به گزارش مشرق، پادشاهی ملک سلمان در ۲۳ ژانویه ۲۱۵ محیط سیاسی عربستان را به گونه ای تغییر داد که حتی در این بین وصیت ملک عبدالعزیز موسس پادشاهی سعودی نیز به حاشیه رفت. در واقع طبق این وصیت تا زمانی که پسران وی زنده هستند قدرت باید از برادر به برادر انتقال پیدا کند. اما ملک سلمان با انتخاب پسر خود محمد بن سلمان به عنوان ولیعهد این قانون را زیر پا گذاشت و عملا در برابر پادشاهی آل سعود، آل سلمان را مطرح کرده است. اما پادشاه عربستان در یک فرایند دو سال و نیم توانست به این مهم دست یابد.

در واقع زمانی که محمد بن سلمان به عنوان وزیر دفاع عربستان انتخاب شد مقرن بن عبدالعزیز ولیعهد سعودی و محمد بن نایف جانشین ولیعهد بود و بن سلمان در رده بندی قدرت چندان جایگاهی نداشت. اما اجبار مقرن بن عبدالعزیز به استعفا باعث شد که محمد بن نایف ولیعهد و بن سلمان نیز جانشین ولیعهد شود.

سپس در ۴ فرمان حکومتی به تدریج قدرت بن نایف محدود و سرانجام ۳۱ خرداد ماه وی از ولیعهدی برکنار و محمد بن سلمان به عنوان ولیعهد جدید انتخاب شد. پس از این اقدام برخی دیگر از فرمان های ملک سلمان با هدف هموار کردن مسیر برای پادشاهی ولیعهد صورت گرفته است.  

پادشاه عربستان اخیرا با تأسیس یک نهاد امنیتی جدید که زیر نظر مستقیم خود وی اداره خواهد شد، بخش عمده اختیارات امنیتی وزارت کشور را از آن سلب کرد. خبرگزاری رسمی عربستان (واس) اعلام کرد که دستور پادشاه عربستان شامل پیوستن نهادهای امنیتی وابسته به وزارت کشور به دستگاه امنیتی جدید است. این نهادها شامل مدیریت کل پژوهش و آگاهی، نیروهای امنیتی ویژه، نیروهای واکنش سریع، اداره امنیت پرواز، اداره کل امور فنی، مرکز اطلاعات ملی و تمامی مسائل مربوط به ریاست دولت شامل مبارزه با تروریسم و حمایت مالی از آن و نیز مسائل مالی است. این مسئله نشان می دهد که پادشاه سعودی به دنبال کناره گیری از قدرت و اعلام پادشاهی محمد بن سلمان است.

در همین راستا رویترز به نقل از یک مقام سعودی  اعلام کرد ملک سلمان اخیرا بیانیه‌ای ضبط کرده که در آن واگذاری قدرت به پسرش اعلام شده‌ است. این بیانیه هر زمانی ممکن است پخش شود، و احتمال آن وجود دارد که تا ماه سپتامبر اعلام شود. روزنامه رأی الیوم نیز به نقل از منابعی در کاخ پادشاهی عربستان از احتمال کناره‌گیری شاه سعودی به نفع فرزندش محمد بن سلمان، ولیعهد کنونی، در پنج ماه آینده خبر دادند.

این در حالی است که خبرگزاری رسمی عربستان (واس) اعلام کرده پادشاه عربستان که همه ساله تقریبا یک ماه را به تفریح و استراحت در خارج کشور سپری می‌کند،  در آستانه سفرش  ، تمام امور پادشاهی را به فرزندش «محمد» واگذار کرده است. همه این موارد نشان دهنده احتمال کناره گیری زودهنگام پادشاه سعودی است.  اما سوال اصلی این است که چه عوامل و متغیرهایی باعث شتاب در اعلام احتمالی پادشاهی محمد بن سلمان شده است؟

عوامل شتاب دهنده به پادشاهی بن سلمان

هرچند محمد بن سلمان روند تدریجی پادشاهی خود را در دو سال گذشته طی می کرد اما در این میان برخی از عوامل نیز به شتاب در این روند کمک کردند:

سفر ترامپ به عربستان

دونالد ترامپ از زمانی که توانست هیلاری کلینتون را در انتخابات ریاست جمهوری آمریکا شکست دهد سیاست منطقه ای آمریکا نیز دچار تغییراتی شد. مهمترین نمود این تغییر نیز در مورد عربستان بود. در زمان باراک اوباما محمد بن نایف به عنوان شخص مورد اعتماد آمریکا شناخته می شد و به نوعی واشنگتن وی را برای پادشاهی سعودی انتخاب کرده بود.

اما نگاه تاجر مسلکی ترامپ باعث شد که وی به سمت گزینه ای در عربستان حرکت کند که منافع اقتصادی بیشتری برای آمریکا به همراه داشته باشد. از این رو تلاش های چند ماهه عادال الجبیر در آمریکا باعث تغییر نگاه تیم ترامپ شد و بن سلمان برای پادشاهی رضایت واشنگتن را نیز گرفت. انتخاب عربستان به عنوان اولین مقصد سفر خارجی ترامپ نشان از اهمیت ریاض در سیاست خاورمیانه ای آمریکا داشت.

در این سفر واشنگتن و ریاض قراردادهایی به ارزش ۵۰۰ میلیارد دلار امضا کردند و دلارهای سعودی در اقناع ترامپ برای پادشاهی بن سلمان نقش اصلی را ایفا کردند. در واقع نگاه امنیتی ترامپ به منطقه و اینکه مسائل خاورمیانه از طریق بازیگران متحد آمریکا پیگیری شود باعث شد تا بن سلمان در نقشه سیاست خاورمیانه ای ترامپ صاحب جایگاهی مهم شود.

دو هفته پس از این سفر پادشاه سعودی با فرمانی بن نایف را از ولیعهدی برکنار و بن سلمان را جانشین وی کرد. البته پس از سفر ترامپ علاوه بر عربستان پرونده های مهم دیگری نیز دچار تغییراتی شدند که بررسی آن هدف این مقال نیست. سفر ترامپ باعث شد که بن سلمان حامی قابل اتکایی برای رسیدن به تخت پادشاهی پیدا کند و همین مسئله برنامه های وی برای رسیدن به پادشاهی را بسیار شتاب داده است.

محاصره قطر

یکی دیگر از عواملی که در برکناری بن نایف و نزدیک شدن به بن سلمان به تخت پادشاهی کمک کرد ه است به محاصره قطر از سوی عربستان به همراه بحرین، امارات و مصر بر می گردد. در واقع کودتای بن سلمان دو هفته پس از محاصره قطر رخ داد. این مسئله به خوبی نشان از تاثیر این اقدام در نقشه بن سلمان دارد. طبق برخی گزارش ها محمد بن نایف از مخالفان قطع رابطه با قطر بود و همین مسئله بهانه ای به دست بن سلمان برای نهایی کردن پروژه خود بود. به همین دلیل بحران قطر نقشی شتاب دهنده در کودتای سعودی داشت.

بیماری پادشاه سعودی

طبق اعلام رسانه های عربی ملک سلمان به زودی قدرت را به بن سلمان واگذار خواهد کرد. یکی از مهمترین دلایل این امر به بیماری پادشاه سعودی بر می گردد. ملک سلمان علاوه بر کهولت سن و بیماری های جسمی از آلزایمر شدید نیز رنج می برد. حتی برخی منابع اعلام کرده اند که محمد بن سلمان اخبار مربوط به بیماری پادشاه را به صورت عامدانه پخش و در مورد شدت آن نیز بزرگنمایی می کند که بتواند موافقت های لازم در بین شاهزادگان سعودی برای برکناری پادشاه را جلب کند. در واقع بیماری ملک سلمان باعث شده است تا کارشناسان به این نتیجه برسند که پادشاهی بن سلمان در ماه های آتی و قبل از مرگ پادشاه سعودی خواهد بود.

پایان سخن

فرایند هموار سازی پادشاهی محمد بن سلمان بسیار شتاب گرفته است. پس از ولیعهدی وی در چند روز گذشته چند اقدام باعث نزدیک تر شدن وی به تخت پادشاهی شده است. پادشاه سعودی با تشکیل یک سازمان اطلاعاتی زیر نظر خود فرایند تصفیه کامل مخالفان بن سلمان از دستگاه های امنیتی را کلید زده است.

این امر آز آنجا حائز اهعمیت است که محمد بن نایف ولیعهد برکنار شده تا یک ماه پیش وزیر کشور عربستان بود و حامیان زیادی هنوز در دستگاه ای اطلاعتی عربستان دارد. این مسئله می تواند مشکلاتی را در انتقال قدرت به محمد بن سلمان ایجاد کند. از این رو تشکیل سازمان اطلاعتی جدید با هدف هموار کردن این مسیر اعلام شده است. اقدام دیگر پادشاه در این مورد به سفر یک ماهه وی به مراکش بر می گردد.

ملک سلمان پیش از این سفر تمامی امور کشور را به ولیعهد سپرده است . این امر البته معمول است اما در شرایط فعلی که تمامی اقدامات در راستای رسیدن محمد بن سلمان به تخت پادشاهی صورت می گیرد معنای دیگری یافته است. منابع مطلع از کاخ پادشاهی عربستان به رأی الیوم گفتند: ملک سلمان افکار عمومی عربستان را برای کناره‌گیری از قدرت آماده کرده تا به قدرت رسیدن فرزندش اتفاقی غافلگیر کننده نباشد و عربستان آن را در هر زمانی بپذیرند.

به طور کلی می توان گفت سیاست های عربستان تا حدود زیادی متاثر از سیاست های منطقه ای آمریکا است. به همین دلیل روی کار آمدن ترامپ باعث تغییراتی تاکتیکی در این سیاست ها شده و به سرعت عرصه سیاسی عربستان نیز این تاثیرات را خواهد پذیرفت.

هرچند جابجایی قدرت در عربستان یک مسئله داخلی به شمار می رود اما با توجه به نقش و جایگاه آمریکا در سیاست خارجی عربستان نباید از نفوذ تصمیمات کاخ سفید در دربار سعودی غافل بود. به همین دلیل روی کار آمدن ترامپ باعث شد روند کودتای بن سلمان شتاب بیشتری بگیرد.

در کنار این مسئله محاصره قطر و بیماری پادشاه سعودی به این مسئله کمک کرد. اکنون به نظر می رسد سلمان به ماه های پایانی پادشاهی خود رسیده است و سفر وی به مراکش را شاید بتوان به نوعی مرخصی پیش از برکناری نامید. این مسئله باعث تداوم تغییرات در عربستان در  دو عرصه داخلی و بین المللی خواهد شد.