعی (با سهم 36درصدی از کل)، 718میلیون دلار مربوط به صادرات زیربخش دام و طیور (سهم 12درصدی از کل)، 249میلیون دلار مربوط به شیلات (با سهم 4.3درصدی از کل) و 35میلیون دلار مابقی (با سهم کمتر از یک‌درصدی از کل صادرات کشاورزی ایران) نیز مربوط به دو زیربخش دامپزشکی و جنگل‌ها و مراتع است. طبق این آمارها، طی سال گذشته صادرات بخش باغی ایران افزایش 20درصدی، زراعی کاهش 20 درصدی، دام و طیور کاهش 35درصدی، شیلات کاهش 25درصدی، دامپزشکی کاهش 27درصدی و جنگل و مراتع نیز کاهش 46درصدی را تجربه کرده‌اند.

 33درصد واردات کشاورزی؛ خوراک دام‌ و طیور است

واردات بخش کشاورزی نیز در 6زیربخش اصلی شامل واردات دام و طیور، واردات دامپزشکی، واردات شیلات، واردات زراعی، واردات باغی و وارات زیربخش جنگل و مراتع تقسیم‌بندی می‌شود که از مجموع 12.6میلیارد دلار واردات این بخش در سال گذشته، 9.6میلیارد دلار یا 76درصد از کل واردات بخش کشاورزی و غذای ایران مربوط به بخش زراعت است. پس از آن، واردات زیربخش محصولات باغی با 1.4میلیارد دلار و سهمی 11.3درصدی در رتبه دوم، واردات زیربخش دام و طیور (شامل حیوانات و دام زنده و فرآوری‌شده) با یک‌میلیارد و 397میلیون دلار و سهم 11درصدی در رتبه سوم و زیربخش‌های دامپزشکی، شیلات و جنگل و مراتع نیز به ترتیب با 79میلیون دلار، 72میلیون دلار و 55میلیون دلار، درمجموع سهمی 1.7درصدی از کل واردات دارند.

همچنین داده‌های آماری نشان می‌دهد در سال گذشته واردات زیربخش زراعت نسبت به مدت مشابه سال 97 رشد 19درصدی، واردات محصولات باغی رشد 10درصدی، واردات دام و طیور رشد 13درصدی، واردات زیربخش دامپزشکی رشد 6درصدی، واردات زیربخش شیلات رشد 22درصدی و زیربخش جنگل و مراتع نیز رشد 17.5درصدی داشته‌اند.

در بخش واردات، درمجموع با احتساب یک‌میلیارد و 9میلیون دلار واردات جو، 2.2میلیارد دلار واردات ذرت و همچنین 958میلیون دلار واردات کنجاله سویا و کلزا، طی سال گذشته 4.2میلیارد دلار صرف واردات خوراک دام و طیور شده که این میزان معادل بیش‌از 33درصد کل واردات بخش کشاورزی و غذای ایران است. از آنجا که واردات خوراک دام و طیور جزو اقلام استراتژیک نیز هستند، مرور این آمار از این منظر اهمیت دارد که درصورت برنامه‌ریزی درست و طراحی و اجرای الگوی کشت سرزمینی و همچنین ارتقای بهره‌وری در بخش کشاورزی، می‌توان بخش قابل‌توجهی از نیاز وارداتی به خوراک دام و طیور ازجمله کل واردات یک‌میلیارد دلاری جو را در داخل کشور تامین کرد. توجه داشته باشیم اختصاص یک‌میلیارد دلار به واردات جو با احتساب نرخ ارز بازار، رقمی بیش از 15هزار میلیارد تومان را دربرمی‌گیرد. برای تصور درشتی این رقم کافی است بدانیم کل بودجه تخصیص داده شده دولت برای خرید تضمینی و هزینه‌های جانبی (حمل‌ونقل و...) گندم در سال 99 حدود 15.7هزار میلیارد تومان است.

رشد 11درصدی واردات کالاهای اساسی

براساس داده‌های آماری گمرک ایران، طی 12ماهه سال 97 درمجموع 19هزار و 535تن کالای مهم و اساسی بخش کشاورزی و غذا به ارزش 9میلیارد و 110میلیون وارد کشور شده بود که این میزان در 12ماهه سال 98 به‌لحاظ وزنی با رشد 21درصدی به 23هزار و 635تن و به‌لحاظ ارزش نیز با رشد 11درصدی به 10میلیارد و 749 میلیون دلار رسیده است. اما مقایسه واردات کالاهای اساسی سال 98 با مدت مشابه سال 97 نیز نشان می‌دهد واردات قند و شکر تصفیه‌نشده با رشد 522درصدی، رکورددار واردات در بین این کالاهاست.

پس از آن، واردات جو با 67درصد رشد، واردات کره بسته‌بندی، چای و کنجاله (سویا، کلزا و...) با رشد 43 تا 45درصدی در رتبه‌های بعدی قرار دارند. واردات حبوبات کاهش 40درصدی، دانه‌های روغنی کاهش 13درصدی و گوشت قرمز نیز کاهش 4درصدی داشته‌اند. درخصوص کاهش واردات این اقلام باید توجه داشت در بخش واردات گوشت قرمز با کاهش مصرف داخلی و در بخش حبوبات نیز باتکرار خودکفایی سال‌های گذشته، نیاز داخلی کاملا تامین شده و کاهش واردات هرچند اندک، سیاست درستی بوده است.

 قصه پرغصه واردات 549هزار تن گندم

همانطور که در جدول قابل مشاهده است، براساس آمارهای گمرک ایران در دوماه پایانی سال گذشته حدود 549هزار تن گندم به ارزش 147میلیون دلار وارد کشور شده است. این میزان واردات گندم درحالی است که در سال 97 هیچ‌گندمی وارد کشور نشده و در سال 96 نیز این میزان فقط 74هزار تن بوده است.  

اما واردات نیم میلیون تنی گندم طی سال گذشته درحالی صورت می‌گیرد که براساس اظهارات محمدحسن طلعتی، رئیس انجمن غلات ایران با کم‌توجهی دولت به خرید تضمینی «در سال 98 کشاورزان ۲۰ تا ۳۰درصد از گندم تولیدی خود را تحویل دولت نداده‌اند.» همچنین عباس کشاورز، معاون وقت امور زراعی وزارت جهاد کشاورزی نیز با تایید اظهارات طلعتی، در مهر سال 98 گفته بود: «در سال 98 حدود ۱۴میلیون تن گندم در کشور تولید شد، اما شرایط خرید تضمینی باعث شد کشاورزان رغبتی به فروش محصول خود نشان ندهند و سه‌میلیون تن گندم در انبارها باقی بماند.»

با توجه به اینکه این میزان واردات گندم با ارز 4200تومانی انجام شده، شاید حساب‌وکتاب آن برای برخی مسئولان جهادکشاورزی رقم درشتی را نشان ندهد، اما اگر رقم ریالی 147میلیون دلار واردات گندم را با ارز بازار محاسبه کنیم، با دلار 15هزار و 600 تومانی دو ماه اخیر به رقم دو هزار و 300 میلیارد تومان خواهیم رسید. برای تصور درشتی رقم مذکور کافی است بدانیم این مقدار واردات گندم، معادل حدود 15درصد کل بودجه 7/15هزار میلیارد تومانی خرید تضمینی گندم و هزینه‌های جانبی آن (حمل‌ونقل و...) در سال 99 است.