به گزارش مشرق، گسترش روز افزون تهدیدات هوایی در سطوح مختلف و لزوم حفاظت از تاسیسات و مراکز حساس و حیاتی، کشورهای مختلف را برآن داشت تا به سمت طراحی و ساخت سامانه‌های پدافند هوایی برای پاسخگویی به تهدیدات هوایی گام بردارند.

در این بین توسعه پهپادها بخصوص در نقش پهپادهای انتحاری و موشک‌های کروز که در ارتفاع پایین پرواز می‌کنند، موجب شد تا تهدیدات هوایی در ارتفاع پست رنگ و بوی جدی تری به خود بگیرند و به چالشی مهم برای سامانه‌های راداری و پدافندی تبدیل شوند که برای مقابله با آنها نیاز به سامانه‌های پدافندی ارتفاع پست بود.

بیشتر بخوانید:

عقاب؛ ترکیب موفق «تور و پانتسیر» برای تکمیل پدافند بومی ایران/ حمله غافلگیرانه به نقطه قوت دشمن در ارتفاع پست +عکس

از همین رو کار تحقیق برای توسعه و ساخت سامانه‌های راداری و پدافندی ارتفاع پست در کشورهای پیشرفته دنیا شروع و منجر به طراحی و تولید سامانه‌های پدافندی متعددی شد که برخی از آنها در میدان عملی و جنگ واقعی نیز عمکلرد خوبی از خود نشان دادند.

در کشورما هم پس از پایان دوران دفاع مقدس و نظر به افزایش تهدیدات هوایی در سطوح مختلف نیاز به طراحی و ساخت سامانه‌های رادرای و پدافندی برای مقابله با تهدیدات هوایی در سطوح مختلف بیش از پیش احساس می‌شد و به همین جهت کار مطالعه و تحقیق برای ساخت سامانه‌های پدافندی با جدیت بیشتری دنبال شد تا جایی که امروز نیروهای مسلح ایران به انواع سامانه‌های پدافندی و راداری پیشرفته برای مقابله با انواع تهدیدات هوایی مجهز هستند.

اما حضور سامانه‌های ارتفاع پست در چرخه پدافندی کشور به پیش از انقلاب و خرید سامانه‌های پدافندی راپیر از انگلستان بر می‌گردد. سامانه راپیر یک سامانه پدافندی برد و ارتفاع پایین است که توانایی مقابله با اهدافی در برد 6800 متر و ارتفاع 3000 متری را دارد. باورود سامانه‌های تویخانه‌ای 23 میلیمتری و 35 میلیمتری اورلیکن، بخشی از بار دفاع هوایی کشور در ارتفاع پست هم به دوش این سامانه‌ها افتاد.

سامانه راپیر

در دوران دفاع مقدس تعدادی موشک‌ دوش پرتاب استینگر نیز در اختیار ایران قرار گرفت اما با پیشرفته شدن جنگنده‌ها و موشک‌ها کروز و تهدیدات هوایی دیگر کاری از دست سامانه‌ای ارتفاع پست موجود در پدافند هوایی کشور برنمی‌ آمد تا اینکه در سال‌های پس از دوران دفاع مقدس سامانه پدافندی ارتفاع پست اف ام-80 که نمونه چینی سامانه کورتال فرانسوی بود توسط ایران خریداری شد. سامانه اف ام 80 با برد 15 کیلومتر توانایی مقابله با اهدافی در ارتفاع 6000 متر را دارد.

در سال‌های بعد متخصصان صنایع دفاعی کشورمان موفق به مهندسی معکوس و ارتقا این سامانه در داخل کشور شده و سامانه پدافندی یا زهرا(س)-3  محصول همین پروژه است. اما چندی بعد تلاشگران صنعت دفاعی کشور موفق به طراحی نمونه بهینه شده این سامانه با نام سامانه پدافندی حرز نهم  برای خدمت در نیروی هوافضای سپاه شدند.

سامانه پدافندی یازهرا-3

سامانه پدافندی حرز نهم

سامانه‌های پدافندی یازهرا-3 وحرز نهم از موشک‌های شهای ثاقب که نمونه داخلی موشک اف ام 80 بود بهره می‌بردند که نسبت به نمونه خارجی از قابلیت‌های بهتری برخوردارد بود. این موشک می‌توانست در برد 8600 متری و ارتفاع 10 کیلومتری با اهداف خود مقابله کند که نسبت با نمونه خارجی با افزایش برد و ارتفاع درگیری همراه بود. هم چنین سامانه پدافندی حرزنهم و یازهرا به سامانه‌های الکترواپتیکی و فروسرخ مجهز بودند تا در صورت از کار افتادن رادار سامانه در اثر جنگ الکترونیک، همچنان بتوان با استفاده از این سامانه‌عای اهداف را کشف و با آنها مقابله کرد.

موشک شهاب ثاقب

اما سامانه حرز نهم از دو قابیلت بهتر هم برخوردار بود. اول آنکه این سامانه تمام متحرک شده و قابلیت جابجایی خوبی پیداکرده بود که در چند سال اخیر مشخص شده است تحرک و جابجایی یک نیاز ضروری برای سامانه‌های پدافندی است. دوم آنکه حرز نهم یک سامانه پسیو است و می‌تواند بدون آنکه توسط دشمن کشف شود با تهدیدات هوایی مقابله کند. در سامانه های پسیو به جای ارسال امواج به سمت هدف که منجر به کشف محل خود سامانه می‌شود از امواج ارسال شده توسط فرستنده‌هایی در محل‌های دیگر استفاده  می‌شود و سامانه تنها با اتکا به گیرنده راداری امواج بازگشتی از اهداف موجود در پهنه آسمان را دریافت کرده و بر مبنای آنها کار کشف و ردیابی هدف را به انجام می رساند.

در دهه 80 اما یک سامانه‌ پدافندی ارتفاع پست قدرتمند وارد چرخه پدافندی کشور شد که هم از قدرت تحرک خوبی برخوردار بود و هم سرعت عمل بالایی در پاسخگویی به تهدات ارتفاع پست داشت.

سامانه پدافندی تور ام-1 نیروی هوافضای سپاه

سامانه پدافندی تور ام-1 یک سامانه پدافندی ارتفاع پست روسی است که قادر به شناسایی و تفکیک همزمان 48 هدف، ردگیری مسیر 10 هدف و شلیک همزمان به 2 هدف است. این سامانه به 8 موشک مجهز است که می‌تواند اهداف را از ارتفاع 10 تا 6000 متری و تا از برد 100 متری تا 12 کیلومتری را دارد.

آرایش جفتی سامانه پدافندی تور ام-1

در سال 1388 متخصصان نیروی هوافضای سپاه موفق شدند با تغییراتی در نرم افزار موشک این سامانه سقف پروازی آن را از 6000 متر به 10000 هزار متر افزایش دهند که دستاورد مهمی به شمار می‌آید.

یکی دیگر از سامانه‌های پدافندی ارتفاع پایینی که در سال‌های پس از دوران دفاع مقدس وارد چرخه پدافندی کشور شد، سامانه پدافندی سام-6 روسی بود که در اختیار نیروی هوافضای سپاه قرار گرفت. این سامانه از موشک هایی برخوردار است که توان درگیری با اهداف در برد 23 کیلومتر و ارتفاع 14 کیلومتری را دارند.

سامانه پدافندی سام-6 نیروی هوافضای سپاه

همچنین  سامانه سام-6 در بخش راداری از دو رادار کشف و رهیگیری هدف برخوردار است که رادار کشف آن توان کشف اهداف در برد 63 کیلومتری و ارتفاع 7متر تا 7 کیلومتر را داشته و رادار رهگیری آن دارای برد 45 کیلومتر و توان درگیری در ارتفاع 50 تا 5000 متر است.

آرایش‌های مختلف سامانه سام-6

با تلاش متخصصان نیروی هوافضای سپاه در سال‌های دهه 90 توانستند سامانه پدافندی جدید در حوزه ارتفاع پست را طراحی و تولید کنند که در سال 1393 در جریان بازدید رهبر انقلاب از نمایشگاه دستاوردهای این نیرو از آن رونمایی شد. سامانه رعد یک سامانه تمام متحرک پسیو است که با بهره گیری از سامانه جستجوگر الکترواپتیکی برد بلند قادر به رهگیری یک هدف و شلیک یک موشک در برد 24 کیلومتری و ارتفاع 14 کیلومتری است.

سامانه جستجوگر الکترو اپتیکی رعد-1 نیروی هوافضای سپاه

موشک‌های سامانه پدافندی رعد-1  نیروی هوافضای سپاه

در سال 93 البته نوعی دیگری از سامانه رعد با نام رعد -2 نیز رونمایی شد که در حقیقت محصول ارتقا سیستم کنترل آتش و موشک‌های سامانه رعد-1 بود. سامانه رعد-2 به جاس استفاده از موشک‌هایی مانند سام-6 از موشک‌های طائر با برد 50 کیلومتر بهره می‌برد که نشان دهنده افزایش 2 برابری برد این سامانه نسبت به رعد-1 است. همچنین در حوزه جستجوگر الکترو اپتیکی سپهر 14 استفاده می‌کند.

سامانه پدافندی رعد-2 نیروی هوافضای سپاه

سپهر 14 از دوبخش جستجوگر و ردیاب تشکیل شده است. در بخش ردیاب این سامانه، دو دوربین حرارتی و دو دوربین دید در روز قرار دارد. سپهر 14 در محور سمت (چرخش افقی) هیچ‌گونه محدودیتی برای چرخش ندارد و در محور برد (حرکت عمودی)‌ نیز از منفی 5 درجه تا 90 درجه امکان حرکت دارد. همچنین سرعت حرکت این سامانه در محور سمت، 30 درجه بر ثانیه است.

در بخش جستجوگر، سپهر 14 دارای 4 دوربین حرارتی  بابرد 40 کیلومتر هستند. این دوربین‌ها از سرعت چرخش 180 درجه بر ثانیه برخوردار هستند.

جستجوگر الکترو اپتیکی سپهر 14 در کنار سامانه رعد-2

اما در سال‌های اخیر تهدیدات در حوزه ارتفاع پست باز هم پیچیده‌تر شده‌اند و با تجهیز گروهک‌های تروریستی به پهپادهای انتحاری و راکت‌های کوتاه برد غیر هدایت شونده نیاز به سامانه‌های قدرتمندی در حوزه ارتفاع پست است.

یکی از سامانه‌های پدافندی ارتفاع پست که در سال‌های اخیر در خلال جنگ سوریه هم حضور داشته است و عملکرد نستبا موفقی هم از خود بجا گذاشته است سامانه پدافندی پانتسیر اس-1 روسی است توامان از سیستم‌های موشکی و توپخانه‌ای استفاده می‌کند. روسیه با استقرار این سامانه در اطراف پایگاه‌های خود در لاذقیه سوریه توانست میزان قابل توجهی از پهپادهای انتحاری تروریست‌ها را منهدم کند.

تجربه ساخت سامانه‌های پدافندی بومی بدون در اختیار داشتن نمونه‌های خارجی آنها در کشور موجب دستیابی ایران به سامانه‌های پدافندی قابل اتکایی شده است. این بار هم به نظرمی‌آید متخصصان پدافند هوایی کشورمان آستین‌ها خود را برای ساخت یک سامانه پدافندی قدرتمند ارتفاع پست بالازده‌اند.

امیر ابراهیم نژاد معاون سابق تحقیقات و جهاد خودکفایی قرارگاه پدافندهوایی خاتم‌الانبیا(ص) در شهریورماه سال 97 در گفت‌وگو با خبرنگار دفاعی تسنیم از آغاز تحقیقات برای ساخت سامانه پانتسیر ایرانی خبر داده و گفت بود که "تحقیقات براساس ساخت سامانه مشابه پانتسیر را یکی دو سال است به صورت جدی دنبال می‌کنیم و در زمان مقتضی اطلاعات خوبی را به مردم می‌دهیم."

اخیرا نیز امیر الهامی جانشین نیروی پدافند هوایی ارتش در گفت‌وگو با خبرنگار دفاعی خبرگزاری تسنیم درباره سامانه پدافندی عقاب گفته بود که "سامانه عقاب قابلیت درگیری با موشک‌های کروز و همه تهدیدات هوایی ارتفاع کم را دارد، در فاز اول این سامانه فقط یک سامانه موشکی است و در فازهای بعدی قرار است یک سامانه که توامان از تسلیحات توپخانه‌ای و موشکی استفاده می‌کند طراحی شود".

سامانه پانتسیر برای اولین بار در سال 2003 وارد خدمت شد و در سال‌ 2008 با ارتقاهایی که روی انجام شد سامانه پانتسیر اس-1 ساخته شد که از قابلیت‌های بهتری نسیت به پانتسیر برخودار بوده و هم اکنون به عنوان سامانه عملیاتی در اختیار ارتش روسیه و برخی کشورهای منطقه است. این سامانه توانایی مقابله با طیف وسیعی از هواپیماها، پهپادها، موشک‌های کروز و راکت‌های توپخانه‌ای را دارد.

سامانه پانتسیر اس-1 یک سامانه تمام متحرک ارتفاع پست است که در بخش سلاح توامان از تسلیحات توپخانه و موشکی بهره‌ می‌برد. این سامانه که ناتو به آن نام سام- 22 داده است تا کنون در صحنه‌های عملیاتی مانند جنگ سوریه هم عملکرد خوبی از خود نشان داده است اما سه دستگاه از آن نیز در جریان جمگ سوریه منهدم شده است.

سامانه پانتسیر

این سامانه از دو رادار آرایه فازی برای کشف و رهگیری اهداف بهره می‌برد که می‌توانند اهداف با سطح مقطع راداری پایین را از فاصله 36 کیلومتری کشف و از فاصله 28 کیلومتری با آنها درگیر شود. این سامانه همچنین از یک مجموعه الکترواپتیکی هدایت فروسرخ استفاده می‌کند که به این وسیله می‌تواند به صورت مجزا با دو هدف درگیر شود. پانتسیر به صورت همزمان می‌تواند 20 هدف را کشف کده و با 4 هدف درگیر شود.

سامانه پانتسیر اس-1 از دو توپ 30 میلمتری با نواخت تیر 700 تیر در دقیقه است که نوع بهینه این توپ ها قادر به شلیک حدود 2000 تیر در دقیقه نیز هستند. این سامانه همچنین از 12 موشک 57E6 با برد 18 کیلومتر و ارتفاع پرواز 15 کیلومتر بهره می‌برد که به صورت دو مجموعه شش فروندی در دو طرف این سامانه جاگذاری شده‌اند. هر موشک این سامانه 90 کیلوگرم وزن دار که 20 کیلوگرم آن مربوط به سرجنگی موشک است.

خودروی کشنده سامانه پانتسیر اس-1 یک خودروی 8*8 ساخت شرکت کاماز روسیه است که می‌تواند در زمین‌های ناهموار نیز به خوبی حرکت کند و همچنین این قابلیت شلیک در حرکت را نیز به سامانه پانتسیر اس-1 می‌دهد.

نمونه دریایی این سامانه با نام پانتسیر اس ام نیز برای استفاده روی شناورهای ارتش روسیه توسعه داده شده است که البته تفاوت‌هایی با پانتسیر اس-1 دارد. البته با توجه به تجربه‌ای که ارتش روسیه از نبرد با تروریست‌ها در سوریه بدست آورده است طراحی سامانه‌ پانتسیر اس ام را نیز در دست اجرا دارد که به گفته مسئولان روسی در سال 2020 قرار است عملیاتی شود.

با طراحی و ساخت چنین سامانه‌ای توسط نیروی پدافند هوایی ارتش، این نیرو به سامانه ای قابل اتکا در حوزه پدافند ارتفاع پست دست پیدا می‌کند که چرخه پدافند چند لایه کشور بخصوص در پدافند ارتفاع پست را تا حد قابل توجهی تقویت می‌کند. ضمن اینکه با ساخت این سامانه نیروهای مسلح کشورمان به مرزهای جدیدی در حوزه دانش طراحی و ساخت سامانه‌های پدافندی متحرک دست می‌یابند که قابلیت توسعه برای ساخت نوع دریایی آن جهت نصب روی شناورهای رزمی ارتش نیز فراهم می‌شود.