گروه جهاد و مقاومت مشرق - ایام اردیبهشتی نمایشگاه کتاب فرصتی است تا جشنواره‌ای باشکوه از رنگ و فرهنگ برپا شود و آلبوم‌های چشم‌نواز و متنوعی از انواع کتاب را پیش روی علاقه مندان بگستراند و جان‌ها را سرشار از شوق خواندن و دانایی کند. همه ساله در این ایام بزرگترین همایش فرهنگی کشور با جشن کتاب رقم می‌خورد و بهاری سرشار از رویش و پویش در دل بهار طبیعت شکل می‌گیرد. شاید از همین رو باشد که این پدیده بزرگ فرهنگی را بهارکتاب و کتابخوانی تعبیر کرده‌اند. در میان فهرست طولانی انواع کتاب که در بساط غرفه‌داران در معرض دید و بازدید عموم قرار دارند، فهرست کتاب‌های دفاع مقدس که اسناد گویای سلحشوری ملت ایران هستند، زینت بخش و مکمل رنگین کمان دانایی است. آثاری که گاهی پرفروش‌ترین عناوین را به خود اختصاص می‌دهند چرا که ترسیمی از دفاع جانانه فرزندان ملت، درونمایه این آثار روشنی بخش را شکل می‌دهد و به بازتاب رشادت‌ها و معرفی فراز‌های بلند تاریخ دفاع مقدس به قلم نویسندگان و شاعران متعهد می‌پردازد. خاطره، رمان، مجموعه شعر، گفت‌وگو، پژوهش و... قالب‌های گوناگونی هستند که توسط نویسندگان متعهد در این عرصه به کار گرفته شده تا مفاهیم این فراز مهم از تاریخ کشورمان را انتقال دهند.  به بهانه برپایی نمایشگاه کتاب با چند تن از دست اندرکاران کتاب دفاع مقدس به گفت‌و‌گو پرداخته‌ایم تا با چند وچون کتاب دفاع مقدس، آسیب‌ها و ویژگی‌های آن بیشتر آشنا شویم.

توزیع معضل اصلی نشر
مهدی محمدی دبیر ستاد خبری انتشارات سوره مهر - نشری که طی این سال‌ها نامی‌آشنا برای مخاطب در حوزه ادبیات پایداری است - در گفت‌وگو با «ایران» به آسیب شناسی نشر دفاع مقدس می‌پردازد. وی با بیان اینکه اقبال عمومی به سمت کتاب خاطرات است و خاطراتی که توسط زنان نگاشته شده بیش از بقیه خاطره نویسی‌ها مورد استقبال مخاطب قرار گرفته می‌گوید: اطلاع‌رسانی و تبلیغات در معرفی و فروش کتاب‌ها تأثیرگذار است چنانچه برگزاری مسابقه کتابخوانی برای «دختر شینا» و تبلیغ آن در صداوسیما موجب شناخت مخاطب از این کتاب شد و در حال حاضر هم فروش خوبی دارد و یکی از کتاب‌های پرفروش انتشارات سوره مهر محسوب می‌شود.

وی ادامه می‌دهد: تبلیغات در رسانه‌های جمعی برای کتاب‌های داستانی، رمان، خاطره و... مؤثر است و کتاب‌های شعر به مدد تبلیغات در فضای مجازی شناخته‌تر می‌شود به طوری که مخاطبان ما اشعار و شاعران این حوزه را از همین طریق می‌شناسند و جویای کتاب‌هایشان می‌شوند.
به اعتقاد محمدی، تبلیغ کتاب را نباید با مفهوم کالا در یک سطح قرار داد، لذا بهتر است نام ترویج بر تبلیغ کتاب بگذاریم.

دبیر ستاد خبری سوره مهر در پاسخ به این سؤال که نقش و تأثیر دولت را در این حوزه تا چه حد می‌دانید، بیان می‌کند: هر ناشر بسته به رسالتی که دارد به انتشار کتب مختلف می‌پردازد و دولت دخالتی در انتشار عناوین ندارد. به طور مثال انتشارات سوره مهر زیرمجموعه حوزه هنری است و دو دفتر ادبیات انقلاب و ادبیات دفاع مقدس به انتشار کتبی با این مضامین می‌پردازد و دخالت دولتی به آن مفهوم در کار نیست. به عبارتی به ما تحمیل نمی‌شود که چه کاری راچاپ کنیم.
محمدی با رد هرگونه کمک غیرانتفاعی دولت به برخی ناشران برای تبلیغ و توزیع آثارشان، تأکید می‌کند: همه ناشران از یک امکان برای تبلیغ و توزیع آثار برخوردارند و ما تنها از این امکانات بخوبی استفاده می‌کنیم.

دبیر ستاد خبری سوره مهر در بیان اینکه چرا برخی کتب با‌وجود غنای خوبی که به لحاظ ادبی دارند اما با فروش خوبی مواجه نمی‌شوند و از سوی دیگر برخی از آثار با محتوای متوسط به چاپ‌های مکرر می‌رسند، می‌گوید: من فکر می‌کنم باید یک مجموعه عوامل را در نظر بگیریم، زمان انتشار کتاب، پکیج اطلاع‌رسانی و تبلیغات، شهرت نویسنده و ناشر و حتی جنسیت نویسندگان و مهم‌تر از همه نحوه توزیع درست و بموقع بسیار در پیش آمدن این وضعیت مؤثر است.

وی یادآور می‌شود: توزیع، معضل و دغدغه کلی تمام ناشران است و این مسأله در وضعیت مطلوبی به سر نمی‌برد. باید در سطح کشور مکانیزم توزیع مناسبی در جریان باشد تا کتاب در زمان مناسب به مخاطب برسد، آن وقت است که می‌توان درباره اقبال مخاطب نیز صحبت کرد.
محمدی در خصوص کیفیت آثار نیز می‌گوید: باتوجه به حساسیتی که روی ادبیات پایداری و موضوع دفاع مقدس است کیفیت آثار رو به رشد است. چنانچه طی سال‌های اخیر نویسندگان ما سبک‌های مختلفی از خاطره‌نویسی را ارائه داده‌اند تا برای مخاطب جذاب‌تر باشد.
وی در پاسخ به این سؤال که انتشارات سوره مهر برای ارتباط ادبیات پایداری و نسل چهارم چه کار کرده است؟ اذعان می‌دارد: اتفاق خوبی که امسال انجام شده این است که بخشی از کتاب خاطرات را برای گروه نوجوان بازنویسی کرده‌ایم و هر بخش از کتاب توسط یک راوی بیان شده و به صورت داستانی بازنویسی شده است.

حمایت فراگیر از ناشران دفاع مقدس
از سوی دیگر سید حسین عابدینی مدیر نشر سفیر اردهال در خصوص وضعیت نشر کتاب دفاع مقدس طی سال‌های اخیر می‌گوید: وضعیت نشر در چند سال اخیر هم به لحاظ اقتصاد و هم محتوایی بشدت نابسامان و به هم ریخته شده است به طوری که در پی شرایط به وجود آمده در دانشگاه‌ها و شمول امتیاز برای کسانی که کتاب چاپ شده داشته باشند شاهد رشد کتاب‌سازی شده‌ایم که آفتی است برای حوزه نشر.

در حوزه نشر کتاب‌های دفاع مقدس البته قضیه فرق دارد. چرا که به دلیل حمایت‌های مختلف از این بخش برخی ناشران به سمت انتشار آثار دفاع مقدس روی آورده‌اند تا هم بتوانند از امکانات و حمایت‌های دولتی برخوردار شوند و هم بتوانند به حیات انتشارات خود ادامه دهند.

این ناشر با انتقاد از حمایت‌های دولتی در این حوزه می‌گوید: وقتی یک بخش از حمایت‌های دولتی و سازمانی برخوردار شود خواه ناخواه موجبات فساد فراهم می‌شود به گونه‌ای که ناشران خصوصی رفته رفته به انزوا کشیده می‌شوند و نویسندگان هم وقتی با ناشران دولتی با پول‌های خوب کار کردند دیگر تمایلی به کار کردن با ناشران خصوصی ندارند. همین امر باعث می‌شود مؤلفان سفارشی کارکنند و آثار به سمت بی‌محتوایی حرکت کند. ناشران دولتی در این حوزه زیاد هستند و به دلیل برخورداری از بودجه‌های دولتی کار می‌کنند و روز به روز هم بر شمارگان کتاب‌هایشان اضافه می‌شود. اما ناشران خصوصی که به صورت دلی کار می‌کنند و بیشتر تمرکزشان بر محتوا و خلق اثر ادبی با مضمون دفاع مقدس است، شاید به تعداد انگشتان دست هم نرسند. لذا در یک نگاه ساده می‌توان نتیجه گرفت که بیشتر بار مسئولیت نشر کتاب‌های دفاع مقدس بر دوش دولتی‌ها و نیمه دولتی‌هاست در حالی که باید حمایت از ناشران به گونه‌ای باشد که همه بتوانند دراین حوزه عرض اندام کنند و به افزایش غنای هرچه بیشتر آثار کمک شود.

عابدینی در پاسخ به این سؤال که نقش دولت در تولید آثار دفاع مقدس را چگونه ارزیابی می‌کند، می‌افزاید: اصولاً دخالت دولت در حوزه نشر بایستی حمایتی باشد به این معنا که کمک‌ها و حمایت‌ها به طور مستمر پشتوانه نشر دفاع مقدس باشد. چراکه در غیر این صورت ناشران خصوصی فرصت رشد نخواهند یافت. به طور مثال مؤسسه‌ای با 700 یا 800 میلیون بودجه در طول سال چطور می‌تواند هم هزینه‌های نشر را بدهد و هم با نویسندگان خوب قرارداد ببندد تا کتاب‌های دفاع مقدس به غیر از شعر، تاریخ شفاهی و خاطره ژانرهای مهیج‌تر دیگر را نیز تجربه کند.
این ناشر در توضیح نقش تبلیغات برای افزایش اقبال مخاطب به حوزه ادبیات دفاع مقدس بیان می‌کند: مسلماً تبلیغات بسیار مؤثر است اما تبلیغاتی که به خرید کتاب منجر شود نه تبلیغاتی که صرفاً برای بزرگ نمایی یک اثر باشد. تبلیغات و حمایت‌های دولتی شاید باعث شود که شمارگان بالا برود اما این سؤال پیش می‌آید که چقدر مخاطب خودش به دنبال کتاب دفاع مقدس رفته و بابت خرید آن پول داده است. نه اینکه برخی کتب صرفاً جنبه تزئینی و تبلیغی به خود می‌گیرند و بارها و بارها نیز چاپ می‌شوند.

عابدینی راهکار برون رفت ازاین وضعیت را ورود ناشران خصوصی به نشر کتب دفاع مقدس با رویکردهای متفاوت می‌داند که به فراگیر شدن ادبیات دفاع مقدس منتج خواهد شد وی تأکید می‌کند راه حمایت از کتاب دفاع مقدس برخورداری برابر همه ناشران از امکانات و حمایت‌های دولتی است و می‌افزاید: حمایت‌های دولتی نباید فقط به چند جا محدود شود و باید همه ناشران بتوانند از حمایت برخوردار شوند تا ناشران مجبور شوند آثار خوب و با محتوای ارزشمند تولید کنند. نه اینکه به نام دفاع مقدس کتاب‌های سطحی و بدون تحقیق و غنای ادبی به چاپ برسد.

وی درباره اهمیت نقش پ‍ژوهش در تولید آثار فاخر ومنطبق با حقایق تاریخی بیان می‌کند: وقتی اثری بدون توجه به تاریخ و پژوهش به چاپ می‌رسد منجر به تحریف تاریخ می‌شود و بدتر اینکه این آثار بدون توجه کارشناسی و بدون ارزیابی به چاپ می‌رسند و این سؤال مطرح است که چرا هر اثری با نام دفاع مقدس فرصت چاپ می‌یابد! در حالی که دفاع مقدس ما یک حماسه بی‌نظیر و ماندگار در تاریخ بود و بر پایه فرهنگ ایثار و شهادت شکل گرفت. بنابراین باید آثاری هم که درباره آن منتشر می‌شود بی‌نظیر و ماندگار باشد تا در دل نسل جدید ثبت و ضبط شود. اما در نبود نظارت کافی از سوی سازمان‌های ذی ربط و پژوهشی آثار تولیدی در این حوزه را دچار نوعی بی‌سر و سامانی کرده است. چنانچه ما شاهدیم برخی از آثار بی‌محتوا با بهترین کیفیت منتشر می‌شود و برخی از آثار با کیفیت در خانه‌های محققان خاک می‌خورد. از طرفی برای یک موضوع دفاع مقدس ده‌ها کتاب منتشر می‌شود، ولی درباره برخی از موضوعات این حوزه یک کتاب هم تدوین نشده است.

واقع نگاری حلقه مفقوده ادبیات پایداری
رضا حاجی آبادی رئیس انجمن صنفی ناشران دفاع مقدس با بیان اینکه ادبیات پایداری تافته جدابافته‌ای از نابسامانی نشر نیست، بیان می‌کند: همان‌طور که وضعیت نشر ما آنقدر نابسامان است که رئیس جمهوری و معاونت فرهنگی وزیر ارشاد در موردش تذکر می‌دهند و حتی رهبر معظم انقلاب نیز بارها نسبت به فرهنگ کتاب و کتابخوانی متذکر شده‌اند، وضعیت ادبیات پایداری و نشر دفاع مقدس نیز از همین قاعده پیروی می‌کند. با‌وجود اینکه دوستان در این حوزه سال‌ها تلاش کرده‌اند که این نشر را دولتی کنند، اما نه تنها تأثیری نداشته که همین دولتی شدن باعث شده مخاطب فرار کند و حوزه ادبیات پایداری آسیب ببیند.

وی ادامه می‌دهد: دولت به جای اینکه در نقش عملیاتی ظاهر شود باید در بحث بسترسازی و زمینه‌سازی ورود کند و کار را بسپرد به کسانی که دوست دارند کار را انجام دهند ولی اکنون شاهدیم که بسیاری از ارگان‌های دولتی به این حوزه ورود پیدا کرده‌اند و زمینه را از دست حرفه‌ای‌ها در آورده‌اند.

حاجی آبادی در خصوص محتوای ارائه شده در حوزه ادبیات پایداری بیان می‌کند: متأسفانه کتاب‌های دفاع مقدس در حال حرکت به سمت سفارشی‌نویسی است، حال آنکه من معتقدم اثری هنری و همه پسند و فراگیر خواهد شد که نویسنده و خالق اثر به خودش سفارش کار بدهد و بر اساس یافته‌ها و دانسته‌ها و نظر شخصی خودش دست به نگارش بزند نه اینکه ناشری به او سفارش موضوعی بدهد.

مدیر انتشارات هزاره ققنوس با بیان اینکه واقع نگاری حلقه گمشده ادبیات پایداری است تأکید می‌کند: ما هنوز از بازه زمانی جنگ و مدتی بعد ازآن که باید مردم تهییج می‌شدند عبور نکردیم و ناشران و مؤلفان ما هنوز در همان فضا نفس می‌کشند. یعنی مؤلفان ما هنوز هم فکر می‌کنند که رژیم بعث عراق در حال حمله به ایران است و لازم است نویسندگان ما با قلمفرسایی دست به تهییج مردم برای دفاع از کشور بزنند، در حالی که الان باید به واقعیت‌های جنگ و دفاع مقدس پرداخت. حتی به ذکر شکست‌های عملیاتی که داشتیم بپردازیم و از جنگ و دفاع مقدس بت نسازیم.

وی می‌افزاید: به نظر می‌رسد امروز زمان آن رسیده که اتفاقات دفاع مقدس را طوری که بوده بازگو کنیم و شخصیت‌ها را همان‌طور که بوده‌اند روایت کنیم چراکه با ادامه این روند می‌توانیم امیدوار باشیم دفاع مقدس ما نیز جهانی شود. شاید ما شهدایی مثل همت و جهان آرا و... را به‌عنوان الگو قبول داشته باشیم اما باید بدانیم برای اینکه همت و همت‌ها جهانی شوند چاره‌ای جز واقع نگاری نداریم و باید شخصیت‌ها واقعی و قابل درک باشند. به طور مثال فردی که در آفریقای جنوبی کتاب دفاع مقدس ما را می‌خواند به درک درستی از ماجرا برسد. ما هیچ کدام چگوارا، فیدل کاسترو و... را نمی‌شناختیم اما جهانی شدند چون واقعی بودند و نکات مثبت و منفی شخصیت آنان در کنار هم به مخاطب ارائه شده است. لذا من فکر می‌کنم اگر واقع بینی به ادبیات دفاع مقدس اضافه شود نه تنها چیزی کم نداریم که خیلی از آدم‌هایی که در جنگ ما بودند از نوجوانان و جوانان گرفته تا سرداران شهیدمان قابلیت جهانی شدن دارند.

حاجی آبادی با اشاره به نقش پژوهش در واقعیت نگاری توضیح می‌دهد: متأسفانه با‌وجود جایگاه بالای پژوهش، ادبیات پایداری ما از این مهم دور مانده است. تا جایی که هیچ کدام از آثار منتشر شده چه در ژانر مصاحبه، چه تاریخ شفاهی و خاطره و... دغدغه این را نداشتند که پیش از نگارش متن به بررسی اوضاع اقتصادی، فرهنگی و تاریخی آن برهه بپردازند. به نظر می‌رسد نویسندگان ما صرفاً قلم را به دست گرفته‌اند و نوشته‌اند در حالی که من فکر می‌کنم اگر نویسندگان، ناشران و همه دست اندرکاران حوزه ادبیات پایداری نگاهی هرچند کوتاه هم به پ‍ژوهش داشته باشند می‌توانیم رشد کتاب‌ها و خلق محتوای بهتری را انتظار داشته باشیم.

رئیس انجمن صنفی ناشران دفاع مقدس در بیان نقش تبلیغات در رشد آثار دفاع مقدس هم می‌گوید: مسلماً تبلیغات یک رکن اساسی است اما به نظر می‌رسد ما در این حوزه نیز درست و منطقی عمل نکرده‌ایم و موجب گریز مخاطب شده‌ایم. تبلیغات بیش از اندازه نتیجه عکس دارد در حالی که به نظر من باید به اطلاع‌رسانی بیش از تبلیغات بها داده شود. بعضاً ما با تبلیغات نادرست فقط به بزرگ شدن آدم‌های کوچک دامن زده‌ایم و توانسته‌ایم بخشی از مخاطب را جذب کنیم و همان بخش اندک هم پس از مدتی دچار ریزش شده است.

وی در پایان گفت: ما کتاب‌های خوب و فاخر که از غنای ادبی خوبی در حوزه ادبیات پایداری برخوردارند، کم نداریم اما متأسفانه تنها برای بخشی از آثار فرصت تبلیغ و توزیع درست می‌شود و بقیه از گردونه عرضه خارج می‌شود و دچار همان تبعیض می‌شوند. به طور مثال کتاب زمین سوخته احمد محمود از نمونه آثار ارزشمندی است که مشمول همین تبعیض رسانه‌ای شده در حالی که این کتاب جزو نخستین و بهترین رمان‌های دفاع مقدس است و از این دست آثار بسیار داریم که مشمول این آپارتاید رسانه‌ای شده‌اند. گویا دوستان نمی‌دانند اگر رمان خوبی در حوزه دفاع مقدس داشته باشیم ولو اینکه خط و خطوط نویسنده اثر با ما نخواند به جذب بیشتر مخاطب کمک می‌کند.
 * روزنامه ایران