به گزارش مشرق، رهبر انقلاب در دیدار با سران قوا و مسئولان کشور همه‌ی مسئولان را به کار فوق‌العاده و مضاعف و نشناختن شب و روز در کار برای رسیدگی به محرومیت‌ها و آسیب‌های اجتماعی سفارش ‌کردند.

در این میان کمیته‌ی امداد امام خمینی رحمةالله‌علیه به عنوان نهادی که وظیفه‌ی مستقیم رسیدگی به محرومان را عهده‌دار و بیش از سایر نهاد‌های اجتماعی با مسئله‌ی محرومیت ارتباط دارد، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.

بر همین اساس هم‌زمان با روز اکرام و میلاد کریم اهل بیت علیه‌السلام، گفت‌و‌گویی با آقای مهندس پرویز فتاح، رئیس کمیته‌ی امداد امام خمینی رحمه‌الله‌علیه پیرامون فعالیت‌های این نهاد و توصیه‌های رهبر‌انقلاب، ترتیب داده شد.

در بحث‌های آکادمیک، معمولا انقلاب‌ها را با برهم زدن وضع موجود و ویرانی‌های ناشی از آن می-شناسند، اما تمایز انقلاب اسلامی با سایر انقلاب‌ها این بود که از همان ابتدا به فرمان امام خمینی رحمةالله‌علیه،نهضت خدمت‌رسانی به مردم شروع شد و به تبع آن نهادهایی مانند کمیته‌ی امداد امام خمینی رحمةالله‌علیه شکل گرفت. لطفا بفرمایید نهادهای انقلاب اسلامی مخصوصا کمیته‌ی امداد چه خدماتی را در جهت محرومیت و کاهش فقر در جامعه انجام داده‌اند؟

فرمان تأسیس کمیته امداد توسط امام خمینی رحمةالله‌علیه در سال 577، خود گویای واقعیتی بزرگ است. می‌دانید که جمهوری اسلامی ایران در 12 فروردین 588 با رای اکثریت مردم بنیانگذاری شد، اما تولد کمیته‌ی امداد قبل از بنیانگذاری جمهوری اسلامی بوده است. حجت‌الاسلام و المسلمین رحیمیان، تولیت مسجد مقدس جمکران در همین زمینه برای بنده نقل می‌کردند که من در نجف خدمت امام بودم و هر روز تقریبا امام را می‌دیدم، برخی از کارها را به من می‌فرمودند تا انجام دهم. یک روز عصر، امام فرمودند آقای رحیمیان یادت باشد فردا که آمدی، من یک امانت می‌دهم که بدهید به فلانی. من هم گفتم چشم، صبح که آمدم خدمت امام، دیدم قیامت است و خبر رسیده است که حاج آقا مصطفی مرحوم شده‌اند. خدمت امام رسیدم و دیدم ایشان مثل کوه، صبور نشسته‌اند. بنده در خیالم به این اتفاق و مراسم کفن و دفن و اتفاقاتی که ممکن است پیش بیاید فکر می‌کردم، در همین حین، امام که من را دیدند فرمودند: آقای رحیمیان آن مسأله که دیروز گفتم چه کار کردید؟ گفتم: کدام کار؟ فرمودند: همان امانتی که دیروز گفتم و امانتی را به دست من دادند و گفتند به فلان شخص برسان. من فکرم همچنان مشغول بود که چطور امام در این اوضاع هم آن موضوع را فراموش نکرده است. رفتم در نقطه‌ای از نجف که امام آدرس داده بودند و در زدم، یک عزیزی آمد و بنده امانتی را به او تحویل دادم. تا امانتی را گرفت، چشم‌هایش پر از اشک شد. گفت: به آقا روح‌الله بگو والله قسم غذایی نداشتم بخورم. امام این را می‌دانست و برای همین حتی در آن لحظه‌ی سخت و پرالتهاب که بچه‌اش را کشته بودند هم از یاد محرومان غافل نشده بود. این ماجرا برای قبل از انقلاب است. پس از انقلاب هم پیام امام راحل این بود که اساس نظام اسلامی برای خدمت به محرومین و اقشار آسیب‌پذیر است.

نکته‌ی دوم اسم خود کمیته‌ی امداد است، تنها نهادی که در زمان حیات امام مجوز گرفت به نام امام مفتخر باشد کمیته‌ی امداد امام خمینی است. یعنی امامی که کوچکترین چیزی که خدای نکرده بوی منیت یا خودنمایی دهد را مراقب بودند و به دقت زیاد، از آن پرهیز داشتند، به هیچ نهادی اجازه ندادند که نام‌شان بر آن باشد الا همین کمیته‌ی امداد. از همین نکته می‌شود فلسفه‌ی انقلاب و فکر امام را به درستی فهمید. کمااینکه همین‌طور نحوه‌ی زندگی امام و رفتارشان با طبقات پایین جامعه نیز نشان‌گر توجه حضرت امام به محرومان است. بسیاری از جملات و سخنرانی‌های مهم امام هم در جمع همین محرومان بوده است. مثلا جالب است بدانیم که آن جمله‌ی مشهور «آمریکا هیچ غلطی نمی‌تواند بکند» در دیدار با مردم یکی از استان‌های جنوبی کشور بیان شده است، نه مسئولین و سیاستمداران عالی رتبه‌ی کشور. یعنی امام صریح‌ترین حرف‌ها و مواضع انقلابی‌شان را با عامه‌ی مردم می‌زدند.

نکته‌ی بعدی که باید توجه کنیم در اهداف انقلاب این است که امام فرمودند اگر می‌خواهد این انقلاب حفظ شود باید توده‌های محروم مردم پای انقلاب باشند و از آن دلسرد نشوند. حقیقت این است که انقلاب را همین پابرهنگان و طبقات پایین جامعه به نتیجه رساندند و حفظ کردند. بیشتر شهدای جنگ تحمیلی از همین قشر ضعیف اما بزرگوار کشور است، جنوب شهرها اکثرا به اسم شهدای دفاع مقدس آراسته شده است که نشان دهنده‌ی خاستگاه این شهدای عظیم‌الشأن است. این قشر بود که سختی‌ها را کشید و تحریم‌ها را تحمل کردند و هزینه‌های انقلاب را پرداختند. در واقع، این طبقات محروم نه تنها برای نظام هیچ موقع هزینه نتراشیدند بلکه همواره باعث زینت نظام و افزایش عزت انقلاب هم بوده‌اند.

همانطور که اشاره کردید، پیشنهاد تأسیس کمیته‌ی امداد از سوی امام خمینی رحمةالله‌علیه مطرح شد، چه اهدافی مد نظر ایشان بود؟

بله، امام کمیته‌ی امداد را تأسیس و بنیان‌گذاری کردند و یک میلیون تومان هم به‌عنوان سرمایه‌ی اولیه به این نهاد پرداخت کردند تا آنچه از رژیم شاهنشاهی به ارث رسیده در انقلاب اسلامی ریشه‌کن شود. امام در همان زمان فرمودند ان‌شاءالله روزی برسد پس از انقلاب، که ما دیگر نیازی به کمیته‌ی امداد نداشته باشیم، یعنی امام این نهاد را تأسیس نکردند که برای همیشه باقی بماند، بلکه تا زمانی‌که نیاز به وجود آن باشد. نظام جمهوری اسلامی هم طبق قانون اساسی موظف شد تا به رفع فقر بپردازد. این را هم باید در نظر داشت که ما با دو نوع فقر مواجه هستیم. نوع اول فقر طبیعی است که انقلاب توانسته است به آن رسیدگی کند. نوع دوم فقر جاری یا خودتولیدی است که به واسطه‌ی عواملی چون جنگ تحمیلی و تبعات آن یا تحریم‌ها و تورم‌ها و البته برخی سوءمدیریت‌ها به وجود آمده است.


در امر محرومیت‌زدایی نیز باید هم افتخارات را در نظر گرفت و هم کاستی‌ها را محاسبه کرد. به طور مثال تقریبا می‌توانیم بگوییم که اکثر روستا‌های کشور به گاز دسترسی دارند یا  آب شرب سالم برای اکثریت روستاهای کشور فراهم شده است و بیماری‌های ناشی از آب ریشه‌کن شده است. خب این یک افتخار است برای نظام اسلامی. اما از سوی دیگر، خود این امکاناتی که در جهت محرومیت‌زدایی به روستا‌ها برده می‌شود، باعث به وجود آمدن نیاز‌های جدید می‌شود. به‌طور مثال برق به روستا‌ها برده می‌شود و خب طبعا بعد از آن فیش پرداخت برق ماه به ماه می‌شود یک هزینه‌ی جدید. سایر خدمات هم به همین‌نحو. بنابراین ما در امر محرومیت‌زدایی باید نرم‌افزاری عمل کنیم، یعنی باید اقداماتی صورت بگیرد که تولید ثروت توسط خود آدم‌ها صورت بگیرد، در غیر این صورت همین اهرم‌های رفاهی می‌تواند خود، عامل فقر و نیاز بیشتر شود.

 کمیته‌ی امداد امام خمینی رحمةالله‌علیه چه قشری از جامعه را تحت حمایت خود قرار داده است؟

این نکته مهم است که بسیاری از مراجعین ما به صورت طبیعی فقیر و نیازمند نبودند، از بد حادثه به این دام افتادند. مثلا رانندگان عزیز ما که در جاده‌ها تردد می‌کند که الحمدلله جزو محرومین نیستند، اما تصادفاتی که در جاده‌ها اتفاق افتاده و می‌افتد، متأسفانه موجب بروز مشکلاتی برای اینان، و رجوع‌شان به کمیته‌ی امداد شده است. چون رانندگان ما بیمه‌ی اجتماعی ندارند، از لحظه‌‌ای که تصادفی منجر به فوت یا نقص عضو می‌شود این خانواده به سمت کمیته‌ی امداد هدایت می‌شوند. متأسفانه ما ماشین‌ها را بیمه‌ی اجباری شخص ثالث می‌کنیم، اما به جان انسان‌ها اهمیت نمی‌دهیم و آن را بیمه نمی‌کنیم. در حالی‌که با پرداخت حق بیمه‌ای که نهایتا برای هر فرد 120 هزار تومان درماه است، می‌توان از زندان رفتن، بی‌سرپناه شدن و محتاج شدن خانواده‌ها جلوگیری ‌کرد. یعنی بسیاری از مراجعان ما، بالذات و به صورت طبیعی فقیر نیستند، به دلیل اتفاق و حادثه‌ای گرفتار شده و محتاج کمک می‌شوند در حالی‌که با سیاستگذاری‌ها و قوانین درست، می‌توان بسیاری از آنان را از بین برد.

نکته‌ی دیگر اینکه امروزه ابعاد فقر گسترده‌تر و متفاوت‌تر از 38 سال پیش شده است و ما شاهد درخواست‌های جدیدتری از مددجویان هستیم. به‌طور مثال، چون سیستم آموزشی به سمت ابزارهای نوین رفته، دانش‌آموزان تحت پوشش به ما می‌گویند که من کامپیوتر ندارم در حالی‌که این جزو نیازهای امروز است. یا  بحث ازدواج را در نظر بگیرید، ما به ازدواج تشویق می‌کنیم چراکه هر‌چه ازدواج بیشتر شود، آسیب‌های اجتماعی کمتر می‌شود. اما متأسفانه در فرهنگ ما  ازدواج پرهزینه شده است. خب در مکتب ما، ازدواج هزینه‌ی خاصی ندارد زیرا اعتقاد داریم که «یغنهم‌الله من فضله». نظام اسلامی آمده این امر الهی ازدواج را ترویج و رونق دهد. کمیته‌ی امداد هم تسهیل ازدواج را در دستور کار خود قرار داده و خوشبختانه امسال توانستیم به فضل الهی صف ازدواج در کمیته‌ی امداد را صفر کنیم. این خیلی مهم است، یعنی هرکسی بخواهد از جامعه‌ی تحت پوشش امداد ازدواج کند، جهیزیه‌اش بلافاصله مهیا می‌شود. خبر خوبی هم که می‌‌توانم اعلام کنم این است که ازدواج‌های صورت‌گرفته در جامعه‌ی تحت پوشش کمیته‌ی امداد، کمترین میزان طلاق را داشته است. این شاید عجیب باشد که این زوج‌ها که از سطح عادی جامعه محروم‌تر و فقیرترند، طلاق در بین‌شان کمتر است. این امر نشان می‌دهد این خانواده‌ها علی‌رغم مشکلات مادی، با صبر و عشق زندگی‌ را حفظ می‌کنند.

در طول سالیان گذشته، این تصور به وجود آمده است که کمیته‌ی امداد با استفاده از صندوق‌های صدقه و به اصطلاح با اقتصاد صدقه‌ای، به محرومان کمک می‌کند، آیا این تصور درست است؟

در یک جلسه‌ای که محضر رهبر معظم انقلاب بودیم، حضرت آقا فرمودند: اینکه می‌گویند نیازمندان را  متکی به صدقه‌ بار نیاوریم غلط است، چه کسی گفته این را؟ اولا صدقه واژه‌ی قرآنی است. خداوند به پیامبر فرمود: «خُذْ مِنْ أَمْوَالِهِمْ صَدَقَةً تُطَهِّرُهُمْ وَتُزَکِّیهِم بِهَا». صدقه بسیار مهم است، صدقه انفاق مردم است، گیرنده‌ی صدقه، اول خدا است. صدقه زندگی را برکت می‌دهد، دفع بلا می‌کند و طبق فرموده‌ی قرآن تا 700 برابر می‌تواند مضاعف شود. نه صدقه‌گیرنده کار بدی می‌کند نه صدقه‌دهنده. این مکتب ما است و باید تبلیغ کنیم که مردم بیشتر صدقه بدهند. آن کسی که صدقه می‌دهد از مالش کم نمی‌شود و آن کسی که صدقه می‌گیرد از دست خدا می‌گیرد. طرف معامله خداست، صدقه را خدا آفرید تا بشر را بهشتی کند. این باید در جامعه‌ی ما تقویت شود. متأسفانه بحث‌های فرهنگی و اقتصادی انفاق در کشور ما به درستی مطرح نشد، اقتصاد در نظام اسلامی آمده است تا مردم را در همین دنیا خوش‌بخت کند. برای آباد کردن آخرت ابتدا باید دنیا را آباد کنیم، در قنوت نماز می‌خوانیم «رَبَّنَا آتِنَا فِی الدُّنْیَا حَسَنَةً وَفِی الآخِرَةِ حَسَنَةً».

اقتصاد اسلامی به ما می‌گوید همان کاری را انجام دهیم که مولا علی علیه‌السلام انجام داد و آن  تقویت فرهنگ کار است. یعنی همان ضعفی که ما امروز در کشور خود داریم. مولای ما امیرالمؤمنین علیه‌السلام مگر خودشان در نخلستان کار نمی‌کردند؟ پیغمبر ما دست یک کارگر را بوسیدند و گفتند این دست را باید بوسید چون پینه زده، چون کار کرده. این فرهنگ را باید تقویت کنیم. کار کردن نباید در فرهنگ ما زشت یا سخیف باشد، هر کار حلالی که می‌خواهد باشد. در جایی حضرت آقا فرمودند امروز بزرگترین مبارزه با آمریکا کارکردن است.

با این اوصاف، کار اساسی‌ای کمیته‌ی امداد برای رفع محرومیت دارد انجام می‌دهد، تقویت فرهنگ کار است. ما اعتقادمان این است که اقشار تحت پوشش، ضعیف نیستند. این واژه را باید حذف کرد، بنده همواره می‌گویم این خانواده‌ها خیلی توانمندند و ظرفیت‌های بسیار زیادی دارند، این ظرفیت را  دارند که انسان‌های بزرگ و انقلاب‌ساز شوند. شهید رجایی یک زندانی شلاق خورده و یک معلم بود که خودش می‌گفت من در بازار تهران دست‌فروش بودم، اما رئیس‌جمهور کشور شد. مرحوم عبدالله والی هنگامی که نزد امام خمینی رحمةالله‌علیه می‌روند، امام به ایشان می‌گوید: امیدوارم از بشاگرد اصحاب امام زمان بیرون بیایند. پس به هیچ‌وجه نباید این قشر را دست‌کم گرفت. در حال حاضر ما در کمیته‌ی امداد پنج هزار نخبه داریم، رتبه‌ی شش کنکور امسال و بالاترین متخصصان را داریم.

امروز اصلی‌ترین وظیفه‌ی کمیته‌ی امداد، ایجاد اشتغال است. به همین دلیل امسال، بیش از صد هزار نفر وام اشتغال دریافت کردند و به لطف خدا به زودی، خودکفا می‌شوند و از حمایت کمیته‌ی امداد خارج شده و توانمند می‌گردند. این اشتغال متناسب با وضعیت سکونت  و توانایی‌های خانواده‌ها فراهم می‌شود. مثلا در برخی از مناطق که آفتاب خوبی وجود دارد، طی یک قرارداد با وزارت نیرو، تصمیم گرفتیم  پنل‌های خورشیدی بر روی پشت‌بام‌این خانه‌ها نصب شود و ماهانه از برقی که به فروش می‌رسانند، کسب درآمد کنند. یا مادری که شوهرش را از دست داده و بچه‌ی کوچک دارد، نباید از بچه‌اش جدا شود چون آسیب‌های دیگری به همراه دارد. این فرد باید کار خانگی بکند و ما تدبیری اندیشیده‌ایم که کارهای خانگی به شکل گسترده‌ای رواج یابد.

علاوه بر ایجاد اشتغال، حکومت اسلامی وظیفه دارد تا مسکن اقشار آسیب‌دیده را تأمین نماید. الحمدلله با همکاری دولت و مجلس و با استفاده از ظرفیت سپاه و بسیج توانستیم سه هزار مسکن روستایی احداث کنیم که امید داریم با همکاری بسیج در سال جاری این عدد به بیست هزار خانه برسد.

همچنین حضرت آقا در جایی فرمودند کاری بکنید که بیماران جز رنج بیماری، دیگر درد هزینه‌ی درمان را نداشته باشند. برای همین، کمیته‌ی امداد، اقشار تحت حمایت خود را علاوه بر بیمه‌ی اجتماعی، بیمه‌ی تکمیلی هم کرده است. افراد تحت پوشش کمیته‌ی امداد پس از شصت سالگی به مانند تامین اجتماعی و با همان مقررات حقوق بازنشستگی می‌گیرند. این اقدامات کمیته‌ی امداد در راستای توانمند سازی خانواده‌های تحت پوشش است. البته همه‌ی اینها به لطف خدا انجام شده است و واقعا عظمت و افتخار نظام است.

از تأسیس کمیته‌ی امداد امام خمینی قریب به چهاردهه می‌گذرد، اما هنوز محرومیت در سطح کشور وجود دارد، بنظر شما مسئله‌ی سوء‌مدیریت تا چه اندازه در استمرار محرومیت نقش داشته است؟

انقلاب برای آباد کردن کشور آمده است. اصلا مردم چرا آن رژیم را سرنگون کردند، چون از ظلم و بی‌عدالتی به ستوه آمده بودند و همین باعث شد مستضعفان انقلاب را پایه گذاری کردند. اما مسئله این است که ما در این چهاردهه، آیا به شکلی درست عمل کردیم یا خیر؟ بحث دولت قبلی یا فعلی نیست، اصلا این دست‌پخت همه‌ی دولت‌ها است تا به امروز. مشکل در این است که ما در اقتصاد به مفهوم اسلامی و عدالت‌محورش عمل نکردیم یا به شکلی ضعیف عمل کردیم. چراکه اقتصاد صحیح اسلامی، اساسا نباید تولید فقر کند. اقتصاد صالح  و اسلامی تماما خیر و برکت است. متأسفانه تورم‌های آن‌چنانی یا رکود این‌چنینی همه ناشی از سوءمدیریت‌های ما است و رنجش به محرومان جامعه منتقل می‌شود. ما باید همان کاری که حضرت آقا فرمودند را انجام دهیم و آن تکیه بر توانمندی‌های داخلی و ایجاد و تقویت فرهنگ کارو استفاده از ظرفیت‌های کشور است.

آیا رهبر انقلاب در مدت زمان تصدی شما، توصیه‌ای مبنی در زمینه‌ی محرومیت‌زدایی داشته‌اند؟

انتصاب بنده در کمیته‌ی امداد مواجه شد با ابلاغ اساسنامه‌ی جدید و همچنین تعیین هیئت امنای کمیته‌ی امداد از سوی ایشان. این اساسنامه نشان داد حضرت آقا انتظار دارند، تغییرات ساختاری در امداد ایجاد شود. در اساسنامه‌ی جدید، اختیارات اجرایی به رئیس امداد منتقل شد. از سوی دیگر هیئت امنایی خبره تعیین شد.

حضرت آقا در روزهای ابتدایی به ما توصیه داشتند که راه تغییر و تحول را بازکنیم. در ملاقات‌های حضوری هم با حضرت آقا ایشان با صراحت به چند مورد از جمله: چابک‌سازی، غیراداری شدن امداد، انقلابی عمل کردن امداد، تحرک بیشتر امداد و خدمت سریع و بی‌منت به مددجو تأکید کردند.

همچنین در یکی از ملاقات‌هایی که محضر ایشان حضور یافتم، این جمله را با صدای بلند فرمودند که آقای فتاح این سرکشی‌هایی که شما در سفرهای استانی‌تان به خانه‌های محرومان می‌کنید، نباید ترک شود. هرکاری داشتید، این کار را ترک نکنید. پس از این سفارش و تأکید آقا، در کمیته‌ی امداد دستور داده شد تا آنجایی که می‌شود معاونان و مدیران به خانه‌ی افراد تحت پوشش بروند و از نزدیک مشکلات آنان را ببینند. یک روزی در محضر آقا بودیم، نماز ظهر و عصر را که خواندیم، ایشان با همه سلام و احوالپرسی کردند، به ما که رسیدند فرمودند: «آقای فتاح چه خبر؟» بنده عرض کردم: «آقا همه تلاش‌مان را داریم می‌کنیم.» آقا فرمود: همین درست است. یعنی  اینکه تا آنجا که می‌توانیم سعی‌مان را ‌کنیم.

گذشته از این، ما به صورت دقیق و منظم خدمت آقا گزارش عملکرد ارائه می‌دهیم، در یکی از این گزارش‌ها اعلام کردیم که الحمدلله ما توانستیم تمامی وام‌های پرداختی به افراد تحت پوشش امداد را، به شکل قرض‌الحسنه و بدون گرفتن حتی کمترین سود پرداخت کنیم. پس از این گزارش، به ما اعلام کردند که آقا از این کار خیلی استقبال کردند. به‌طور کلی ایشان در مسائل کمیته‌ی امداد بسیار دقیق و ریزبین هستند و بارها شده است که پی‌گیر وضعیت یک محروم در یک نقطه‌ی دورافتاده‌ی کشور شده‌اند. ایشان در مسائل کمیته‌ی امداد به معنی واقعی سخت‌گیر هستند که این نشان‌دهنده‌ی اوج اهمیت محرومیت‌زدایی در تفکر ایشان است.