به گزارش مشرق، تجاوز به افغانستان که از آن بانام‌های دیگری همچون «جنگ افغانستان» و یا «جنگ آمریکا در افغانستان» نیز یاد می‌شود، به دنبال حمله به مرکز تجارت جهانی در نیویورک، پنتاگون و واشنگتن دی سی در ۱۱ سپتامبر ۲۰۱۱، توسط نیروهای ایالات‌متحده آمریکا سازمان‌دهی و در ۱۷ اکتبر ۲۰۰۱ با حملات هوایی ایالات‌متحده آمریکا علیه اهداف مرتبط با جنبش حاکم طالبان و شبکه تروریستی القاعده به رهبری اسامه بن‌لادن، آغاز شد. این تجاوز مرحله تنش‌زایی دیگر را پس از «جنگ داخلی افغانستان» ۱۹۹۶ -۲۰۰۱، برای مردم افغانستان به همراه داشت.
در ابتدای حمله به افغانستان، متحدان نزدیک ایالات متحد سیاست‌های حمایتی را در قبال آمریکا در پیش گرفتند. هرچند این کشورها در ماه‌های ابتدایی این سیاست‌های محافظه‌کارانه‌ای را اتخاذ کردند اما در سال ۲۰۰۳ بود که «نیروهای ناتو» به‌طور رسمی وارد درگیری شدند. انگلستان، آلمان، ایتالیا، گرجستان، رومانی، لهستان و استرالیا کشورهایی بودند که در طول جنگ در کنار ایالات‌متحده بودند. در میان متحدان، کلیدی‌ترین نقش را می‌توانیم به انگلستان نسبت دهیم چراکه این کشور از آغاز تا پایان، از آمریکا حمایت کرد. تجاوز به افغانستان را می‌توان، «طولانی‌ترین جنگ» تاریخ ایالات‌متحده عنوان کرد. این حمله حدود پانزده سال برای آمریکا به طول انجامید.
دلایل تجاوز به افغانستان
در سال ۲۰۰۱، رئیس‌جمهور ایالات‌متحده، جورج دبلیو بوش، از طالبان خواست تا اسامه بن‌لادن را از القاعده اخراج کند و به آمریکا تحویل دهد. اگرچه طالبان مسئولیت حادثه برج دوقلو را نپذیرفت اما جورج بوش معتقد بود که متهمان این حادثه تروریستی طالبان و در رأس آن‌ها اسامه بن‌لادن است. به همین دلیل بر درخواست خود پافشاری کرد اما طالبان استرداد او را تنها در صورت وجود شواهد قانع‌کننده از دخالت در حملات یازده سپتامبر پذیرفت و سایر مطالبات در خصوص استرداد دیگر مظنونان به تروریسم را رد کرد.
رد درخواست ایالات‌متحده مبنی بر تحویل بن‌لادن، بهانه کافی را برای تجاوز به افغانستان در اختیار جورج بوش قرارداد و آمریکا به همراه متحد اصلی خود، انگلستان، عملیات خود را بانام «عملیات آزادی پایدار» (Operation Enduring Freedom) آغاز کرد. در دسامبر همین سال، شورای امنیت سازمان ملل متحد، تحت تأثیر بازیگران بزرگ بین‌المللی ازجمله آمریکا، «نیروهای بین‌المللی کمک به امنیت» (International Security Assistance Force) را برای کمک به دولت موقت کرزای و امنیت کابل تشکیل داد.
جنایت‌های آمریکا در افغانستان
جورج بوش این تجاوز را جنگی پیشگیرانه نام نهاد، در صورتی هیچ‌یک از نرم‌های حقوق بین‌الملل بشردوستانه چنین تجاوزی را توجیه نمی‌کردند. واشنگتن همچنین سعی کرد تا با تعریف تجاوز به افغانستان به نام «جنگ علیه تروریسم» وجاهت قانونی لازم را برای آغاز تجاوز خود به این کشور به دست آورد. البته نباید دچار این اشتباه شد که «جنگ علیه تروریسم» وجاهت قانونی دارد. لذا این موضوع که دولت ایالات‌متحده و متحدانش جنگ علیه طالبان، القاعده در افغانستان را جنگ علیه تروریسم نامید، درواقع جنگ پنداشتن مبارزه با تروریسم حتی در سطح بین‌المللی اشتباه و فاقد هرگونه وجاهت قانونی است.
اگرچه در جریان تجاوز به افغانستان، جنایت‌های جنگی زیادی از سوی نیروهای متجاوز علیه غیرنظامیان افغانستان صورت گرفت، اما واشنگتن در کنار رسانه‌های غربی سعی کرد تا بر روی این حوادث هولناک و ضد بشری سرپوش گذارد و به‌گونه‌ای آن را در نطفه خفه کنند. در ادامه به برخی از حوادثی می‌پردازیم که طی آن‌ها، حقوق بشردوستانه به نحو آشکاری نقض می‌شود.
بمباران بیمارستان اطفال در هرات و کابل
نیروهای ایالات‌متحده طی بمباران دو بیمارستان مخصوص اطفال، یکی در کابل و دیگری در هرات باعث کشته شدن صد کودک شدند. اصل تفکیک میان اهداف نظامی و غیرنظامی یکی از اصول اساسی حقوق بشردوستانه به‌حساب می‌آید که به‌وضوح در این حمله زیر پا گذاشته‌شده است. در حقوق بشردوستانه برای کودکان حمایت‌های خاصی در مقابل سایر غیرنظامیان وجود دارد. همچنین بر اساس کنوانسیون ۱۸۶۴ کمیته بین‌الملل صلیب سرخ، حتی حمله به بیمارستان‌های نظامی به‌عنوان شخصیت «بی‌طرف» ممنوع شده است و طرف‌های متخاصم باید برای این بی‌طرفی، احترام قائل شوند.
علاوه بر این پروتکل‌های الحاقی به کنوانسیون‌های چهارگانه ژنو ۱۹۷۷ نیز به اصل تمایز اشاره می‌کند. باید به این نکته توجه داشت که بسیاری از مواد این پروتکل‌ها امروزه از قواعد عرفی حقوق بین‌الملل محسوب می‌شوند که برای همه کشورها، حتی ایالات‌متحده که به این پروتکل‌ها نپیوسته است، لازم‌الاجرا هستند. بر اساس ماده ۴۸ پروتکل اول و همچنین ماده ۱۳ پروتکل دوم، «طرفین مخاصمه باید در هر زمانی بین جمعیت غیرنظامی و مبارزان و بین اهداف آن‌ها تمایز قائل شوند و بنابراین اقداماتشان را تنها علیه اهداف نظامی بکار گیرند. » اما آنچه در این حمله دیدیم برخلاف حقوق بشردوستانه بود.
کشتار قندهار
کشتار قندهار که بانام قتل‌عام پنجوائی نیز شناخته می‌شود در ساعات اولیه ۱۱ مارس ۲۰۱۲ رخ داد. در این حادثه یکی از گروهبانان ارتش ایالات‌متحده به نام رابرت بیلز، شانزده غیرنظامی افغان را در ولسوالی پنجوائی ولایت قندهار قتل‌عام کرد. شش تن دیگر نیز در جریان این حادثه زخمی شدند. نه نفر از قربانیان کودک بودند و یازده تن از آنان از اعضای یک خانواده محسوب می‌شدند. این گروهبان آمریکایی بعد از قتل‌عام اجساد را در خانه‌ای به آتش کشید.
مقامات حکومتی افغانستان با محکوم کردن این عمل مجرمانه، آن را «قتل عمد» خواند. همچنین شورای ملی افغانستان با صدور قطعنامه‌ای، خواستار محاکمه علنی بیلز در افغانستان شد؛ اما وزیر دفاع ایالات‌متحده، لئون پانتا، با رد این درخواست از سوی مقامات افغانستان، محاکمه سرباز آمریکایی را تنها تحت قوانین نظامی ایالات‌متحده ممکن دانست. بیلز در ۱۶ ژوئن ۲۰۱۳ در دادگاه آمریکا در ازای ۱۶ فقره قتل عمد به اعدام محکوم نشد و قرار شد تنها سال‌هایی را در زندان بگذراند. او در جریان محاکمه خود اذعان کرد که نمی‌داند که چرا مرتکب این کشتار شده است. اگرچه مقامات ایالات‌متحده به این نتیجه رسیدند که این قتل‌ها عمل یک فرد بوده است؛ اما یک گروه تفحص پارلمانی افغانستان متشکل از تعدادی از اعضای شورای ملی افغانستان در ۱۵ مارس ۲۰۱۲، به این نتیجه رسیدند که «۲۰ سرباز آمریکایی» در این قتل دست داشته‌اند. هرچند که این ادعا به‌شدت از سوی واشنگتن تکذیب شد.
کشتار میوند
کشتار میوند، قتل دستکم ۳ نفر از شهروندان غیرنظامی افغانستانی است. در این حادثه که در جریان جنگ افغانستان اتفاق افتاد، گروهی از سربازان ارتش ایالات‌متحده آمریکا، افراد بی‌دفاع را موردحمله قراردادند. این گروه که خود را «گروه کشتار» نامیده بود، به جوخه سوم گروهانی از گردان دوم هنگ اول پیاده‌نظام ارتش ایالات‌متحده تعلق داشتند. این افراد از اعضای پایگاهی در بخش میوند ولایت قندهار افغانستان به شمار میرفتند.
دادگاه نظامی در سال ۲۰۱۰ پنج عضو جوخه را با اتهام قتل سه شهروند غیرنظامی افغان و جمع‌آوری بخش‌هایی از بدن آن‌ها به‌عنوان غنیمت جنگی و یادگاری، مجرم تشخیص داد. علاوه بر این، هفت سرباز دیگر نیز به دلیل جرائمی همچون مصرف حشیش، ممانعت از پیگیری، بازرسی و تعقیب و همچنین حمله به افشاگر حادثه که سرباز نظامی دیگری به نام جاستین استونر بود، محکوم شدند. افراد این جوخه قربانیان خود را با قرار دادن اسلحه در کنار اجسادشان، مسلح نشان می‌دادند تا مورد تعقیب قانونی قرار نگیرند. علاوه بر اینکه، این نیروهای آمریکایی، پس از کشتن مردم بی‌دفاع افغانستانی، به اجساد آن‌ها بی‌احترامی کرده و سپس عکس یادگاری می‌گرفتند.
کشتار ککرک
در اولین روز جولای سال ۲۰۰۲ نیروهای آمریکایی با بمباران یک جشن عروسی در افغانستان ۴۸ نفر را قتل‌عام کرد. در کنار کشته‌ها ۱۱۷ غیرنظامی نیز زخمی شدند. لاکهید آمریکایی AC-۱۳۰ که این مراسم شادی در روستای ککرک (واقع در جنوب افغانستان) را به عزا تبدیل کرد، عنوان داشت که این جشن، کانونی برای فعالیت‌های طالبان و القاعده بوده است. روز بعد، بیش از ۳۰۰ سرباز آمریکایی و افغانستانی برای بررسی حادثه وارد روستا شدند. آن‌ها با خانه‌ای بزرگ در مرکز دهکده مواجه شدند که در آن اجساد زنان و کودکان بی‌دفاع به چشم می‌خورد. سخنان روستاییان ککرک حاکی از آن است که در هنگام ورود سربازهای آمریکایی و افغانستانی، آن‌ها در حال انتقال اجساد کشته‌ها به مسجد و جمع‌آوری اجزای تکه‌تکه شده غیرنظامیان از خیابان‌ها و باغ‌های اطراف بوده‌اند. در این قتل‌عام، شش نفر بیشتر از حمله نیروهای آمریکایی به روستای مجاور کشته‌شده بودند. این کشتارها اولین شکاف‌های عمومی را میان نیروهای افغانستانی و نیروهای آمریکایی به وجود آورد.
پس از بررسی رسمی این کشتار و حوادث مشابه دیگر سال ۲۰۰۲، سرهنگ ری شفرد، سخنگوی ایالات‌متحده فرماندهی مرکزی، در تبرئه نیروهای خود در افغانستان گفت: «ما خیلی سخت توانستیم ضرورت نظامی را برای حملات به غیرنظامیان و تأسیسات غیرنظامی ارزیابی کنیم و باید بگویم که به‌طور مثبتی اهداف قبل از حمله شناسایی شدند. »
حمله به روستایی از توابع هرات
تحقیق انجام‌گرفته توسط دولت افغانستان در ماه مه ۲۰۰۷ نشان داد که طی دو روز بمباران نیروهای آمریکایی به روستایی در نزدیکی شهرستانی از توابع هرات، دستکم ۴۲ نفر، ازجمله زنان و کودکان، قتل‌عام شدند. علاوه بر این مقامات افغانستان اعلام کردند که این بمباران ۱۰۰ خانه را ویران کرد و حدود ۱۶۰۰ نفر بی‌خانمان بر جای گذاشت. در پاسخ، نیروهای ویژه آمریکایی ادعا کردند که آن‌ها در حال مبارزه با نیروهای طالبان در این منطقه بوده‌اند. حامد کرزای، رئیس‌جمهور وقت افغانستان با ابراز خشم خود و مردم افغانستان نسبت به این کشتار گفت: «ما وقتی‌که نیروهای ائتلاف بین‌المللی و سربازان ناتو جان خود را از دست می‌دهند و یا زخمی می‌شوند، بسیار متأثر می‌شویم...این دردها ما را آزار می‌دهد؛ اما ما مردم افغانستان هم مانند آن‌ها انسان هستیم. »این بار واشنگتن به‌جای توجیه جنایت خود، سیاست‌های انکار را در پیش گرفت. سخنگوی پنتاگون، سرهنگ جرمی مارتین، گفت: «ما از اتهامات آگاه هستید، اما هیچ‌گونه اطلاعات موثقی را از طریق کانال‌های عملیاتی برای حادثه دریافت نکرده‌ایم. » وی همچنین افزود: «ما همه اقدامات لازم را برای کاهش تلفات انسانی اتخاذ کرده‌ایم. »
کشتار عزیزآباد
تحقیقات سازمان ملل متحد نشان می‌دهد که حملات هوایی آمریکا در ۲۲ اوت ۲۰۰۸، ۹۰ غیرنظامی افغانستانی را قتل‌عام کرده است. در میان این کشته‌ها، ۶۰ کودک به چشم می‌خورند. این حادثه در روستای نوآباد در منطقه عزیزآباد به وقوع پیوست. یکی از اعضای این منطقه در پارلمان افغانستان اذعان کرد که روستاییان برای یک مراسم یادبود آماده می‌شدند که مورد هدف حملات هوایی نیروهای آمریکایی قرار گرفتند. ارتش آمریکا در ابتدا اصرار داشت که تنها پنج‌تا هفت غیرنظامی در طی این حملات کشته‌شده‌اند؛ اما پس از کامل شدن تحقیقات در آمارهای خود تجدیدنظر کرد و عدد کشته‌ها را بیش از ۳۰ نفر برآورد کرد.
یک مقام نظامی آمریکا در توجیه این حمله و اعلام آمارهای نادرست به خبرنگاران گفت که برآوردهای اولیه آن‌ها از تلفات نادرست بوده است چراکه سربازان نتوانسته‌اند پس از حمله به‌راحتی وارد روستا شوند. وی همچنین ادامه داد: «ما در تعداد تلفات غیرنظامی تا حدودی اشتباه کردیم چراکه در بررسی‌های اولیه خود دچار محدودیت‌هایی بودیم. »
کشتار گرانای
حملات هوایی آمریکا در ۴ مه ۲۰۰۹ به روستای واقع در ولایت فراه باعث کشتار تعداد زیادی از مردم غیرنظامی افغانستان شد. اگرچه آمارهای انتشاریافته اندکی باهم تفاوت دارند اما همه از تعداد زیادی از کشته‌ها خبر می‌دهند. حکومت افغانستان اعلام داشته است که حدود ۱۴۰ غیرنظامی در بمباران کشته شدند که در میان کشته‌ها، بیشترین آمار را زنان و کودکانی تشکیل می‌دهند که به دنبال پناهگاه میگشته اند. یک کمیسیون مستقل حقوق بشر در افغانستان تعداد کشته‌ها را ۱۱۷ نفر اعلام کرده است. ایالات‌متحده سبب این حادثه را اشتباهات خود در انجام حمله هوایی عنوان کرد. واشنگتن همچنین گفت: «ناتوانی در تشخیص حضور افراد غیرنظامی و عدم جلوگیری از به حداقل رساندن آسیب‌های ناخواسته، موجب خسارات وارد به غیرنظامیان افغانستانی شده است. »
دولت افغانستان اعلام کرده است که در میان غیرنظامیان کشته‌شده در این حمله، تنها ۲۲ نفر بزرگ‌سال بوده‌اند و ۹۳ قربانی دیگر را کودکان تشکیل می‌دادند. این کشتار غیرنظامیان از سوی ایالات‌متحده به‌قدری واضح بوده است که حتی رسانه‌های غربی نیز نتوانستند توجیهی برای آن بیابند. یک رسانه استرالیایی عنوان کرده است که این حمله هوایی را می‌توان «یکی از سنگین‌ترین حملاتی عنوان کرد که تلفات غیرنظامی آن از آغاز اقدام نظامی غرب در افغانستان از سال ۲۰۰۱ کم‌نظیر بوده است».
حمله هوایی به بیمارستان قندوز
در ۳ اکتبر ۲۰۱۵، لاکهید AC-۱۳۰U نیروی هوایی ایالات‌متحده بیمارستان قندوز در شهر قندوز افغانستان را موردحمله قرار داد. در این حمله دستکم ۴۲ از مردم غیرنظامی کشته و ۳۰ نفر مجروح شدند. سازمان پزشکان بدون مرز پس‌ازاین حادثه اعلام کرد که پیش‌تر کلیه هشدارها راجع به موقعیت مکانی بیمارستان به نیروهای ائتلاف داده‌شده بود و این حمله عمدی صورت گرفته است. این سازمان در ادامه حمله به بیمارستان را نقض حقوق بین‌الملل عنوان کرد و پس‌ازآن کادر خود را از شهر قندوز خارج کرد.
در بیان علت حادثه، ابتدا نیروی هوایی ایالات‌متحده اعلام کرد که این عملیات برای حمایت از نیروهای آمریکایی مستقر در منطقه انجام‌گرفته است. مدتی بعد ژنرال جان کمپل، فرمانده نیروهای آمریکایی در افغانستان، عنوان کرد که این حمله در پی درخواست نیروهای افغانستان انجام‌شده است. در ادامه او این حمله را یک اشتباه خواند و گفت ما هرگز به یک مجتمع پزشکی تحت حفاظت حمله نمی‌کنیم. این نقض حقوق بشردوستانه به‌قدری آشکار بود که حتی کاخ سفید را نیز به واکنش واداشت. در هفتم اکتبر ۲۰۱۵، باراک اوباما، رئیس‌جمهور آمریکا، با اشتباه خواندن این حملات، از این کشتار معذرت‌خواهی کرد.
این حوادث تنها بخشی از جنایات نیروهای ائتلاف به رهبری آمریکا در طول تجاوز به افغانستان بود. بر اساس آمارهای منتشرشده، در طول این جنگ، بیش از ۲۶۰۰۰ غیرنظامی به دلیل خشونت‌های مرتبط با جنگ کشته شدند. همچنین ۲۹۹۰۰ غیرنظامی نیز در شمار زخمیان این تجاوز قرار دارند. همچنین بیش از ۹۱، ۰۰۰ نفر، ازجمله غیرنظامیان، سربازان و شبه‌نظامیان در جریان جنگ کشته شدند. البته تعداد کسانی که از طریق علل غیرمستقیم مربوط به جنگ کشته‌شده‌اند تا ۳۶۰، ۰۰۰ نفر نیز عنوان شده است. همه این آمارها از کشتار مردم افغانستان در طول این تجاوز سخن می‌گوید.
منبع
http://www.haadi.ir/s/۵۸۶
[۱] http://inthesetimes.com/article/۱۸۴۸۱/afghanistan-war-fourteen-years-later
[۲] https://www.britannica.com/event/Afghanistan-War
[۳] "U.S. War in Afghanistan: ۱۹۹۹–Present". cfr.org. Council on Foreign Relations. ۲۰۱۴. Retrieved ۲۱ February ۲۰۱۵.
[۴] McLea, Iainn, Alistair McMillan, "The Concise Oxford Dictionary of Politics", Oxford University Press, ۲۰۰۹
[۵] http://www.sabawoon.com/afghanpedia/History.CivilWar.shtm
[۶] David P. Auerswald; Stephen M. Saideman (۵ January ۲۰۱۴). NATO in Afghanistan: Fighting Together, Fighting Alone. Princeton University Press. pp. ۸۷–۸۸
[۷] https://www.washingtonpost.com/news/worldviews/wp/۲۰۱۴/۰۵/۲۹/these-are-americas-۹-longest-foreign-wars/
[۸] "Bush rejects Taliban offer to hand Bin Laden over". The Guardian. Retrieved ۲۴ Jan ۲۰۱۵.
[۹] http://icasualties.org/oef/
[۱۰] http://www.nato.int/cps/en/natohq/topics_۶۹۳۶۶.htm
[۱۱] ضیایی بیگدلی، محمدرضا، حقوق بین‌الملل بشردوستانه، گنج دانش؛ کمیته بین‌المللی صلیب سرخ، ۱۳۹۲، ص ۵۹
[۱۲] http://www.globalresearch.ca/u-s-war-in-afghanistan-haunted-by-bush-war-crimes/۱۲۵۰۴
[۱۳] Convention for the Amelioration of the Condition of the Wounded and Sick in Armies in the Field, Geneva, ۶ July ۱۹۰۶.
[۱۴] Protocol Additional to the Geneva Conventions of ۱۲ August ۱۹۴۹, and relating to the Protection of Victims of International Armed Conflicts (Protocol I), ۸ June ۱۹۷۷.
[۱۵] Protocol Additional to the Geneva Conventions of ۱۲ August ۱۹۴۹, and relating to the Protection of Victims of Non-International Armed Conflicts (Protocol II), ۸ June ۱۹۷۷.
[۱۶] http://www.revolvy.com/main/index.php?s=Barefoot%۲۰to%۲۰Herat
[۱۷] http://murderpedia.org/male.B/b/bales-robert.htm
[۱۸] Hersh, Seymour M. (March ۲۲, ۲۰۱۱), "The 'Kill Team' Photographs", The New Yorker
[۱۹] Marc Hujer (۲۰۱۰-۰۹-۱۳), "Did US Soldiers Target Afghan Civilians? War Crime Allegations Threaten to Harm America's Image", Der Spiegel
[۲۰] Barbara Starr (۲۰۱۰-۰۹-۱۰), "Army: ۱۲ soldiers killed Afghans, mutilated corpses", CNN, Retrieved ۲۰۱۰-۰۹-۱۵.
[۲۱] http://www.dack.com/war/۲۰۰۲-۰۷.html
[۲۲] http://www.arabnews.com/node/۲۲۲۷۲۴
[۲۳] http://www.sluniverse.com/php/vb/politics-religion-society/۱۱۰۴۶۸-doctors-without-borders-hit-us-۸.html
[۲۴] http://www.rawa.org/temp/runews/۲۰۱۲/۰۵/۲۹/civilian-deaths-in-afghanistan-continue-unchecked.phtml
[۲۵] http://council.smallwarsjournal.com/archive/index.php/t-۲۷۸۷.html
[۲۶] https://www.thenation.com/article/meet-the-man-who-should-be-secretary-of-state
[۲۷] Campbell, Matthew (۱۱ April ۲۰۱۰), "Whistleblowers on US 'massacre' fear CIA stalkers", The Times. London. Retrieved ۲۱ May ۲۰۱۰.
[۲۸] Tran, Mark (۳ June ۲۰۰۹), "US military admits errors in air strikes that killed scores of Afghan civilians", The Guardian. London. Retrieved ۲۱ May ۲۰۱۰.
[۲۹] de Luce, Dan (۸ June ۲۰۰۹), "We failed to follow bombing rules: Pentagon".
[۳۰] More than ۱۰۰' die in US-led air strike in Afghanistan", The Australian, ۶ May ۲۰۰۹.
[۳۱] "MSF Kunduz hospital bombing death toll rises", The Sydney Morning Herald, Retrieved ۳۰ April ۲۰۱۶.
[۳۲] Doctors Without Borders Enraged Over 'Deliberate' Kunduz Hospital Bombing, The Huffington Post, ۶ October ۲۰۱۵.
[۳۳] Rosenberg, Matthew (۵ October ۲۰۱۵), "U.S. General Says Afghans Requested Airstrike That Hit Kunduz Hospital". The New York Times. Retrieved ۶ October ۲۰۱۵
[۳۴] Shear, Michael D; Sengupta, Somini (۸ October ۲۰۱۵), "Obama Issues Rare Apology Over Bombing of Doctors Without Borders Hospital in Afghanistan", The New York Times. Retrieved ۸ October ۲۰۱۵.
[۳۵] Crawford, Neta (۲۲ May ۲۰۱۵), "War-related Death, Injury, and Displacement in Afghanistan and Pakistan ۲۰۰۱-۲۰۱۴".
منبع: پایگاه هادی
