سرویس جهان مشرق - روزنامه‌ها و رسانه‌های منطقه‌ای که از چند روز پیش تاکنون تنش بوجود آمده در روابط قطر با عربستان و برخی دیگر از کشورهای منطقه را مورد توجه ویژه خود قرار داده‌اند ، امروز اخبار واطلاعاتی غیررسمی از شرایط ده‌گانه عربستان برای عادی سازی روابط با دولت قطر منتشر کردند. این شروط ده گانه که از جمله در روزنامه کویتی السیاسة و شبکه خبری الجزیره منتشر شد، مجموعه ای از عوامل و پشت پرده های این تنش منطقه ای را نشان داده و حاوی پیام‌ها و نکاتی است که در این مقاله تلاش خواهد شد به آن پرداخت شود.

فیصل عیدروس خبرنگار ارشد الجزیره شروط ١٠ گانه عربستان برای قطر که باید ظرف ٢٤ ساعت اجرا شوند را منتشر کرد:

قطع فوری روابط دیپلماتیک با ایران

اخراج تمام اعضای حماس از قطر

بلوکه کردن حساب تمام اعضای حماس و توقف ارتباط با آنها

اخراج تمام اعضای اخوان المسلمین از قطر

اخراج عناصر ضد شورای همکاری از قطر

توقف حمایت از "گروه های تروریستی"

توقف دخالت در امور داخلی مصر

توقف پخش شبکه الجزیره

عذرخواهی رسمی از اعضای شورای همکاری به دلیل "توهین های الجزیره"

تعهد قطر به پایبندی به سیاست های شورای همکاری و خودداری از اقدامی بر خلاف این سیاست ها

شرایط غیر قابل تحقق و پیچیدگی بیشتر اوضاع

نگاهی دقیق‌تر به شرایط اعلام شده از سوی ائتلاف عربستان و وابستگان دلارهای نفتی این کشور نشان می‌دهد که این شرایط پیش از این که به دنبال راهکاری برای حل و فصل تنش و بحران موجود منطقه باشد، پیش شرط هایی غیر قابل تحقق است که به نظر می‌رسد اجرای آن ها از سوی دوحه غیر ممکن است و مقامات قطر زیر بار آن نخواهند رفت.

می‌توان گفت که چیزی که در رسانه‌های عربی تحت عنوان میانجیگری کویت برای حل بحران منطقه‌ای تعریف می شود، تلاش برای تسلیم کردن قطر برای پذیرش شروط سعودی، اماراتی، مصری و آمریکایی یعنی تحت قیمویت گرفتن کامل این کشور است. آنها می‌خواهند به هر نحوی شده قطر را تسلیم کنند و تمامی اهرم های فشار این کشور حتی شبکه الجزیره و روزنامه الرأی و رسانه های دیگر آن را نیز مسکوت کنند.

این شرایط علاوه بر این که آستانه تحمل دیکتاتورهای منطقه ای و حامیان غربی آنها از شنیده شدن صدای مخالف را ثابت می کند، نشان می‌دهد که محور عربستان هنوز انگیزه‌ای برای حل و فصل بحران موجود ندارد و افزایش تنش تا سر حد رسیدن به شرایط جنگی را در راستای منافع خود می‌بیند.

بعید نیست که روند تنش‌ها به سمت ایجاد جنگ یا حتی اشغال قطر پیش برود، اما عربستان و کشورهای متحد آن باید به این نکته توجه داشته باشند که اگر شباهت موجود در چالش به وجود آمده در منطقه با شرایط جنگ دوم خلیج فارس درست باشد، ریاض باید مواظب طرح بعدی آمریکا و غرب باشد و فریب لقمه راحه الحلقوم قطر را نخورد.

لقمه درشت جدید آمریکا

شرایط زمانی تنش‌آفرینی عربستان در منطقه که بلافاصله بعد از سفر دونالد ترامپ صورت گرفت و اظهارات توییتری اخیر ترامپ مبنی بر تأیید این اقدامات تنش‌آفرین نشان از حضور فعال آمریکا در این سناریو دارد. ترامپ در اظهارات توییتری خود این تحولات را آغازی برای پایان تروریسم! توصیف می کند. برخی اعتقاد دارند که این موضوع علاوه بر اینکه می‌تواند پیامدهای کمک 460 میلیارد دلاری عربستان به آمریکا باشد، نشان دهنده رویکرد مشترک آمریکا، رژیم صهیونیستی و کشورهای تحت پرچم عربستان است که سعی دارند جنبش حماس را بیش از پیش تحت فشار قرار دهند. به همین علت است که ترامپ در اظهارات خود می‌افزاید: سه کشور و خلیج معتقدند که راهکاری قطعی بر ضد تأمین مالی گروه‌های افراط گرا در پیش گرفته اند. البته قطر پیش از این آمادگی خود را برای افزایش فشار بر حماس ثابت کرده، لذا به نظر می رسد، آمریکا با تلاش برای رساندن بحران قطر به نقطه جوش، به دنبال بهره برداری های اقتصادی از منابع ذخیره این کشور از طریق ارعاب آن است.

قطر بالغ بر 335 میلیارد دلار در صندوق ذخیره ارزی خود دارد و با وجود جمعیت اندکی که دارد، دومین صادرکننده بزرگ گاز در جهان و یکی از بزرگ‌ترین دارندگان منابع نفتی به شمار می‌رود. ترامپ که موفق شده از اقتصاد بحرانی عربستان 460 میلیارد دلار بیرون بکشد، تصور می کند با سناریوی چکش و سندان می تواند از شیرِ دلارهای نفتی و گازی قطر نیز برای خود کَره بگیرد.

آیا عربستان دشمن گروه های تروریستی است؟

گرچه عربستان اخیراً صف‌بندی رقیقی با گروه‌ها و جماعت‌های مرتبط با اخوان‌المسلمین را در عرصه میدانی سوریه در دستور کار قرار داده، اما تجربه گذشته این کشور نشان می‌دهد که اگر این گروه‌ها قادر به براندازی دولت سوریه باشند، دولت ریاض مشکلی در تعامل با آنها نخواهد داشت و تغییر رویکرد اخیر آنها در قبال این گروه‌ها صرفاً به علت درک عمیق ریاض از ناتوانی آنها در انجام این مهم است، این موضوع نشان می‌دهد که آنچه در این شروط تحت عنوان دشمنی و مخالفت با جماعت اخوان المسلمین نام برده شده است، صرفا اندک گروه های این جماعت هستند که مانند جنبش حماس همچنان در مسیر تقابل با رژیم صهیونیستی و حفظ آرمان فلسطین قرار دارند.

نکته مضحک در ادعاهای مطرح شده از سوی عربستان بر ضد قطر این است که دوحه را مسئول عدم تحقق پیروزی‌های نظامی قطعی ائتلاف ضد تروریسم! خود در عراق و سوریه و یمن توصیف کرده و مدعی می‌شود که قطر از حوثی ها حمایت می کند. این در حالی است که بنا بر اعلام سابق این ائتلاف ، نیروهای قطر در مبارزات یمن به نفع ائتلاف حضور داشته اند و سابقه اقدامات این کشور در براندازی دولت سوریه بر کسی پوشیده نیست.

حماس و لزوم اصلاح اشتباهات گذشته

با علنی شدن اختلافات میان قطر و کشورهای عربی ، اخبار به صورت غیررسمی حکایت از آن دارد که قطر خواستار خروج برخی از عوامل حماس از این کشور شده است، اگر این موضوع را به تغییر سند استراتژیک حماس و حذف برخی مبانی تاریخی حماس در منشور جدید اضافه کنیم، متوجه اشتباه راهبردی حماس که از آغاز بحران سوریه آن را در دستور کار خود قرار داد، خواهیم شد.

جنبش حماس که در ابتدای بحران سوریه مهم ترین بستر حمایتی خود در این کشور را ترک کرده و به امید دلارهای نفتی کشورهای حاشیه خلیج فارس مواضعی بر خلاف رویکردهای عقلانی پیشین خود اتخاذ کرد، متوجه این نکته نبود که مهم‌ترین عامل در حمایت کشورها از جنبش‌های مقاومت منطقه‌ای ، استقلال آنها از تصمیم‌گیری و جدا بودن از جریان های فشار غربی و عربی است که باعث می شود، این گروه ها در تعاملات منطقه‌ای مورد معامله قرار نگیرند.

دیدگاه های مختلفی در زمینه این بحران وجود دارد، برخی اعتقاد دارند که بحران کنونی در منطقه زاییده طرح آمریکایی صهیونیستی برای افزایش فشار بر مقاومت فلسطین و انزوای ایران بوده و برخی دیگر معتقدند که آمریکا و اسرائیل سعی دارند از بحران ناگهانی به وجود آمده، در راستای منافع و مطالبات منطقه‌ای خود بهره برداری کنند.

از این منظر است که تحلیلگران سیاسی اعتقاد دارند که تنش گسترده و پیچیده موجود بین قطر و عربستان و امارات و مصر و بحرین قطعاً بر روی پرونده فلسطین و اوضاع نوار غزه تأثیر منفی خواهد داشت و باعث انزوای بیشتر حماس خواهد شد.

شکست این توطئه ها تنها یک راهکار دارد و آن این که جنبش حماس بعد از گذشت سالها، از اشتباهات گذشته درس بگیرد و متوجه این نکته باشد که مبارزه با تروریسم دولتی رژیم صهیونیستی در کشورهایی که دولت‌های آنها برای عادی سازی روابط با اسرائیل با هم مسابقه گذاشته اند، امری غیر عقلانی، غیر منطقی و غیر ممکن است و - در صورت جدیت - برای ادامه مسیر یا باید طرح غیر تضمین شده حضور در کشورهای دور دست نظیر مالزی یا شمال آفریقا را انتخاب کند، یا اینکه به صورت کامل و بدون زاویه به محور مقاومت منطقه ای که آرمان غیرقابل ‌تغییر خود را در حذف اشغالگری رژیم صهیونیستی در منطقه تعریف کرده، بازگردد.

تلاش های اخیر حماس از جمله حضور هیئتی از حماس در قاهره نیز که اخیرا صورت گرفته، بخشی از پدیده بسته شدن افق پیش روی این جنبش و تلاش آن برای پیدا کردن راهکاری برای خروج از این بن بست است، اما همانطور که گفته شد،  مقامات حماس نباید این اصل را فراموش کنند که مقابله با دشمن صهیونیستی در کشورهایی که به دنبال دوستی با غرب و اسرائیل هستند، امکان عملی ندارد. علاوه بر اینکه در شرایط کنونی به نظر نمی‌رسد کشورهای عربی منطقه انگیزه ای برای میزبانی از حماس داشته باشند.

احمد عوض در گفت‌وگو با پایگاه خبری نبأ پرس با اشاره به این که حماس باید در نحوه تعامل با مصر در شرایط کنونی هوشیار باشد، تأکید کرد که اقدام این جنبش برای ترک اراضی سوریه و عبور از محور ایران سوریه و حزب‌الله ، اقدامی اشتباه بود. این در حالی بود که آنها تحت هر شرایطی از آنها در ابعاد مالی، ‌تسلیحاتی، آموزشی و سیاسی حمایت می کردند.

آیا قطر تنها بازنده تنش اخیر منطقه ای است؟

توجه به این نکته ضروری است که گرچه رسانه های حامی عربستان از محاصره و اوضاع نابسامان امنیتی و سیاسی در قطر سخن می‌گویند و با بزرگ‌نمایی قطع مناسبات دیپلماتیک کشورهای عربی که شامل دولت موهوم علی عبدالله صالح و دولتچه هایی نظیر مالدیو و جزایر مارشال نیز می شود، سعی در بیشتر نشان دادن حمایت‌های بین‌المللی از خود دارند، قطر راهکارهایی برای خروج از این بحران دارد.

کسی منکر این نیست که شرایط کنونی آسیب‌های اقتصادی زیادی به قطر وارد می‌کند و مقامات این کشور احتمالاً تلاش خواهد کرد با حکمت و درایت این بحران را حل کرده و مانع از خسارت های بیشتر سیاسی و اقتصادی شوند، اما ریاض نیز این نکته را می‌داند که قطر در برابر این تلاش‌ها دست بسته نیست، این کشور جایگزین‌های دیگری برای ورود کالاهای ضروری از طریق ایران، کویت و عمان یا از طریق بندر احمد یا ناوگان بزرگ هوایی خود در اختیار دارد که عظیم‌ترین ناوگان هوایی در جهان به شمار می‌رود. لذا منزوی کردن قطر به اندازه ای که رسانه های سعودی تبلیغ می کنند، کار ساده ای هم نیست.