به گزارش مشرق، نشسته‌ام و مستند «نیش» را که در جشنواره‌های بین‌المللی چند جایزه به خود اختصاص داده تماشا می‌کنم. قصه درباره طبیعت و خواص مار است که یک باره چیزی در فیلم نظرم را به خودش جلب می‌کند.در قسمتی از مستند، مارگیر در حین گرفتن مار نیش می‌خورد و به بیمارستان منتقل می شود.
همین تلنگری می‌شود تا به سختی‌های این شغل که کمک زیادی به محیط‌زیست می‌کند فکر کنم و به دنبال مارگیر فیلم بگردم.
بالاخره تلاشم اثر می کند و می رسم به علی باغی، کسی که در یکی از مناطق پایین‌شهر مشهد زندگی می‌کند و ٢۵سال است که کارش گرفتن مار برای مراکز داروسازی است.
جالب است که او مارها را در خانه‌اش نگهداری می‌کند.
از او در حین مصاحبه می‌پرسم: پخش این خبر که شما مارها را در خانه‌تان نگهداری می‌کنید برایتان مشکل کاری به وجود نمی‌آورد؟
می‌گوید: خب، شما بگویید چه‌کارشان کنم. باید یک جایی برای نگهداری‌شان باشد. مگر چقدر درآمد دارم؟ بابت هر مار فقط 35 هزار تومان می‌گیرم.
چه شد که به شغل مارگیری رسیدید؟
پدرم مارگیر بود و من هم از ایشان یاد گرفتم.
یعنی در اطراف مشهد و در روستا زندگی می‌کردید؟
نه، اتفاقا خانه پدری مان رضاشهر بود. حالا چه شد که پدرم به مارگیری مشغول شد را نمی‌دانم. حتما یکی هم به ایشان مارگرفتن را یاد داده بود، اما چیزی که خوب به خاطر دارم این است که از همان بچگی در خانه ما مار زیاد پیدا می‌شد. اصلا ما با مارها بزرگ شدیم.
منبع درآمد خانوادگی‌تان از این راه بود؟
بله، از وقتی که موسسه سرم‌سازی رازی افتتاح شد، پدر من هم به‌عنوان مارگیر برایش کار کرده‌است.
اولین ماری که دیدید در چند سالگی‌تان بود؟
این که یادم نمی آید. شاید چهار یا پنج‌ساله بودم. خلاصه، خیلی بچه بودم.
خیلی راحت حرف می‌زنید! یعنی اصلا نترسیدید؟
آن‌وقت شاید ترسیده‌بودم، اما الان سال‌هاست چنین احساسی ندارم.
فرق مار سمی و غیرسمی را از کجا متوجه می‌شوید؟
بر اساس تجربه‌ای که دارم.
یعنی امکان ندارد اصلا اشتباه کنید؟
به هیچ وجه. اگر اشتباه می‌کردم که الان زنده نبودم!
مارهای سمی یک «آ» روی چشمانشان دارند و سرشان حالت مستطیل‌شکل است. خود چشمان هم عمودی‌شکل است. مارهای سمی قلاب سمی هم در دهانشان هست.
در مشهد چند نوع مار داریم؟
ما در اطراف مشهد دو نوع مار داریم: یکی افعی و دیگری کبری. نزدیک کوه‌های خلج و خواجه‌مراد مار زیاد دیده می‌شود.
در یک ماه چند مار می‌گیرید؟
مارها در زمستان می‌خوابند و در فصل‌های تابستان و پاییز از لانه‌شان بیرون می‌آیند. من در این دو فصل تا ٢٠٠مار می‌گیرم.
اولین ماری که گرفتید در چندسالگی بود؟
١٢سالم بود که یک مار شاخ‌دار را گرفتم.
اول اینکه با چوب از پشت سر توی سرش می‌زنم و بعد مار را باسرعت می‌گیرم و در کیسه می‌اندازم.
تا به حال چند بار نیش خورده‌اید؟
دو بار نیش خوردم. الان یکی از انگشتانم بی‌حس است. اگر کبری بزند، آدم بیشتر از نیم ساعت زنده نمی‌ماند و اگر افعی بزند، تا ٢۴ساعت تمام بدن از کار می‌افتد.
در طبیعت، حیوانات انگار شکارچیانشان را می‌شناسند و مار هم وقتی مارگیر را می‌بیند، می‌ترسد و فرار می‌کند.
مگر مار بعد از گرفتن زهر می‌میرد؟
نه، ما مارها را نمی‌کشیم، بلکه مرکز سرم‌سازی چندبار زهر هرکدام را می‌گیرد.
یعنی شما می‌گویید مارها احساس دارند؟
واقعا این را به چشمم دیده‌ام که مارها احساس دارند. مار بینایی کمی دارد، اما می‌فهمد. علتش را نمی‌دانم از کجاست، اما انسان را می‌شناسد.
دراز‌ترین ماری که گرفته‌اید چقدر بوده‌است؟
مار افعی بود که نزدیک به ٣متر طول داشت.
تا به حال دلتان برای یک مار سوخته است؟
بله، این اتفاق هم اتفاقا افتاده‌است. بارها شده‌است که دیده‌ام ماری برای فرار مدام تلاش می‌کند. به همین دلیل، از گرفتنش منصرف شده‌ام.
فکر می‌کنید کار شما چقدر به محیط‌زیست کمک می‌کند؟
سم مار درحقیقت نوع تغییریافته بزاق دهان مار است که از غدد بزاقى تغییریافته براى این کار استفاده می‌شود و از طریق دندان‌هاى توخالى جلو دهان مار به بدن جاندار تزریق مى‌شود.
در سم مار تعداد زیادى مواد شیمیایى وجود دارد که هر کدام به قسمتى از بدن جاندار آسیب مى‌رساند. سم مار مایعى است روغنى‌شکل و بر حسب نوع مار، به رنگ‌های سفید تا زرد پررنگ، شفاف یا کدر و اندکى اسیدى است. سم مار مخلوطى است از مواد پیچیده پروتئینى با خواص سمى و آنزیمى و مواد غیرپروتئینى که از هر گرم آن، درصد زیادی در سرم‌سازی استفاده می‌شود.
مارگیری شغل خطرناکی است و نمی‌شود به هر کسی یاد داد. من خودم از پدرم که سال‌ها مارگیر بوده‌است یاد گرفته‌ام و در حال حاضر، این کار را به پسرم آموزش می‌دهم.
گفته می‌شود که سالانه ۵میلیون مارگزیدگى در سراسر جهان اتفاق مى‌افتد که مسئول ۱۲۵هزار مرگ در طول سال است. مارگزیدگى خصوصا در مناطق گرمسیرى و نواحى که قطب کشاورزى است به‌وفور دیده مى‌شود، زیرا در این مناطق، تعداد زیادى مار در همزیستى با انسان به سر مى‌برند، ولى فقط این‌ها براى انسان خطرناک نیستند، چون بعضى از مارهاى غیرسمى شکار خود را با پیچیدن به دور قفسه سینه‌اش و اعمال فشار و انقباض و شکستن قفسه سینه حیوان که باعث جلوگیرى از تنفس یا ایجاد ایست قلبى مى‌شود از پاى درمى‌آورند.
یعنی کسی که در ابتدا شروع به گرفتن مار می‌کند، چند درصد احتمال دارد نیش بخورد؟
١٠٠درصد احتمال دارد. شما حتی نباید فکر کنید که ممکن است یک‌درصد مار حواسش پرت شود و به سمت شما نیاید، بلکه هر لحظه احتمال را بیشتر کنید که نیش خواهیدخورد!
همین است که می‌گویم نمی‌شود به کسی آموزش داد. اگر من یا دیگر کسانی که ممکن است این کار را انجام دهند به‌خوبی از عهده‌اش برمی‌آییم به خاطر این است که از کودکی با مار بزرگ شده‌ایم. زمان و مکان نزدیکی به مار خیلی مهم است. مواقعی می‌شود که ساعت‌ها منتظر می‌مانیم مار به خواب رود یا در موقعیت مناسبی قرار بگیرد تا بتوانیم نزدیکش شویم.
در هنگام نزدیک‌شدن به مار، در چه مدت‌زمانی او را گیر می‌اندازید؟
شاید کمتر از ٣ثانیه.چون مار در ۵ثانیه حالت تدافعی به خودش می‌گیرد و به سمتت حمله می‌کند و باید به‌سرعت به خودت بیایی. مار حیوان سریعی است. اگر کمی اشتباه کنی، جانت را از دست داده‌ای.
چه توصیه‌هایی برای مردم در مواجهه با مارگزیدگی دارید؟
اول اینکه پس از گزش توسط مار، اولین اقدام جلوگیری از گزش دوم همان فرد یا گزش افراد دیگر است. حتما یادمان بماند که مارها می‌توانند تا چندین قربانی خود را پیاپی نیش بزنند تا زمانی که سم آن‌ها تمام شود.
سعی کنید مار را حتما شناسایی و یا حداقل خصوصیات کلی ظاهری آن را در ذهن بسپارند. این کار می‌تواند در کمک به پزشک برای تشخیص نوع مار مفید باشد. البته این کار باید به شرطی انجام پذیرد که فرد در معرض گزش دومی قرار نگیرد.
به نظر من، حتی اگر تشخیص دادند که مار سمی نبوده‌است، باز هم فرد را به بیمارستان برسانند، چون ممکن است تشخیص اشتباه بوده‌باشد و هر ساعت که بگذرد، اثرات بدی را بر بدن خواهدگذاشت.
همین‌طور هر وسیله‌ای که می‌تواند باعث فشار روی اندام متورم گزیده‌شده شود، مثل انگشتر و حلقه، باید بیرون آورده‌شود، چون اگر تورم اندام پیش‌رونده باشد، این وسائل باعث قطع جریان خون به منطقه گزیده‌شده می‌شوند.
اگر در مناطق دور از شهر و بیمارستان دچار آسیب شدید، حتما از یک آتل برای بی‌حرکت‌کردن اندام گزیده‌شده استفاده کنید، ولی باید به خاطر داشته‌باشید که اگر ورم اندام خیلی شدید شود، آتل خودش به‌عنوان یک وسیله فشارنده عمل می‌کند و می‌تواند باعث قطع جریان خون اندام شود.
پس مکرر انگشتان اندام موردنظر بررسی شود و از گرم‌بودن و رنگ صورتی آن‌ها که از نشانه‌های وجود جریان خون است اطمینان داشته باشید، ولی اگر اندام حالت گزگز و مورمور داشت و حالت دردناک پیدا کرد و بی‌رنگ شد، یعنی جریان خون دچار اختلال شده‌است و آتل باید سریعا باز شود.
چه اقداماتی در برخورد با مارگزیده نباید انجام داد؟
هرگز نباید محل گزش را شکافت و از مکنده نیز استفاده نکنید، زیرا هیچ‌کدام از این دو کار اگرچه قبلا توصیه می‌شدند، اثر قابل‌توجهی بر خارج‌شدن سم ندارند و فقط باعث افزایش آسیب موضعی محل زخم می‌شوند.
هرگز از یخ استفاده نکنید، چون یخ قادر به غیرفعال‌کردن سم مار نیست و فقط باعث سرمازدگی عضو می‌شود. هرگز نباید از الکل در بیمار مارگزیده استفاده کرد.
گرچه الکل درد را کاهش می‌دهد، به‌خاطر اثر گشادکنندگی عروق، باعث افزایش جذب سم از محل گزش می‌شود.
همین‌طور از باندهایی که محکم و بسیار سفت در بالای زخم بسته می‌شوند استفاده نکنید، زیرا اولا سود ثابت‌شده‌ای ندارند و ثانیا می‌توانند باعث افزایش آسیب موضعی به اندام شده و به قیمت ازدست‌دادن اندام بیمار تمام شوند.
شاید یک ماه، اما سمی که تولید می‌کند دیگر خواص اولیه را ندارد. از طرفی، باید بگویم مارها سخت تولیدمثل می‌کنند و همین‌طور زمان زیادی طول می‌کشد تا بزرگ شوند. ما مارهایی که سمشان گرفته شده‌است را دوباره به طبیعت برمی‌گردانیم.
تا به حال شده‌است وقتی ماری که به طبیعت برمی‌گردانید را مجددا شکار کنید؟
من ٢۵سال سابقه کار دارم و این اتفاق نیفتاده‌است، اما شده‌است که یک مار را نگرفته‌ام، اما بعد از چند روز مجددا دیده‌امش و شکارش کرده‌ام.
مهره مار را تا به حال دیده‌اید؟
من که ٢۵سال است مارگیرم، هرگز یک مهره مار ندیده‌ام. نمی‌دانم این‌هایی که در مغازه‌ها به‌عنوان مهره مار می‌‌فروشند چیست! اصلا نمی‌دانم وجود دارد یا نه که اگر واقعی بود، حداقل در این ٢۵سال باید یکی می‌دیدم!
وقتی ازدواج کردید، همسرتان می‌دانستند که مارگیر هستید؟
نه، بعد از یک سال فهمیدند. البته به‌خاطر پایین‌بودن درآمدم، در یک شرکت هم نگهبان هستم.
چند فرزند دارید؟ آن‌ها هم می‌توانند مار بگیرند؟
سه‌تا بچه دارم و بهشان یاد داده‌ام مارهای غیرسمی را بگیرند. اصلا هم نمی‌ترسند. کلا با مارهای غیرسمی بازی می‌کنند!
نگهداری مار در خانه خطرناک نیست؟
خب، چه‌کارشان کنم؟ مگر جای دیگری هم وجود دارد یا من در آمدی برای نگهداری مجزا دارم؟ اصلا نمی‌شود مار را دور از دید نگه‌داشت.
برای هر مار چند می‌گیرید؟
مراکز دارویی هر مار را ٣۵هزارتومان از من می‌خرند. البته گاهی هم به نمایشگاه‌های برگزاری مار می‌فروشم. همین‌جا یک گله دارم و آن این است که چرا مارگیرها را بیمه نمی‌کنند؟ چرا هیچ تضمین شغلی وجود ندارد؟ مگر نه اینکه این کار با جان انسان بازی می‌کند و سودش برای سلامت همه افراد جامعه است؟ من ٢۵سال است که مارگیرم، ولی نمی‌دانم در آینده چه اتفاقی برایم خواهدافتاد
منبع: روزنامه شهرآرا
