به گزارش مشرق، سال آبی ۹۸-۹۷ از نظر میزان بارش در ۵۰ سال گذشته کم‌نظیر بوده است. در سال آبی جاری میانگین بارش کل کشور تاکنون بیش از ۳۰۰ میلی متر بوده است و نسبت به میانگین ۵۰ ساله افزایش ۴۵ درصدی را نشان می‌دهد.

سوال اصلی این است که این بارش‌ها چقدر می‌تواند در بهبود وضعیت منابع آب زیرزمینی مفید باشد و آیا می‌توان گفت که با وقوع این بارش‌ها سهم قابل توجهی از مشکلات آب زیرزمینی برطرف شده است؟

بیشتر بخوانید:

بیشترین رشد بارش‌ها در کدام منطقه است؟ +جدول

پرآبی بی‌سابقه منحصر به‌فردترین تالاب ایران +عکس

برای پاسخ به این پرسش ابتدا باید دانست که چه میزان از بارش به آب زیرزمینی نفوذ پیدا می‌کند. بطورکلی بخشی از نزولات جوی به‌وسیله تبخیر و تعرق از دسترس خارج می‌شود و بخشی دیگر تبدیل به رواناب سطحی شده و یا موجب تغذیه سفره‌های آب زیرزمینی می‌شود. واقعیت آن است که در ایران با اقلیم خشک و نیمه‌خشک، درصد کمی از بارش‌های سالانه به آب زیرزمینی نفوذ پیدا می‌کند و مقدار قابل توجهی از آن از طریق تبخیر و تعرق از دسترس خارج می‌شود.

یونسکو سهم تغذیه آب زیرزمینی از کل بارش سالانه را در اقلیم خشک ۱ درصد و در اقلیم نیمه‌خشک ۲۰ درصد عنوان کرده است. مطالعات داخلی صورت گرفته در برقراری بیلان حوضه‌های آبریز کشور نشان می‌دهد که به طور میانگین سهم نفوذ به آب زیرزمینی بین ۱۰ تا ۱۵ درصد از بارش است.

حجم کل بارش‌ها تا تاریخ ۱۲/‏۰۲/‏۹۸‬ حدود ۵۲۰ میلیاردمترمکعب برآورد می‌شود. اگر فرض کنیم که در بهترین حالت ۱۵ درصد از کل بارش‌های امسال به سفره‌های آب زیرزمینی نفوذ کرده باشد، میزان تغذیه آب زیرزمینی حدود ۸۰ میلیاردمترمکعب خواهد بود. البته این تخمین بسیار خوشبینانه است چراکه درصد قابل‌توجهی از بارش‌های امسال به‌صورت سیلابی و در حوضه‌های آبریز منتهی به دریا رخ داده است. در اینگونه بارش‌ها، درصد زیادی از آب به سرعت از حوضه آبریز خارج شده و فرصت نفوذ به آب زیرزمینی پیدا نمی‌کند. حال فرض کنیم که ۸۰ میلیاردمترمکعب از بارش‌های امسال به منابع آب زیرزمینی نفوذ کرده باشد. در این‌صورت سوال اصلی این است که این مقدار تغذیه، چه تاثیری بر وضعیت منابع آب زیرزمینی دارد؟

طبق آمار شرکت مدیریت منابع آب ایران، مصرف آب زیرزمینی در سال آبی ۹۶-۹۵ حدود ۵۵ میلیاردمترمکعب بوده است.

باتوجه به اینکه بارش امسال ۴۰ درصد بیشتر از سال آبی ۹۶-۹۵ در تاریخ مشابه بوده است، این احتمال وجود دارد که امسال به‌دلیل بارش‌های مناسب و همچنین ذخیره قابل توجه سدهای کشور، از فشار وارد بر منابع آب زیرزمینی کاسته شده و درنتیجه مصرف آب زیرزمینی نسبت به سال آبی ۹۶-۹۵، مقداری کاهش یابد.

اگر فرض کنیم ۱۰ درصد مصرف آب زیرزمینی به همین علت کاهش یابد، برآورد مصرف آب زیرزمینی امسال حدود ۵۰ میلیاردمترمکعب خواهد بود. البته این فرض هم بسیار خوشبینانه است چراکه به قطعیت نمی‌توان گفت مصرف آب زیرزمینی کاهش خواهد یافت؛ روند مصرف آب زیرزمینی در سال‌های اخیر وابستگی قابل‌توجهی را با میزان بارش نشان نمی‌دهد. به‌هرحال اگر خوشبین باشیم می‌توان گفت از ۸۰ میلیاردمترمکعب ذخیره آب زیرزمینی، ۵۰ میلیاردمترمکعب آن مصرف خواهد شد. در نتیجه می‌توان امید داشت که در خوش‌بینانه‌ترین حالت ۳۰ میلیاردمترمکعب از کسری مخازن آب زیرزمینی جبران شود.

*کسری مخازن آب زیرزمینی چقدر است؟

بر اساس اطلاعات شرکت مدیریت منابع آب ایران میزان کسری مخازن آب زیرزمینی کشور تا پایان سال آبی ۹۶-۹۵، ۱۳۰ میلیاردمترمکعب است. به عبارت دیگر، در طی ۵ دهه گذشته، ۱۳۰ میلیاردمترمکعب بیشتر از تغذیه آب زیرزمینی برداشت شده است. اگر فرض کنیم امسال به‌دلیل بارش‌های بی‌سابقه، ۳۰ میلیاردمترمکعب در منابع آب زیرزمینی ذخیره شود، تنها ۲۳ درصد از کسری مخازن آب زیرزمینی جبران خواهد شد و همچنان مخازن آب زیرزمینی کشور ۱۰۰ میلیاردمترمکعب کسری خواهد داشت.

چنانکه مشاهده می‌شود، اگرچه بارش‌های سال آبی ۹۸-۹۷ کم‌نظیر بوده و امکان ذخیره حجم قابل‌توجهی آب در سفره‌های آب زیرزمینی فراهم شده است، اما به دلیل خشکسالی‌های طولانی‌مدت و برداشت‌های بی‌رویه از منابع آب زیرزمینی، حجم کسری مخازن آب زیرزمینی بسیار زیاد است و نمی‌توان انتظار داشت که با یک سالِ پربارش وضعیت این منابع به حالت عادی برگردد. ذکر این نکته نیز ضروری است که ممکن است دهه‌ها طول بکشد تا دوباره بارش‌هایی با این حجم در طی یک سال آبی رخ دهد؛ همچنانکه ۲۶ سال طول کشید تا سالی مشابه سال آبی ۷۲-۷۱ تکرار شود.

در واقع بارش‌های امسال مانند یک مسکّن موقتی برای منابع آب زیرزمینی است و نمی‌تواند علاج‌بخش آن باشد. لذا ضروری است که سیاست کاهش مصرف از منابع آب زیرزمینی ادامه داشته باشد و همه بهره‌برداران، در مدیریت و مصرف بهینه این منبع استراتژیک کوشا باشند.