به گزارش مشرق، زمین لرزه پدیده ای ست که مردم از گذشته تا الان با آن سر و کار دارند و این بلای طبیعی جان چندین هزار نفر انسان را در جهان گرفته است. اما علت وقوع این پدیده چیست و در زمان و قبل و بعد از وقوع آن باید چه اقداماتی را انجام داد؟

بیشتر بخوانید:

زلزله در کمین ۹۰ درصد ایران

زلزله چیست؟

زمین‌لرزه یا زلزله لرزش و جنبش زمین است که به علت آزاد شدن انرژی ناشی از گسیختگی سریع در گسل‌های پوستهٔ زمین در مدتی کوتاه روی می‌دهد.

زلزله احتمالی در تهران

شهر تهران در مقایسه با دیگر شهرها از حساسیت ویژه‌ای برخوردار است و دلیل آن سکونت چندین میلیون نفر از جمعیت کشور، تراکم بالای جمعیت و نیز تمرکز بسیاری از زیر ساخت‌ها در این شهر و یا اطراف آن است. همچنین تهران بر روی چندین گسل زلزله قرار دارد و در صورت فعالیت این گسل‌ها خطرات بسیاری گریبان پایتخت ایران خواهد شد.

گسل‌های تهران

تهران را می توان شهر گسل‌ها نامید به طوریکه دارای تعداد زیادی از گسل است که شامل گسل‌های مُشا - فشم، شمال تهران، نیاوران، تِلو پایین، محمودیه، شیان، کوث، شمال ری، جنوب ری، کهریزک، گرمسار، پیشوا و پارچین می شود. البته گسل‌های فرعی زیادی در سطح شهر تهران وجود دارد مانند نارمک، شادآباد، داوودیه، عباس‌آباد، باغ فیض و غیره. فعال شدن سه گسل مشا، جنوب ری و شمال تهران هر کدام خسارات و شدت گوناگونی را در هر منطقه از تهران در پی خواهد داشت. در خصوص مدت زمان لرزش تهران طبق محاسبات علی درویش زاده (پدر علم زمین‌شناسی ایران)، این دوره برای تهران ۱۵۰ سال است در حالی که از وقوع آخرین زمین لرزه بزرگ آن ۱۸۰ سال گذشته. این تأخیر ۳۰ ساله به این معنی است که زمین‌لرزه بعدی، احتمالاً شدت و بزرگی بیشتری خواهد داشت. انرژی زمین در حال جمع شدن در گسل هاست و زلزله بعدی تهران قابلیت وقوع تا ۸ ریشتر را دارد.

حال با تمام این تفاسیر این سوال در ذهن افراد جامعه ایجاد می‌شود که آیا زلزله قابل پیشگیری و کنترل است یا خیر؟ بله زلزله هم مانند سایر حوادث قابل کنترل است و می‌توان پس از به وقوع پیوستن آن حوادث و خسارات پس از زلزله را کنترل کرد، اما به شرط اینکه واقعیت‌ها را بپذیریم. واقعیت این است که شاه کلید مقابله با زلزله، مقاوم سازی و اصولی ساختن سازه‌ها در ساختگاه مناسب است. بدون داشتن سازه‌ها و زیرساخت‌های مقاوم برنامه‌های کنترل بحران زلزله خیلی نتیجه بخش نخواهد بود.

تجربه زمین لرزه در استان کرمانشاه نشان داد که مواردی که اصول مهندسی کافی را در طراحی سازه رعایت کرده اند؛ دچار تخریب نشده اند و ساکنان خود را محفوظ نگه داشته اند، از آن سو هم در مناطق روستایی و بعضاً شهری نیز ساختمان‌هایی که اصول مهندسی صحیح در ایجاد سازه‌ها رعایت نشده است همگی یا تخریب کامل شدند یا اینکه بخش عظیمی از آن نابود شده و زلزله تمام زندگی شهروندی را یک شبه به خرابه ای تبدیل کرد. زلزله سال ۱۳۸۲ بم را به خاطر بیاورید که چه فاجعه‌ای را رقم زد یا زلزله سال ۱۳۶۹ رودبار و منجیل، زلزله سال ۱۳۴۱ بوئین زهرا که چه بلایی بر سر ساکنان آن شهرها آمد. شرط اصلی مقابله با تخریب پس از وقوع زمین لرزه، مقاوم سازی و ساخت سازه‌ها و بناهای مستحکم است.

در تهران نیز در کنار برج‌ها و سازه‌های مقاوم و مستحکم ساختمان‌هایی وجود دارد که ایمن نبوده و امکان این را دارد که حتی با یک زمین لرزه متوسط و گاهاً کم شدت تخریب شوند. مناطق حاشیه نشین تهران، بافت‌های فرسوده که نیاز به مرمت و بازسازی دارند، مرکز و جنوب پایتخت نیز از این دست مناطق هستند که در صورت عدم توجه به آن مناطق ممکن است خسارات جبران ناپذیری به افراد جامعه وارد کند.

به کار بردن اصول صحیح در ساخت و انتخاب مصالح ساخت و ساز در ایجاد ساختمان‌ها با کیفیت و طراحی ایمن سازه‌ها به مقاوم سازی سازه‌ها می‌توان کمک کرد و تمام این موارد به کسانی بستگی دارد که در راس ساخت و ساز در شهر و کشور هستند، حال چه پیمانکاران ساختمانی و مهندسان و معماران و چه مسئولان دولتی مانند وزرات مسکن، راه و شهرسازی.

آموزش، حلقه مفقوده در برنامه‌های کنترل بحران

نکته دیگری که باید با اهمیت ویژه‌ای به آن توجه شود مساله آموزش است. نوع واکنش اقشار مختلف به زلزله‌های اخیر نشان داد که مساله آموزش یک حلقه مفقوده در برنامه‌های کنترل بحران است. این آموزش باید عمیق و بصورت مداوم و مستمر باشد. آموزش‌هایی که می‌توان از پایه شروع به کار شود، بحث اطلاع رسانی در مدارس و حتی دانشگاه‌ها باعث آگاهی بخشی به افراد جامعه در همان سنین کودکی و نوجوانی و جوانی شود. موردی که باید در کشور بیشتر به آن توجه شود با وجود اینکه در طول مدت سال تحصیلی در مدارس مانورهای زلزله برگزار می‌شود و افراد مسئول و مرتبط در حوزه اطلاع رسانی و پیشگیری از حوادث و سازمان مدیریت بحران متولی آموزش در این حوزه‌ها هستند که در کنار این اقدامات می‌بایست دوره‌های آموزشی فراگیر در خصوص زلزله شناسی و مسائل مربوط به مقابله با آن را در بین افراد جامعه به خصوص نوجوانان آموزش دهند تا در صورت بروز زمین لرزه‌های احتمالی آمادگی برخورد پسا زلزله را داشته باشند.

زلزله آنقدرها هم خطرناک نیست می‌توان این بلای طبیعی را نیز مانند دیگر بلایا کنترل کرد، به شرط آنکه بسترهای سخت افزاری و نرم افزاری پایش فعالیت‌های لرزه‌ای افزایش یافته و به روز شوند. کاملاً طبیعی است که زلزله‌های بزرگ متاسفانه با تخریب و کشته و مجروح شدن مردم همراه خواهد بود. اما آنقدرها هم که به نظر می‌رسد زلزله خطرناک و وحشتناک نیست.

شایعه یا واقعیت! تهران در انتظار زمین لرزه بزرگ است؟

حال موضوعی که در تهران به یک چالش منفی تبدیل شده است بحث و شایعه نابودی پایتخت در صورت رخ دادن زمین لرزه عظیم است. باور و رفتار غلط برخی افراد موجب ایجاد ترس و وحشت در میان افراد جامعه شده است، به صورتی که این ترس به گسترش شایعات دامن زده و جامعه را در کنار مشکلات دیگری که افراد در آن سروکار دارند ملتهب کرده است.

احتمال رخ دادن زمین لرزه در تهران بین هر ۱۵۰ تا ۲۰۰ سال است که پایتخت ایران در سال‌های ۷۴۳، ۸۵۵، ۹۵۸، ۱۱۷۷، ۱۶۶۵ و ۱۸۳۰ میلادی برای یک بار هم که شده لرزیده است که اختلاف بین دو زلزله آخر حدود ۱۶۵ سال است.

به هر حال تهران گسل‌های فراوانی دارد که بزرگترین آن‌ها در شمال و جنوب تهران فعال است و هر آن احتمال دارد مانند انفجار یک بمب، تهران از این رو به آن رو تبدیل شود؛ از سویی رفتار غلطی که ریشه در وحشت کاذب مردم از زلزله و عدم اطمینان آن‌ها به سازه هایشان دارد، کاملاً قابل اصلاح است. همانطوری که عنوان شد با آموزش جامعه و ساخت اصولی سازه؛ چالش زلزله در تهران را می‌توان کنترل کرد. از سوی دیگر، به دنبال وقوع زلزله‌ها همواره شایعات فراوانی منتشر می‌شود. بهترین و مناسب‌ترین راه برای مقابله با این شایعات آموزش دقیق مردم است. اگر افراد جامعه تعریف اصولی و علمی زلزله را بدانند؛ به این شایعات توجه نخواهند کرد؛ ضمن اینکه هیچ شخص یا دستگاهی نمی‌تواند وقوع این بلای طبیعی را پیش بینی کند و تمام مسائل مطرح شده در حد شایعات کاذب و به قول معروف یک کلاغ چهل کلاغ است که ارزش و جنبه علمی ندارد و صرفاً در حد حرف و شایعه است.

کدام ساختمان‌های اداری و مهم پایتخت بر روی گسل‌ها قرار دارند؟

برج میلاد، بلندترین برج ایران بر روی گسل پردیسان ساخته شده است. با توجه به این موضوع اگر زلزله‌ای نسبتاً شدید در تهران رخ دهد، چه بلایی بر سر برج میلاد تهران و ساختمان‌های اطراف آن رخ خواهد داد؟

بیمارستان میلاد یکی از مراکزی است که بر روی گسل تهران احداث شده است. بزرگراه‌های شهید بابایی، صدر، آیت الله هاشمی رفسنجانی، شهید چمران، آزادگان و امام علی (ع) با توجه به محل قرار گیری در گسل‌های تهران در صورت وقوع زلزله به نحوی آسیب می‌بینند که امکان امدادرسانی از این مسیرها در صورت وقوع زلزله وجود ندارد.

اتاق رئیس دانشگاه علوم و تحقیقات تهران دقیقاً بر روی گسل زلزله شمال پایتخت تاسیس شده است

واحد دانشگاهی علوم و تحقیقات و واحد تهران مرکزی دانشگاه آزاد که به تازگی به منطقه سوهانک منتقل شده بر روی بزرگترین گسل تهران بنا شده اند! فکرش را بکنید در صورت وقوع زلزله امداد رسانی به این مناطق با حضور چندین هزار دانشجو و … به چه صورت خواهد بود؟
ساختمان بانک مرکزی و ساختمان اسناد ملی ایران نیز بر روی گسل سید خندان قرار دارند.

از دیگر ساختمان‌هایی که می‌توان از آن‌ها یاد کرد که بر روی گسل‌ها قرار دارند، ساختمان‌های بنیاد مستضعفان، وزارت راه و شهرسازی، مجموعه کتابخانه ملی همچنین پل بزرگراه صدر و پل پارک وی نیز بر روی گسل بنا شده است.

اماکنی که جز مناطق پرتردد و مهم در پایتخت هستند که در کانون اصلی زلزله در تهران قرار دارند. حال سوالی که در اینجا در ذهن افراد جامعه ایجاد می‌شود این است که چرا مجوز ساخت و ساز در این مناطق صادر شده است؟ آیا این امکان وجود نداشت که همین ساختمان‌ها با همین شرایط سازه‌ای در مناطق دیگر و امن‌تری ساخته شوند؟

همانطور که اشاره شد زلزله یک بلای طبیعی است و هر آن ممکن است رخ دهد چه با شدت زیاد و چه با شدت و تخریب کمتر؛ نکته‌ای که در اینجا قابل تامل است اقدامات و رفتار ما در خصوص مقابله با این پدیده طبیعی است؛ آیا توان مقابله با پس از زلزله را داریم؟ آیا ما می‌توانیم بلافاصه مشکلات پس از وقوع زمین لرزه را پیگیری و حل و فصل کنیم؟ آیا قبل از وقوع زلزله ساختمان‌ها و سازه‌هایمان را ایمن و مستحکم کرده‌ایم؟ و خیلی از موارد دیگر که انجام آن به خود ما بستگی دارد؛ زلزله حادثه ای است که یک‌بار و یا چند مرتبه رخ می‌دهد. نکته حائز اهمیت در این میان، پیشگیری از حادثه و اقدامات پس از آن است تا هرچه سریع‌تر شرایط به حالت قبل از وقوع زلزله بازگردد.