سرویس جهان مشرق- پنج‌سال پیش جنبش «اشغال مرکز» و «جنبش چتر» در هنگ‌کنگ از پیام‌رسان FireChat که ارتباط میان اعضا را نه از طریق اینترنت بلکه از راه بلوتوث و وای‌فای برقرار می‌کرد استفاده نمود و خیابان‌های آن منطقه را از شعار دموکراسی پر کرد. حالا بار دیگر و این بار تنوعی از پیام‌رسان‌ها بستر جنبشِ بی‌سرِ هنگ‌کنگی‌های علیه پکن شده است.

جرقه اصلی در تظاهرات امسال به دو اتفاق برمی‌گردد: محکوم‌شدن نه تن از فعالان جنبشِ پنج سال پیش و همچنین بررسی طرحی در مجلس هنگ‌کنگ برای استرداد مجرمان به چین. حالا برای فرار از بازداشت، فعالان معترض با حساب‌های مختلف در فضای مجازی فعالیت می‌کنند، دائماً سیمکارت و گوشی خود را تغییر می‌دهند و تلاش می‌کنند تصمیمات معترضان نتیجه نظرسنجی آنلاین باشد تا دولت نتواند یک یا چند نفر را به عنوان محرّک اعتراضات محکوم کند.

اکنون طبق رده‌بندی پایگاه Similarweb، واتس‌اپ، وی‌چت، لاین، فیس‌بوک و تلگرام پرکاربردترین پیام‌رسان‌ها در هنگ‌کنگ هستند. بی‌بی‌سی نوشته است «صدها» گروه تلگرامی برای هنگ‌کنگی‌ها تشکیل شده تا هر نوع نیازی در زمان تظاهرات علیه دولت چین را برآورده سازند:

* گروه‌های آموزش کمک‌های اولیه + یافتن مجروحین در هنگام تظاهرات

* گروه‌های اطلاع‌رسانی در مورد محل شدت عمل پلیس علیه معترضان

* گروه‌های خبری برای ارسال لحظه‌به‌لحظه اتفاقات اعتراضی

* گروه‌هایی برای تعیین اقدام بعدی با رأی‌گیری آنلاین از تظاهرکنندگان

بزرگترین گروه‌ها حدود ۷۰ هزار عضو دارند یعنی یک‌درصد از جمعیت هنگ‌کنگ، اما با استفاده از امکانات نرم‌افزارهای پیام‌رسان چنان هماهنگ عمل می‌کنند که گویی کل هنگ‌کنگ در حال جنبش است. بی‌بی‌سی از یک نظرسنجی در عصر ۲۱ ژوئن امسال مثال می‌آورد که در آن از تظاهرکنندگان خواسته شده تصمیم بگیرند آیا به تظاهرات خود در شب ادامه می‌دهند یا ادامه کار به بعد موکول شود؟ نزدیک ۴ هزار نفر در این نظرسنجی شرکت کردند که ۶۱% گزینه اول را انتخاب کردند. البته آن تظاهرات همچنان برای شش ساعت ادامه یافت، شاید چون رأی‌دهندگان همه تظاهرکنندگان را تشکیل نمی‌داده‌اند.

رئیس تلگرام البته بیکار ننشسته و از این فرصت برای تبلیغ پیام‌رسان خود بهره می‌گیرد. او ۱۲ ژوئن در توییتی مدعی شد آی‌پی‌های چینیِ تلگرام مورد حمله واقع شده، آن هم از سوی عاملی «در سایز دولتی». منظور او کاملاً روشن بود. وی مدعی است اختلال موقت در تلگرام، کار پکن است.

یکی دیگر از راه‌های ارتباطی، نرم‌افزارهایی مانند Airdrop است که امکان به اشتراک‌گذاری فایل با گوشی‌های نزدیک به فرد را فراهم می‌کند. معترضان با ساخت پوستر و انتقال آن به گوشی‌های اطراف، دیگران را به شرکت در برنامه‌ای که هماهنگ شده است، دعوت می‌کنند.

اما حتی بدون آن «دیگران» نیز آنها دوشنبه‌شب به ساختمان مجلس هنگ‌کنگ ریختند و تاوان طرحی که در آن ساختمان به بحث گذاشته شده بود را از درها و پنجره‌ها گرفتند. طبق آن طرح که احتمالاً دیگر هیچ‌وقت مطرح نخواهد شد، امکان ارسال برخی مجرمان از منطقه نیمه‌خودمختار هنگ‌کنگ به پکن فراهم می‌شد. کار به جایی رسید که یکی از معترضان پرچم دوره استعمار انگلیس بر هنگ‌کنگ (تا ۱۹۹۷ میلادی) را در پارلمان به نمایش گذاشت.

این اتفاقاتِ جنجالی موجب شده انتقاداتی از زیاده‌روی معترضان صورت بگیرد، از جمله اینکه چنین کارهایی نمی‌تواند وضعیت نیمه‌خودمختار هنگ‌کنگ را تغییر دهد یا اینکه تخریب اموال عمومی در ساختمان مجلس هزینه بر دست مردم می‌گذارد. با این حال طرفداران دموکراسی می‌گویند این جوان‌ها راهی جز این برای شنیده‌شدن صدایشان نداشته‌اند و از سوی دیگر برخورد پلیس نیز با آنها کم تلفات نداشته است. برخی نیز نوشتند دوشنبه عصر این خود پلیس بود که به تظاهرکنندگان اجازه داد وارد ساختمان شوند و مشخص نیست این کار با چه هدفی صورت گرفته است.

جنبش بی‌سرِ هنگ‌کنگ هر نتیجه‌ای داشته باشد، یک تجربه جالب از شبکه‌سازی نوین در حرکت‌های اعتراضی را پیشِ روی تحلیلگران قرار داده است.

منابع

https://edition.cnn.com/2014/10/16/tech/mobile/tomorrow-transformed-firechat/index.html

https://www.theguardian.com/world/2019/jul/02/hong-kong-protests-city-divided-over-property-damage

https://thenextweb.com/asia/2019/06/13/telegram-founder-claims-china-hacked-the-app-to-disrupt-hong-kong-protesters/

https://www.bbc.com/news/world-asia-china-48836048

https://www.bbc.com/news/technology-48802125