به گزارش مشرق، دوشنبه ششم شهریورماه رهبر معظم انقلاب اسلامی با جمعی از طلاب حوزه‌های علمیۀ استان تهران دیدار کردند. به همین مناسبت با آیت‌الله علی‌اکبر رشاد، رئیس شورای حوزه علمیه تهران و رئیس پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی دربارۀ این دیدار و نکات و انتقادهای مطرح شده در این جلسه به گفت‌وگو نشستیم که در ادامه مشروح آن را می‌خوانید:
رهبر معظم انقلاب اسلامی در دیدار اخیر خود با جمعی از طلاب همانند گذشته بر توجه و اهتمام طلاب نسبت به بحث و درس تأکیدات زیادی کردند و این نخستین نکته‌ای بود که ایشان به آن اشاره داشتند. به نظر شما علت این همه تأکید چیست؟
آیت‌الله رشاد: ابتدا می‌خواهم متواضعانه و فروتنانه از شخص رهبر معظم انقلاب اسلامی و عوامل و مسئولان و مبادی امور و همکارانمان در مرکز مدیریت و همچنین به طور ویژه از طلاب عزیز که همگی سهمی در وقوع این واقعۀ نورانی و اتفاقِ ارزشمندِ معرفتی داشتند تشکر کنم. رهبر معظم انقلاب اسلامی بعد از مطالبی که طلابِ جوان ارائه کردند، به طور مکرر، صریح و عمیق ابراز رضایت کردند که هم جلسه خوب برگزار شد و هم مطالبِ مکتوب و غیر مکتوب، چه آنهایی که در برنامه‌ریزی بود و چه آنهایی که حتی بدون نوبت و بدونِ نوشته از میان جمعیت برخاستند و سخن گفتند، همه نکاتِ خوبی را مطرح کردند و عموماً از سر اخلاص و انگیزه‌های الهی و دلسوزانه بود.
بعد از این، نخستین نکته‌ای که ایشان فرمودند تأکید بر درس خواندن بود، شما گفتید سرّ این تأکید از سوی رهبر انقلاب اسلامی چیست؟ در این باره باید بگویم خود ایشان سرّ این تأکید را تبیین کردند، ایشان فرمودند طلبه باید نسبت به مسائل سیاسی کاملاً آگاه باشد و مسائلِ زمانه را به خوبی بشناسند و مهارت‌های گوناگون و توانایی‌های فراوانی را که لازمۀ تحصیل و بعدها تدریس و تحقیق است، کسب کند. ایشان در دیدار سال گذشته به سه رسالت روحانیت اشاره کردند و «هدایت فکری و دینی»، «هدایت سیاسی و بصیرت افزایی» و «راهنمایی و حضور در عرصه خدمات اجتماعی» را به عنوان سه وظیفه مهم روحانیت برشمردند. در واقع، طلبه باید آنچه را که لازمۀ انجام این سه رسالت عظیم است، فرا گیرد.
کارآمدیِ این معلومات، مهارت‌ها و معارف با توانایی‌های فرد در گروِ عنصر علم است، طلبه در فعالیت‌های دینی باید عالمِ دینی باشد، یک طلبه صرفاً نباید خطیب باشد، صرفاً نباید کاتب باشد، صرفاً نباید از مهارت‌های اجتماعی برخوردار باشد، همۀ اینها ابزار، مقدمه و حاشیه‌اند، متن و اصل، علم است. رهبر معظم انقلاب اسلامی فرمودند با علم سایر داشته‌ها، یافته‌ها و توانایی‌ها به فعلیت می‌رسد و اگر علم نبود، چه بسا آنها کارگر نباشند و در مواقعی ممکن است مضر هم باشند؛ یعنی فردی که علم لازم و کافی ندارد، اما سخنرانِ خوبی است، مشخص نیست چه چیزی را در خطبه‌هایش به مردم می‌گوید، اما وقتی باسواد و عالم باشد، حقایق را تشریح می‌کند. در واقع می‌توان گفت بهره‌مندی از علوم لازم و کافی، شرطِ سایر دانستنی‌هاست و اگر این شاخص نباشد، بی‌ارزش و در مواقعی ممکن است حتی ضد ارزش هم باشند.
* لذت و شادمانی رهبر انقلاب از دیدار با دانشجویان و طلاب دغدغه‌مند
رویکرد رهبر معظم انقلاب اسلامی به انتقاد از وضعیت موجود در حوزه‌های علمیه و فعالیت طلاب را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
آیت‌الله رشاد: رهبر معظم انقلاب اسلامی در آستانۀ 80 سالگی هستند که امیدواریم خداوند عمر طولانی توأم با سلامتی و توفیق به ایشان عطا کند و سایۀ ایشان مستدام باشد، ایشان مانند امام خمینی (ره) که در 80 سالگی هم مانند یک جوان 20، 30 ساله می‌اندیشند و فکر می‌کنند. این نوع از محسنات که باید جوان‌ها دارا باشند، الحمدلله ایشان در حدی اعلا دارند، لذا ایشان از نقد دستگاه‌ها و رفتارها به طور کل استقبال می‌کنند. یکی از آن حوزه‌ها و زمینه‌هایی که دو چندان ایشان از نقد و انتقاد و توأم با پیشنهاد و راهکار، استقبال می‌کنند، امور حوزه و دانشگاه است، چون ایشان می‌دانند نقش دانشگاه و حوزه، نقشی مهم و تعیین کننده است.
* رهبر انقلاب از نقد حوزه بیش از نقد دانشگاه استقبال می‌کنند
رهبر معظم انقلاب اسلامی نسبت به مواجهۀ انتقادی به شئون حوزه و دانشگاه در قیاس با دیگر شئون و امور با اشتیاقی دو چندان استقبال می‌کنند، لذا اگر بین حوزه و دانشگاه قیاس کنیم، می‌بینیم که نقدِ حوزه را بیش از دانشگاه استقبال می‌کنند.
دلیلش چیست؟
آیت‌الله رشاد: به نظرم رهبر معظم انقلاب اسلامی نقش حوزه را در اصلاح جامعه کلیدی‌تر از دانشگاه می‌دانند، لذا نقد و اصلاح و ارتقای آن اهمیت بیشتری دارد. از این جهت است که نزدیک به نیم قرن پس از دوران نوجوانی تاکنون با ایشان همنشین بودیم. در جلساتی که دانشجویان و طلاب جوان با رویکردهای انتقادی حضور دارند، ایشان بیشتر لذت می‌برند، شما تعابیر ایشان را در دیدارهای دانشجویی و طلبگی با دیدارِ با مسئولان و مقامات حتی با اساتید دانشگاه قیاس کنید، چقدر لطیف‌تر و چقدر تأکید بر لذت‌بخش بودن این دیدارها می‌کنند، یعنی ایشان از مواجه با جوانان و مخصوصاً از مواجهۀ نقادانه آنان با مسائل مسائل علمی، تربیتی، حوزه، دانشگاه، اجرایی، اقتصادی و معیشتی کشور لذت می‌برند.
در دیدار اخیر رهبر انقلاب اسلامی با جمعی از طلاب، بخشی زیادی از صحبت‌های طلاب جوان مربوط به نقد حوزه بود؛ از مدیریت گرفته تا سازمان، برنامه‌ها و سایر امور و شئون، اما خوشبختانه طلاب بصیرِ فهیمی حضور داشتند که ضمن انتقاد، پیشنهادات خوبی برای اصلاح حوزه‌ها ارائه می‌کردند که این باید مورد اقدام و استقبال مبادی امور و مسئولان حوزه‌ها در سراسر کشور باشد.
رهبر معظم انقلاب به فاصلۀ زیاد تا شکلگیری جامعه و دولت اسلامی تأکید داشتند که هنوز با آن فاصله داریم. شما علل این فاصلۀ زیاد را چه عوامل یا موانعی می‌دانید و چه راهکارهایی برای کاهش این فاصله درنظر دارید، حوزه باید چه فعالیتی در این زمینه داشته باشد؟
آیت‌الله رشاد: رهبر معظم انقلاب اسلامی فرآیندی را برای تمدن‌سازی به صورت یک تئوری و نظریه ارائه کردند که در حقیقت از انقلاب و تغییر هنجارها آغاز می‌شود و به دولت‌سازی و به جامعه‌سازی و جامعه‌پردازی و نهایتاً ظهور یک تمدن جدید منتهی شود و این یک روندِ بسیار پیچیده‌ای است، ایشان فرمودند انقلاب تغییر هنجارهاست و نیازمند مبارزه است، اما انقلاب یک حادثه نیست، اتفاق به تعبیر ما طلبه‌ها «وقعهٌ فی ما واقعه» نیست، انقلاب پدیده نیست، بلکه فرآیند است، انقلاب حادثه نیست، بلکه زیست جهان است، انقلابی بودن یک سبک زندگی است.
* انقلاب اسلامی، تداوم بثعت و نهضت پیامبر اکرم(ص) است
اینکه ما انقلاب کردیم به این معنا نیست که انقلاب تمام شد، یعنی هنجارها را ارائه کردیم، بلکه باید این هنجارهایی که در انقلاب ارائه شد، تثبیت شود و آنچه را که پیامبر اکرم(ص) ارائه کردند همچنان دنبال کنیم، چراکه انقلاب اسلامی تداوم بثعت و نهضت پیامبر اکرم(ص) است. انقلاب اسلامی یک فرآیند پیوسته، عظیم، زوال‌ناپذیر است و رهبر معظم انقلاب اسلامی نیز در دیدار اخیر با جمعی از طلاب تأکید زیادی داشتند بر اینکه باید حوزه، دستگاه قضا، دستگاه‌های فرهنگی و دستگاه اجرایی و ... همگی به بستری تبدیل شوند تا فرآیند انقلاب در آنها اتفاق بیافتد.
مردم با آن روحیۀ انقلابی، جهادی و با همان شجاعت و شهامت و ایثار باید آرمان‌های انقلاب اسلامی را دنبال و تثبیت کنند، امروز رهبر معظم انقلاب اسلامی بر این موضوع تأکید دارند که باید همچنان مبارزه کنیم و با روحیۀ انقلابی پیش برویم تا آرمان‌های انقلاب اسلامی تثبیت شود، وگرنه اوضاع سابق و مانند قبل از انقلاب ایجاد خواهد شد.
در یکی دو سال اخیر در ادبیات مقام معظم رهبری، دو تعبیر بسیار مورد تأکید و استفادۀ ایشان قرار گرفته است؛ یکی «روحیۀ انقلابیگری» و دیگری «آتش به اختیار»، به نظر می‌رسد این دو تعبیر در حوزه و دانشگاه، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار باشند. حوزه برای عملیاتی کردن این دو تعبیر پر تکرار رهبر معظم انقلاب چه برنامه‌هایی داشته و دارد؟
آیت‌الله رشاد: دو وضعیت در بخش نظامی‌گری و دستگاه‌ها و نهادهای نظامی وجود دارد؛ شرایط صلح و شرایط جنگ. در شرایط جنگ، از فرماندهان و مسئولان نظامی گرفته تا اقشار مختلف جامعه باید آماده باشند، چه بخواهیم و چه نخواهیم، چه باور داشته باشیم و چه باور نداشته باشیم حقیقت تغییر نخواهد کرد که ما پیامِ جدیدی برای ارائه به دنیا داریم و سبک زندگی و فکر و فرهنگ و بلکه یک زیست جهانِ نویی را مبتنی بر اسلام امروزه ارائه کردیم.
این فکر و فرهنگ نو، تماماً با اوضاعِ کنونی جاری جهان متفاوت و بلکه متقابل است، ما در حال ارائۀ ارزش‌هایی هستیم که در بسیاری از نقاط جهان آنها ارزش نیستند و گاه ضد ارزش نیز قلمداد می‌شوند، ما موضوعاتی را ضد ارزش تلقی می‌کنیم که در بسیاری از مناطق جهان آنها ارزش تلقی می‌شوند، حرف‌هایی می‌زنیم که ملل مختلف را بیدار، هوشیار و آگاه می‌کند، آنها این بیداری و بیدارگری ما را بر نمی‌تابند و نزدیک 40 سال است که به ما تعرض می‌کنند، تعرض و هجوم به مرزها را بارها و بارها شاهد بودیم، سال‌ها پیش 8 سال جنگ را علیه ما برپا کردند و از از طرف بسیاری از کشورها نیز حمایت شدند تا ما را با جنگِ نظامی از پای در بیاورند.
* حوزه علمیه، کانون تبیین ارزش‌های انقلاب است
دهه‌هاست که دشمنان علیه ما جنگ فرهنگی را آغاز کردند و ما را مورد تهاجم فکری و فرهنگی قرار داده‌اند، ما در چنین شرایطی هستیم. رهبر معظم انقلاب اسلامی فرمودند انقلاب تمام نشده و تمام شدنی هم نیست، زمانی انقلاب تمام می‌شود که ما دست از آرمان‌ها و ارزشها برداریم، آیا بنا داریم از این هنجارها دست برداریم؟ آیا از توحید، عدالت، آزادی دست بر می‌داریم؟ از پیشرفت، رشد و سبک زندگی دینی دست بر می‌داریم؟ پس تا زمانی که از این ارزشها دست برنداشتیم، در معرض تهاجم هستیم. مطلع این انقلاب، کانون تولید و تبیین این ارزشها حوزۀ علمیه است، این حوزۀ علمیه است که طی دهه‌ها معارف انقلاب را تولید کرد و هم اکنون هم این حوزۀ علمیه است که این معارف انقلابی و این ارزشها و هنجارهای انقلابی را حمایت نظری و عملی می‌کند.
حوزه دو رسالت مهم در قلمرو انقلابیگری دارد، اگر تودۀ مردم یک رسالت دارند و آن انقلابیگری در عمل است، حوزه هم در فکر، چون کانونِ تولید معرفت دینی است و هم در عمل چون نقش راهبریِ اجتماعی را برعهده دارد و مردم، مؤمنان و متدینین و انقلابیون چشم به اشارات اصحاب حوزه دارند، در دو عرصه و در دو لایه مسئولیت راهبری دارد. اگر حوزه مطلع انقلاب است، همه اقشار در انقلاب سهیم و شریک بودند و همه سرمایه‌گذاری کردند. اگر امروزه انقلاب با خطر مواجه شود، دیانت، تشیع و مکتب اهل‌بیت(ع) که انقلاب برخاسته از آن است، به مخاطره خواهد افتاد.
* خصلت انقلابیگری، آتش به اختیاری است
انقلابیگری با عافیت‌طلبی و راحت‌طلبی سازگار نیست، انقلابیگری با فرآیندهای بروکراتیکِ خسته‌کننده و فرصت‌سوز و حوصله‌سوز نمی‌سازد. آتش به اختیاری بی‌قاعدگی نیست، خودش قاعده است، آتش به اختیار با آتش بی‌اختیار متفاوت است، کسی حق ندارد به نام آتش به اختیار، بی‌اختیار آتش به روی دوست و دشمن بیافکند، آتش به اختیار یعنی تکلیف‌مداری، انسانی که تکلیفش را تشخیص داد نمی‌تواند کوتاهی کند، کسی که مکلف است و تکلیفش را تشخیص می‌دهد، واجب است در پی تشخیص تکلیف هم بدود، اگر کوتاهی کند مجرم است.
آتش به اختیار یعنی اینکه بر اساس تشخیصِ تکلیف و کاملاً با رعایت قواعد و اصول مبارزه و ارزش‌های اخلاقی، فقهی و شرعی وظیفۀ خودش را انجام بدهد. در عرصۀ فرهنگ این اصطلاح به نظرم کاربرد بیشتری دارد، چراکه فرهنگ، فرمایشی و بخشنامه‌ای نیست، نمی‌خواهم بگویم در نظام و نهاد عرصۀ فرهنگ و شئون فرهنگی نیاز نداریم، بسیاری از مسائل و امور فرهنگی است که فقط می‌تواند به وسیلۀ نهادهای رسمی انجام شود، به لحاظ شرعی و فقهی هم بعضی از مراتب و مراحل و مصادیق کار فرهنگی که بخش عمده‌ای از کار فرهنگی در قالب امر به معروف و نهی از منکر باید اتفاق بیافتد برعهدۀ دستگاه رسمی است، لذا دستگاه‌های رسمی باید انجام بدهند و مردم نباید ورود کنند. رهبر معظم انقلاب و امام خمینی(ره) بارها تأکید کردند که اگر دیدید مسئولان در مبادی امور کوتاهی می‌کنند، خود شما باید وارد عرصه و صحنه شوید، این یعنی آتش به اختیاری در عرصۀ فرهنگ و این مسأله تناسب و ضرورت بیشتری دارد، چون کار حوزه عمدتاً کار علمی و فرهنگی است، فرمان آتش به اختیار و عمل بر اساس چارچوب آتش به اختیاری، در حوزه علمیه معنای دیگری پیدا می‌کند و معنادارتر است.
ممنون از وقتی که در اختیار ما قرار دادید، در پایان اگر نکته‌ای هست بفرمایید.
آیت‌الله رشاد: من هم از شما ممنوم. در پایان لازم می‌دانم به نکتۀ مهمی اشاره کنم و آن، این است که رهنمودهای رهبر معظم انقلاب درباره حوزه‌های علمیه، یک تکلیف شرعی، ملی، انقلابی برای طلبه‌هاست. طلبه که می‌گویم از مدرس برجسته تا فاضل حوزه تا طلبۀ جوان و مبتدی حوزه منظور است، باید دست به دست هم دهیم تا این رهنمودها را عملی کنیم، اینکه فقط سیمنار بگذاریم، مصاحبه کنیم و مدام این مطالب را در گعده‌های طلبگی فقط تکرار کنیم، این لازم است، اما کافی نیست و بلکه اگر وارد عمل نشویم و به حد کفایت عمل نکنیم، حتی این گفتن‌ها نیز بی‌فایده است. بیش از نیم قرن است که رهبر انقلاب اسلامی به عنوان یک روشنفکر، عالمِ بیدار، متفکر و اندیشمند، مبارز و یک عالمِ در صحنه در حال ایفای نقش هستند.
یکی از منویات رهبر انقلاب اسلامی، دغدغه‌های فرهنگی ایشان خصوصاً امر حوزه است و طی این 40 و 50 سال ایشان و دیگران ایده‌ها و طرح‌های عملی زیادی برای اصلاح و ارتقاء و تحول حوزه ارائه کردند که در گذشته بخش‌هایی از این رهنمودها و نظرات عملی شده است. من به عنوان یک طلبه که امروز دارم سنین پیری خودم را طی می‌کنم اما همۀ عمرم را در حوزه سپری کردم و به این فخر می‌کنم و نزدیک چهار دهه است که خادم طلبه‌ها هستم و تدریس می‌کنم، دغدغۀ و علاقۀ اصلی‌ام، عملی کردن رهنمودهای رهبر انقلاب در در زمینه حوزه و تحول و ارتقای آن است.
