به گزارش سرویس دفاع و امنیت مشرق، شاید سوالی که برای بسیاری از مردم و حتی کارشناسان کشورمان پیش آمده باشد این است که آیا اصولا برنامه فضایی به غیر از خودکفایی در امور تصویربرداری و مکان یابی که بیشتر کاربردهای نظامی و اطلاعاتی دارد، سود آوری دیگری هم برای ایران دارد و چگونه می توان از زیرساخت ها و خودکفایی ایران در این حوزه، درآمدزایی کرد؟ برنامه هفته گذشته ثریا که با حضور «مرتضی براری» رئیس سازمان فضایی ایران برگزار شد، بار دیگر از زبان این مقام مسئول، اهمیت توجه اقتصادی به مسئله فضا را خاطرنشان کرد، هرچند که در این برنامه نیز این موضوع تاسف بار یادآوری شد که چرا سه سال است که در روز فناوری فضایی (۱۴ بهمن ماه) خبر خوشی از پرتاب ماهواره ها و یا کاوشگرها نمی شنویم در حالیکه قبلا مردم عادت داشتند در این روز خبر خوش فضایی بشنوند.

به طور کلی می توان ده ها نمونه و مصداق درباره سودهای یک برنامه فضایی برای یک کشور، نه فقط در بخش های نظامی و امنیتی بلکه در سایر بخش ها نام برد اما یکی از این بخش ها که شاید تا به امروز آنچنان به آن پرداخته نشده مسئله پرتاب ماهواره به فضا است. کارنامه این بخش نشان می دهد فقط تعداد معدودی از کشورهای جهان (که ایران نیز در این باشگاه محدود عضویت دارد) این توانایی را در اختیار داشته و در بخش تجاری این بازار وارد شده اند و نه فقط ماهواره های تجاری، بلکه حتی ماهواره های نظامی و جاسوسی دیگر کشورها را به وسیله ماهواره برهای خود به فضا می فرستند و از این راه کسب درآمد می کنند. در ادامه نگاهی به برخی از کشورهای پرکار و البته پردرآمد در این بخش خواهیم داشت.

**آمریکا : پرتاب کنندگان سنگین با قیمت های سنگین تر!

آمریکا به عنوان یک کشور پیشرو در بخش فضایی اولین کشوری بود که برنامه پرتاب های فضایی تجاری را از دهه ۱۹۸۰ میلادی آغاز کرد. امروزه آمریکایی ها در قالب پرتابگرهای شرکت های خصوصی مثل اسپیس ایکس اقدام به پرتاب تعداد مختلفی از ماهواره ها در وزن ها و به مدارهای مختلف می کنند. شرکت آمریکایی United Launch Alliance که حاصل شراکت دو کمپانی مشهور لاکهید مارتین و بوئینگ است، به ازای هر کیلو وزن ماهواره برای پرتاب رقمی در حدود ۱۴ تا ۲۰ هزار دلار دریافت می کند. شرکت اسپیس ایکس به دنبال کاهش این رقم تا حدود ۲۵۰۰ دلار با استفاده از راکت های با قابلیت چندین بار استفاده مثل سری فالکن ۹ است.

البته این تنها هزینه پرتاب نیست بلکه شرکت United Launch Alliance به طور کلی برای پرتاب یک ماهواره چیزی در حدود ۲۲۵ میلیون دلار دریافت می کند و این شرکت اعلام کرده که در نهایت هزینه پرتاب ها را به ۱۰۰ میلیون دلار کاهش خواهد داد.

شرکت اسپیس ایکس برای هر ماهواره به صورت کلی رقم ۶۰ الی ۹۰ میلیون دلار دریافت می کند. البته تمامی رقم ها در این گزارش بر اساس اعلام های کلی است و در برخی از موارد بنا به انجام ماموریتی خاص، راکت ماهواره بر خاص یا محموله یا نقطه قرارگیری خاص بهای مورد نظر ممکن است شدیدا افزایش پیدا کند.

**روسها؛ درگیر مشکلات اقتصادی و نبود سایت پرتاب بومی

اتحاد جماهیر شوروی سابق، روزی آغاز کننده مسابقه فضایی در قرن بیستم و مبداء بسیاری از اولین ها در بحث فضایی در جهان به شمار می آمد. بعد از فروپاشی این سیستم، روسیه به عنوان بزرگترین وارث اتحاد جماهیر شوروی سابق با مشکلات فراوانی رو به رو شد چراکه پرتابگر اصلی شوروی در بایکونور قزاقستان بود و تقریبا تمامی پرتاب های مورد نظر از این پایگاه که در آن دوران یک بخش از شوروی سابق محصوب می شد، به انجام می رسید ولی با فروپاشی آن ابرقدرت، بایکونور تبدیل به یک تاسیسات خارجی شد.

اگرچه روسها پایگاه بایکونور را تا سال ۲۰۵۰ میلادی با هزینه سالی ۱۱۵ میلیون دلار از قزاقها اجاره کردند اما نبود زیرساخت پرتاب در داخل روسیه، باعث شد که روسها سایت پرتاب جدیدی را در شرق این کشور با هزینه ای بالغ بر ۷.۵ میلیارد دلار تکمیل کنند. این سایت در سال جاری میلادی به صورت کامل عملیاتی شده و بخشی از وابستگی روسها به بایکونور در قزاقستان را کاهش می دهد. روسها دارای دو راکت اصلی برای پرتاب های فضایی هستند که یکی پروتون ام و دیگری سایوز است. روسها پرتابگرهای سبک و متوسط را به شکل رقبای چینی یا اروپایی و آمریکایی خود توسعه ندادند و در این بخش به زودی در بازار رقابت دچار مشکل خواهند شد. هر راکت پروتون در حدود ۶۵ میلیون دلار برای پرتاب هزینه دارد و این خود سوای بحث هزینه های مربوط به ماهواره است.

روسها در پرتاب انسان خصوصا برای ایستگاه فضایی بین المللی با راکت های سایوز فعال هستند. بهای هر راکت سایوز در حدود ۵۰ تا ۶۰ میلیون دلار برآورد میشود ولی روسها معمولا برای فرستادن یک تیم ۳ نفره به ایستگاه بین المللی تا برگشت آنها در حدود ۴۹۰ میلیون دلار از مشتری خارجی، عمدتا ناسای آمریکا دریافت می کنند. اخیرا ناسا اعلام کرده که در حال حاضر برای ارسال هر انسان به فضا چیزی در حدود ۸۱ میلیون دلار به روسها پرداخت می شود و این رقم در مدت ۱۰ سال گذشته ۳۷۲ درصد افزایش داشته است. حداقل تا سال ۲۰۲۱ خبری از سفینه های سرنشین دار جدید آمریکایی نیست و همچنان نیاز به روسها ادامه دارد.

روسها البته در بخش پرتاب ماهواره های کوچک تر با رقبای بسیار سرسختی مثل فالکن ۹ آمریکایی با قابلیت برگشت به زمین و استفاده مجدد رو به رو هستند که حقیقتا بازار را در این بخش برای همیشه تغییر داده است و می تواند بازار پرتاب های فضایی روسها را در شاید آینده نه خیلی دور از کار بیاندازد.

**اروپایی ها و تلاش برای یک برنامه قاره ای

اتحادیه اروپا سالهاست که یک برنامه اروپایی را برای توسعه توانایی فضایی خود آغاز کرده و از جمله بازیگران مهم در این بخش به حساب می آیند. دو راکت اصلی اتحادیه اروپا برای ماموریت های ماهواره ای وگا برای ماموریت های سبک و آریان برای ماموریت های سنگین است. هزینه پرتاب اولی در حدود ۲۲ میلیون یورو و برای پرتاب با آریان ۵ در حدود ۱۰۰ میلیون دلار است.  

سود در این ماموریت ها بستگی به عوامل زیادی دارد اما همانطور که گفته شد قیمت راکت ها و پروسه پرتاب بسته به نوع محموله تفاوت های آشکاری دارد . اتحادیه اروپا بعد از آمریکا بیشترین سود را از بازار پرتاب ماهواره ها به فضا را بدست می آورد.

**هند و چین؛ دو رقیب در ارزان فروشی

چین و هند به عنوان دیگر بازیگران رقیب در این بخش هستند و باید گفت با وجود پیشرفته تر بودن چین در فناوری فضایی، اما هندی ها توانسته اند به صورت کلی با ارائه خدمات پرتاب فضایی ارزان، خصوصا برای پرتاب ماهواره های بسیار کوچک، رقیبی جدی نه فقط برای چین و بلکه برای کل دنیا باشند. هندی ها تا به امروز برای ۲۸ کشور جهان پرتاب فضایی انجام داده اند.

جالب است بدانید در هند به طور معمول برای پرتاب هر ماهواره بین ۳ تا ۵ میلیون دلار (حدود ۱۴ تا ۲۲ میلیارد تومان) دریافت می شود که مشخصا تفاوتی فاحش با دیگر رقبا در این بخش دارد. چینی ها در حال حاضر به دنبال رساندن قیمت به حدود ۵ هزار دلار در برابر هر یک کیلو وزن محموله هستند که این مسئله خود به تنهایی نشان دهنده دلیل جذابیت طرح فالکن ۹ آمریکایی و افزایش روزافزون مشتریان آن بخش، در پرتاب های تجاری و حتی نظامی است. البته ۵ هزار دلار برای هر کیلو وزن محموله، قیمتی بسیار رقابتی از سمت چین محسوب می شود. این کشور با راکت های سری لانگ مارچ در سایزهای مختلف هر ساله ده ها پرتاب موفق را انجام می دهند.

هند و چین هر دو در حال حاضر به دنبال راکت های با قابلیت استفاده مجدد هستند و بخش خصوصی و دولتی در هر دو کشور شدیدا در این بخش ها سرمایه گذاری کرده است. آلمان، کانادا و هلند از جمله مشتریان هند برای پرتاب ماهواره به فضا هستند. البته باید کشورهای دیگری همچون برزیل را نیز به این بازار اضافه کرد که اگرچه هنوز بازیگر بزرگی محسوب نمی شود اما نمی توان از عطش این کشور برای حضور در بخش های پردرآمد و های تک جهان، به سادگی گذر کرد.

سود پرتاب ماهواره در سال ۲۰۱۲ میلادی برای کل پرتابگرها در جهان در حدود ۵.۸ میلیارد دلار بوده و این رقم در ۲۰۱۶ با اندکی کاهش به ۵.۵ میلیارد رسیده است

**چرا این همه علاقه به بازار فضایی؟

به این اعداد و ارقام برای محدوده زمانی بین ۲۰۱۲ تا ۲۰۱۶ دقت کنید. صرفا سود پرتاب ماهواره در سال ۲۰۱۲ میلادی برای کل پرتابگرها در جهان در حدود ۵.۸ میلیارد دلار بوده و این رقم در ۲۰۱۶ با اندکی کاهش به ۵.۵ میلیارد رسیده که دلیل عمده آن بروز برخی از مشکلات برای پرتابگرهای روسی بوده است. البته این سود سوای بحث خدمات مروبط به سرویس های ماهواره ای مثل اینترنت، خدمات مخابراتی و ارتباطی، تصاویر ماهواره ای و مکان یابی و... بوده و صرفا در بحث پرتاب خلاصه شده است.

این سود ۵.۵ میلیارد دلاری امروزه صرفا در بین آمریکا، اتحادیه اروپا، روسیه، چین و هند به طور عمده تقسیم می شود. در کنار بحث سودآوری مالی، بحث های مربوط به ایجاد اشتغال، ایجاد نوعی پرستیژ عملی و صنعتی برای کشور پرتاب کننده، پیشرفت های علمی، ایجاد زیرساخت های لازم در کشورهای پرتاب کننده، افزایش سطح روابط بین المللی با توجه به این که عمده سفارش دهندگان در این بازار دولتها هستند و توان چانه زنی کشور پرتاب کننده در سطح جهانی افزایش شدیدی خواهد داشت.

به همین خاطر، اگر بدون توجه به زیرساخت های داخل ایران، بخواهیم ماهواره های خود را از طریق کشورهای دیگر پرتاب کنیم، باید رقمی چندین میلیون دلاری را فقط برای بخش پرتاب آن اختصاص دهیم که در کنار سایر خدماتی که آن کشور به برنامه فضایی ایران خواهد داد، رقمی هنگفت و بعضا بالغ بر صدها میلیارد تومان خواهد شد.

این در حالی است که توجه به امکانات داخلی، علاوه بر خودکفایی کشور، تربیت نیروی انسانی و بالابردن روحیه اعتماد به نفس متخصصان، موجب صرفه جویی قابل توجه نیز خواهد شد؛ هرچند که اتفاقات تلخ و کمدی همچون گم شدن ماهواره ایرانی پس از پرتاب توسط یکی از غولهای این حوزه در سالهای قبل، هنوز هم در ذهن دوستداران و علاقمندان این حوزه باقی مانده است.