به گزارش مشرق، تصمیم اخیر آلمان مبنی بر عدم پیوستن به ماموریت اروپایی تنگه هرمز به رهبری فرانسه در حالی اعلام شد که چندی پیش نیز عدم حمایت برلین از موضع پاریس مبنی بر «مرگ مغزی ناتو» خبرساز شده بود.

موضع‌گیری‌های برلین علیه پاریس این گمانه‌زنی را تقویت می‌کند که شاید آلمانی‌ها در آستانه تحقق برگزیت و جدایی انگلیس از اتحادیه اروپا، قصد چیدن بال و پر فرانسه را نیز دارند تا مبادا بخواهد جای پای خود را به عنوان قدرت برتر قاره سبز محکم کند.

بیشتر بخوانید:

آمریکا: با کشورهای حاشیه خلیج‌فارس در تنگه‌هرمز همکاری می‌کنیم

هلند به ائتلاف تحت رهبری فرانسه در تنگه هرمز می‌پیوندد

فرمانده کل ارتش: نیروهای مسلح ایران آبدیده‌ شده‌اند

چرا کشورها به ائتلاف دریایی آمریکا نپیوستند؟

این گمانه‌زنی تا حد زیادی معقول است به شرط اینکه فراموش نکنیم آلمان در اقدامی موازی، از همکاری با فرانسه در چارچوب به چالش کشیدن برتری آمریکا و قدرتنمایی اتحادیه اروپا سود می‌برد.

انگلیس؛ از نوآوری تا خیانت

اما در درجه نخست ایده ایجاد ماموریت اروپایی تنگه هرمز، از کجا آغاز شد و چه کشورهایی در آن دخیل بودند؟

شاید جالب باشد اگر بدانیم آنچه که امروز به عنوان طرح ابتکاری فرانسه برای تامین امنیت خلیج فارس می‌شناسیم، برای اولین بار از سوی انگلیس و در واکنش به اقدام ایران مبنی بر توقیف کشتی «استنا ایمپرو» در ماه میلادی جولای، مطرح شد.

این موضوع به قبل از دوره نخست وزیری «بوریس جانسون» بازمی‌گردد که در افراط گرایی تا حد زیادی از دونالد ترامپ رئیس‌جمهوری آمریکا تبعیت می‌کند.

در آن زمان، ریاست دستگاه دیپلماسی انگلیس را «جرمی هانت» بر عهده داشت و او ترجیح داد با توجه به قصد نهایی این کشور مبنی بر تحقق برگزیت، مبتکر طرحی باشد که اتحادیه اروپا، ناتو و در راس آن آمریکا را به طور مستقیم درگیر ‌نمی‌کرد بلکه ائتلافی به مراتب سست‌تر از کشورهای اروپایی از جمله آنهایی بود که مانند نروژ عضو اتحادیه اروپا تلقی نمی‌شوند.

این طرح از همان ابتدا با موافقت فرانسه و آلمان مواجه شد چراکه این ۳ کشور به عنوان طرفین اروپایی برجام، قصد همراهی با ائتلاف موازی را که به رهبری آمریکا ترتیب داده شده بود نداشتند تا مبادا به اتهام همراهی با کارزار فشار حداکثری واشنگتن علیه تهران، موقعیت توافق هسته‌ای را به مخاطره بیندازند.

اما روند ماجرا بعد از آنکه جانسون در ۵ ماه میلادی آگوست زمام قدرت انگلیس را به دست گرفت تغییر کرد. او که قصد داشت برگزیت را به هر قیمتی محقق کند، ابایی از زیر سوال بردن ائتلاف‌های اروپایی نداشت و ترجیح داد با پیوستن به ائتلاف آمریکایی تنگه هرمز، به موازات فرانسه و آلمان حرکت و از همراهی با آنها اجتناب کند.

ائتلاف اروپایی؛ از ایده تا اجرا

دقیقاً یک هفته پیش بود که «فلورانس پارلی» وزیر دفاع فرانسه اعلام کرد مقر فرماندهی ائتلاف اروپایی تنگه هرمز، پایگاه نظامی این کشور در ابوظبی خواهد بود که در حال حاضر حدود ۶۵۰ نظامی فرانسوی را در خود جای داده است.

اما اگرچه اعلام وی به امارات به عنوان مقر فرماندهی ائتلاف اروپایی رسمیت بخشید، این تصمیم بسیار قبل‌تر پیش‌بینی شده بود و در گزارش‌های ماه میلادی آگوست به آن اشاره می‌شد.

طبق این گزارش‌ها، انتظار می‌رفت ایتالیا، اسپانیا، نروژ، بلژیک و سوئد با فرانسه همراهی کنند حال آنکه هلند در دوراهی انتخاب میان ائتلاف اروپایی و آمریکایی قرار داشت؛ اگرچه بعدها (دقیقاً یک هفته قبل) تصمیم خود را برای همراهی با شرکای اروپایی رسانه‌ای کرد. به این ترتیب، قرار شد هلند از ژانویه تا ژوئن سال ۲۰۲۰ یک ناوچه را با هدف ادعایی تامین امنیت آبراه راهبردی هرمز به این تنگه اعزام کند.

این درحالی است که برای برخی کشورهای اروپایی ازجمله آلمان، دانمارک و حتی هلند حضور در هرگونه ماموریت فراسرزمینی به کسب مجوز از پارلمان آن کشور بستگی دارد و همین مسئله به چالشی برای برلین در همراهی با پاریس تبدیل شده است.

آلمان؛ در  محاصره قانون

هایکو ماس وزیر خارجه آلمان از همان روزهای نخست که آمریکا به دنبال یارکشی برای تشکیل ائتلاف دریایی علیه هرمز بود، از مخالفت با این اقدام و ضرورت تاسی به دیپلماسی با هدف کاهش تنش‌ها در راستای حفظ برجام سخن گفت.

آلمان نیز در همراهی با فرانسه به دنبال ایجاد ابتکار عملی اروپایی بود اما آنچه که اکنون اهمیت دارد این است که ظاهراً برلین زیر قول خود زده و پاریس را در نیمه راه تنها گذاشته است.

اما آیا اعلام تصمیم آلمان به معنای تیره شدن آینده ائتلاف اروپایی هرمز است؟

در پاسخ باید گفت که برلین علیرغم امتناع از حضور در این ائتلاف، همچنان به حمایت سیاسی از آن اصرار دارد. آنچه که برلین را از همراهی فنی طرح بازمی‌دارد قید و بندی است که قانون اساسی این کشور بر پای دولت حاکم می‌بندد.

در واقع، آلمان برای حمایت فنی از طرح یک پیش شرط گذاشته و آن این است که طرح فرانسه به «ماموریت کل اتحادیه اروپا» تبدیل شود حال آنکه در چارچوب فعلی، هسته اولیه طرح همچنان مبتنی بر مدل انگلیسی است که ائتلاف را فارغ از وابستگی مستقیم به اتحادیه اروپا و ناتو، به میل و رغبت داوطلبانه کشورهای اروپایی منحصر می‌کند.

طبق قوانین آلمان، این کشور تنها زمانی مجاز به مشارکت در یک ماموریت خارجی است که آن ماموریت از چشم‌انداز یک «نظام مبتنی بر امنیت جمعی متقابل» شامل اتحادیه اروپا، ناتو و سازمان ملل قابل دفاع باشد. بنابراین، حضور در ائتلاف پیشنهادی فرانسه از منظر قوانین آلمان قابل توجیه نیست.

حتی در مقطعی دیگر، دلیل برلین برای امتناع از مشارکت در ائتلاف آمریکایی هرمز نیز فقط حفاظت از برجام نبود و این قید و بند قانونی نیز مانع از انعطاف عمل دولت آلمان می‌شد.

برخلاف فرانسه و انگلیس، در آلمان اعزام نیروی خارجی باید با موافقت پارلمان انجام شود و تقریبا همه احزاب آلمانی مخالف مشارکت در ماموریتی آمریکایی علیه ایران هستند.

بحران هرمز؛ شکنندگی ائتلاف‌های فراآتلانتیکی

نزاع بر سر تامین امنیت تنگه هرمز شاید بیش از هر چیز نماینگر گوشه‌ای از اختلافات پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو) است. در حال حاضر، در خلیج فارس ۲ ائتلاف موازی به سرکردگی کشورهای عضو ناتو وجود دارد که هیچ یک مورد تائید ایران نیستند و در هیچ یک هم آلمان حضور ندارد.

 آمریکا در بدو تشکیل ائتلافی که اوایل ماه میلادی گذشته (نوامبر) کار خود را تحت فرماندهی مقری در بحرین آغاز کرد، انتظار همراهی ۶۰ کشور را داشت حال آنکه در حال حاضر فقط از حمایت انگلیس، استرالیا، آلبانی، عربستان سعودی، امارات متحده عربی و بحرین برخوردار است.

ائتلاف اروپایی نیز به دلیل مشکلات قانونی کشورهای قاره سبز از همان ابتدا زمین‌گیر شده است.

در این میان، فلورانس پارلی وزیر دفاع فرانسه علیرغم اذعان به هماهنگی اروپا و آمریکا در پیشبرد ماموریت‌های موازی تنگه هرمز، واشنگتن را به انفعال در برابر آنچه که طی تابستان گذشته در خاورمیانه رخ داد اعم از حوادث الفجیره، دریای عمان و سرنگونی پهپاد آمریکایی، متهم می‌کند.

این اظهارنظر در کنار آنچه که امانوئل ماکرون رئیس‌جمهوری فرانسه چندی پیش درباره مرگ مغزی ناتو گفته بود، بیش از پیش به بحران داخلی پیمان آتلانتیک شمالی دامن می‌زند.

اتحادیه اروپا؛ مشتاق اما واقع‌گرا

فدریکا موگرینی مسئول سابق سیاست خارجی اتحادیه اروپا روز شنبه رسماً به فعالیت خود پایان داد اما آنچه که وی در ماه میلادی آگوست درباره چشم‌انداز این اتحادیه در باب تامین امنیت دریایی گفت، قطعاً تاریخ مصرف ندارد.

وی گفته بود که اتحادیه اروپا در حال بررسی حضور دریایی تحت معاهده امنیت دریایی جدیدی است که در آینده می‌تواند به تنگه هرمز نیز تعمیم پیدا کند. به زعم وی، هدف از این طرح دریایی پاسخگویی به تهدیدهای روزافزون علیه آزادی کشتیرانی است و شامل تبادل اطلاعات و داده‌ها در چارچوب همکاری داوطلبانه کشورهای اروپایی است.

وی گفته بود که طرح هنوز در مرحله مقدماتی است و پیش از اجرا در تنگه هرمز، در خلیج گینه به آزمون گذاشته خواهد شد.

موگرینی همچنین تاکید کرده بود که این طرح به تنگه هرمز محدود نخواهد شد و باتوجه به رقابت‌های روزافزون ژئوپلیتیکی شاهد درخواست‌های متعدد برای تشدید نقش اتحادیه اروپا در تامین امنیت دریایی هستیم.

وی همچنین تاکید کرده بود که این طرح ابتکاری جایگزین ماموریت نظامی اتحادیه اروپا نخواهد بود و حکم ابزاری اضافه را دارد.

استفاده از واژگان «داوطلبانه» و «عدم جایگزینی با ماموریت اتحادیه اروپا» حاکی از آن است که سران این اتحادیه از همان ابتدا نیز با ایده اولیه مبنی بر تشکیل ائتلافی که اگرچه نام اروپا را یدک می‌کشد، فارغ از چارچوب‌ ناتو، اتحادیه اروپا و سازمان ملل باشد، موافق بوده‌اند.

شاید این تعلل آنها برای گنجاندن ائتلاف اروپایی هرمز ذیل ماموریت اتحادیه اروپا تا حد زیادی ناشی از اذعان آنها به این واقعیت باشد که اگرچه اروپایی‌ها به فکر استقلال از آمریکا هستند، اما همچنان یارای مخالفت با واشنگتن و پیمان آتلانتیک شمالی را ندارند یا به قول آنگلا مرکل صدراعظم آلمان، اروپا هنوز قادر نیست به تنهایی از پس دفاع از خود برآید!