گروه بین‌الملل مشرق - مسعود بارزانی رئیس اقلیم کردستان عراق که طی سال های اخیر همیشه از تشکیل دولت کردستان سخن می گفت، زمستان سال گذشته با صدور بیانیه ای خواستار برگزاری همه پرسی برای تشکیل دولت کردستان شد. بارزانی در حالی سخن از همه پرسی و استقلال در کردستان می زند که ادامه ریاست او بر اقلیم مخالفان بسیاری در احزاب سیاسی این منطقه دارد. اکنون هم منطقه اقلیم دچار یک بحران اقتصادی بسیار بزرگ شده، این بحران به حدی بزرگ است که باعث شده دولت اقلیم پول کافی برای پرداخت حقوق کارمندان خود را نداشته باشند.

مسئولان دولت اقلیم کردستان از یک سو همیشه با حمله رسانه ای و سیاسی به دولت مرکزی عراق، با تصمیمات مسئولان عراقی مخالفت می کنند و هر روز دم از جدایی عراق می زنند و از سوی دیگر همین مسئولان اقلیم کردستان برای حل مشکلات اقتصادی خود این روزها دست به دامان دولت مرکزی عراق شده اند و با ارسال هیئت هایی به بغداد از دولت عراق طلب پول می کنند.

اقلیم کردستان عراق طی سال های اخیر درگیر یک بحران اقتصادی بزرگ شده که این بحران تمام حوزه های اجتماعی، اقتصادی و سیاسی اقلیم را در برگرفته و مشکلات زیادی را برای دولت اقلیم و مردم این منطقه به وجود آورده است.

ناتوانی دولت اقلیم در پرداخت حقوق کارمندان

اقلیم کردستان منابع نفتی زیادی به خصوص در اطراف شهر کرکوک دارد و صادرات نفت برای این منطقه درآمد زیادی داشته، اما کاهش قیمت نفت مشکلات زیادی را برای اقلیم کردستان به وجود آورده است. طی سال های اخیر درآمد اقلیم کردستان به دلیل کاهش قیمت نفت به قدری کم شده که دولت اقلیم در پرداخت حقوق کارمندهای خود هم به مشکل برخورده و این دولت نتوانسته که پنج ماه حقوق کارمندان خود حتی نیروهای نظامی پیشمرگه و امنیتی آسایش را پرداخت کند.

همچنین حقوق کارمندان وزارت های آموزش و پرورش و آموزش عالی حکومت اقلیم کردستان به نصف کاهش پیدا کرده که این مساله اعتراضات زیادی را به همراه داشته است. معلمان اقلیم در هفت ماه اخیر از مشکلات اقتصادی زیادی رنج بردند، آنها برای دریافت حقوق خود طی ماه های اخیر بارها تظاهرات و اعتصاب کردند، اما به نتیجه ای برای حل مشکلات اقتصادی خود نرسیدند.

توقف پروژه های عمرانی در اقلیم

مشکلات مالی دولت اقلیم کردستان همچنین باعث متوقف شدن 4200 پروژه عمرانی به ارزش بیش از سه و نیم میلیارد دلار در این منطقه شده، همچنین توقف پروژه های عمرانی در اقلیم به بیکاری سیصد هزار کارمند و کارگر شرکت های ساختمانی در اقلیم منجر شده است.

دولت اقلیم کردستان به دلیل مشکلات نتوانسته است که بدهی های قبلی خودش را به پیمانکاران بابت پروژه های عمرانی پرداخت کند، این مساله باعث ورشکستگی چهارصد شرکت پیمانکاری در اقلیم کردستان شده و فعالیت بخش خصوصی اقلیم در این حوزه اقتصادی متوقف شده است.

نفت؛ درآمد اصلی دولت اقلیم

درآمد دولت اقلیم کردستان به صادرات نفت وابسته است و 95 درصد درآمد دولت اقلیم از صادرات نفت به کشورهای دیگر به دست می آید. اقلیم کردستان به صورت روزانه ششصد هزار بشکه نفت صادر می کند، البته صادر کردن هر بشکه نفت برای دولت اقلیم به دلیل نوع نفت این منطقه، نوع قراردادهای نفتی اقلیم و نیز هزینه حمل و نقل نفت، ده دلاری هزینه به همراه دارد. 

بودجه های میلیاردی برای پرداخت حقوق کارمندان اقلیم

بخش زیادی از درآمد دولت اقلیم کردستان به پرداخت حقوق کارمندان اختصاص پیدا کرده است، براساس بودجه دولت اقلیم کردستان، هفتاد درصد درآمد دولت اقلیم صرف پرداخت حقوق می شود. از دولت اقلیم کردستان یک میلیون و چهارصد هزار نفر حقوق دریافت می کنند که پرداخت حقوق این افراد به صورت ماهیانه برای دولت اقلیم هزینه ای بالغ بر 740 میلیون دلار به همراه دارد.

هم اکنون هفتصد هزار نفر کارمند در دولت اقلیم کردستان مشغول به کار هستند، این در حالی است که جمعیت کنونی ساکن در اقلیم هشت میلیون نفر است، از این هشت میلیون هم تنها پنج میلیون نفر شهروندان اصلی اقلیم کردستان هستند و سه میلیون دیگر از آوارگان جنگی عراق، سوریه و اتباع کشورهای دیگر خارجی می باشند.

پرداخت نشدن حقوق کارمندان دولت اقلیم کردستان تبعات زیادی برای مردم این منطقه داشته و بر روحیه مردم اثر منفی گذاشته است، کارمندان اقلیم توان خریدشان به شدت کاهش پیدا کرده و این روزها برای گذران زندگی خود مجبور به گرفتن قرض و وام از دیگران هستند.

رکود شدید بازار اقلیم

مشکلات اقتصادی دولت اقلیم کردستان، باعث ایجاد یک رکود شدید در بازار این منطقه شده و درآمد صاحبان شغل های آزاد در منطقه اقلیم کردستان به شدت کاهش پیدا کرده است. در پی بروز بحران اقتصادی بسیاری از افراد در اقلیم کردستان کار خود را از دست دادند و در پرداخت هزینه های زندگی به مشکل برخوردند. کاهش درآمد برخی از خانوارها، فرزندانشان را به ترک تحصیل مجبور کرده است تا این کودکان و نوجوانان با کار، درآمدی برای خانواده کسب کنند.

فرصت سوزی های اقتصادی دولت اقلیم

دولت اقلیم کردستان نتوانسته از ظرفیت های اقتصادی این منطقه به خوبی استفاده کند و اقتصاد منطقه اقلیم به شدت به نفت وابسته است. با وجودی که منطقه اقلیم کردستان زمین حاصلخیز و آب کافی برای کار کشاورزی دارد، اما به دلیل بی توجهی دولت اقلیم به کشاورزی، این کار چندان در این منطقه رونقی ندارد و دولت اقلیم در بحث مواد غذایی به واردات از خارج به خصوص از کشورهای ایران و ترکیه وابسته است.

اقلیم کردستان این روزها در حالی از مشکلات اقتصادی رنج می برد که طی یک دهه اخیر سالیانه هفده درصد از بودجه عراق را دریافت می کرد که مبلغ این بودجه در سال های اخیر به رقمی بالغ بر ده میلیارد دلار رسیده بود.

دولت اقلیم کردستان با وجود داشتن درآمدهای میلیاردی در سال های اخیر به جای اینکه به اقتصادش تنوع بدهد و این پول سنگین را در زیرساخت های صنعتی، اقتصادی، گردشگری و کشاورزی اقلیم سرمایه گذاری کند، آن را صرف واردات کالاهای مصرفی کرد. حدود 95 درصد کالاهایی که در اقلیم کردستان مصرف می شود، وارداتی است و اقلیم کردستان بیشتر کالاها را از ایران و ترکیه وارد می کند.

در سال های اخیر به دلیل بالا رفتن قیمت نفت، اقلیم کردستان عراق شاهد رونق اقتصادی زیادی بود که به تبع این مساله، ساخت و سازهای زیادی در این منطقه صورت گرفت، اما به دلیل کاهش قیمت نفت و شروع بحران اقتصادی در اقلیم کردستان، ساخت و سازها عموما در این منطقه متوقف شد.

اختلافات اقلیم با دولت عراق

کاهش درآمدهای نفتی اقلیم کردستان ریشه در اختلافات نفتی بین منطقه اقلیم و دولت مرکزی عراق هم دارد. تا چند سال پیش حکومت اقلیم براساس توافقی در ازای تحویل نفت این منطقه به دولت مرکزی، هفده درصد بودجه عراق را دریافت می کرد، اما در چند سال اخیر بر اثر اختلافات سیاسی و اقتصاید بین اقلیم و دولت مرکزی این توافق دیگر ادامه پیدا نکرد و اقلیم خودش به صورت مستقل از دولت عراق، نفتش را صادر کرد، مساله ای که باعث کاهش درآمد نفتی این منطقه شد.

ضرر داعش برای دولت اقلیم

یکی از دلایل بحران اقتصادی منطقه اقلیم کردستان، ظهور داعش در عراق و حمله این گروه تروریستی به منطقه اقلیم بود. گرچه که با مقاومت نیروهای پیشمرگه، تروریست های داعشی موفق نشدند در اقلیم کردستان پیشروی کنند، اما به هر حال صرف حضور داعش در مرزهای اقلیم ضربه سنگینی را به اقتصاد این منطقه وارد کرد. با بروز خطر امنیتی داعش در منطقه اقلیم، بسیاری از سرمایه گذاران و شرکت های خارجی از این منطقه خارج شدند و آرزوی اقلیم برای توسعه سریع از طریق جذب سرمایه گذاری خارجی از بین رفت.

بحران اقتصادی اقلیم ادامه دارد

در ابتدای شروع بحران اقتصادی اقلیم کردستان تصور می شد که این بحران چند ماهه تمام شود و وضعیت این منطقه به حالت عادی برگردد، اما اکنون دو سالی است که بحران اقتصادی اقلیم ادامه دارد، با توجه به وضعیت اقتصادی کنونی اقلیم هم به نظر نمی رسد که وضعیت اقتصادی این منطقه در آینده نزدیک بهبود پیدا کند و بحران اقتصادی اقلیم به پایان برسد.

می توان گفت که دولت اقلیم کردستان در واقع به صورت غیرمستقیم اعلام ورشکستگی کرده است. حتی خود مسئولین منطقه اقلیم هم به آینده امیدوار نیستند. قباد طالبانی، معاون نخست وزیر اقلیم کردستان هم اخیرا طی سخنانی نسبت به سونامی بحران اقتصادی در این منطقه هشدار داد، سونامی که به گفته این مقام در صورت بی توجهی کشتی اقتصاد اقلیم را غرق خواهد کرد.  

استقلال کامل اقلیم کردستان از دولت عراق و تشکیل دولت کردستان عراق در دوره کنونی از لحاظ اقتصادی به هیچ وجه به صلاح این منطقه نیست، این در حالی است که مسعود بارزانی رئیس اقلیم بارها تهدید به استقلال کردستان عراق کرده و همیشه از قریب الوقوع بودن این اتفاق سخن می گوید.

اکنون که کردستان عراق باز هم از حمایت دولت مرکزی در بخشی از حوزه ها برخوردار می باشد، به بحران های جدی در حوزه اقتصاد رسیده است، اما اگر اقلیم کردستان به دنبال جدایی کامل از عراق باشد، قاعدتا از حمایت های دولت مرکزی عراق محروم می شود و در آن صورت امیدی به حل بحران اقتصادی در اقلیم کردستان عراق وجود ندارد.

بی کفایتی دولت اقلیم

برخی از کارشناسان در منطقه اقلیم کردستان معتقدند که حکومت اقلیم کفایت و شایستگی لازم برای اداره این منطقه را ندارد. آنها برای اثبات مدعای خود به شیوع فساد در سطح گسترده در نهادهای حکومتی اقلیم اشاره می کنند. براساس ادعای این کارشناسان هم اکنون بخش های زیادی از اقتصاد اقلیم در انحصار شرکت های وابسته به سران، سیاستمداران و احزاب این منطقه می باشد که این مساله به ناکارآمدی و فساد اقتصادی در سطح سیاستمداران اقلیم کردستان منجر گشته است. همچنین اقتصاد در منطقه اقلیم هم شفاف نیست و هیچ کس از آمار واقعی صادرات نفت این منطقه خبر ندارد.

مخالفت ایران و ترکیه با استقلال اقلیم کردستان

مشکل دیگر اقلیم کردستان برای استقلال، مخالفت کشورهای مجاور این منطقه به خصوص ترکیه و ایران با این مساله است. این دو کشور به شدت مخالف استقلال اقلیم کردستان هستند، چون استقلال اقلیم می تواند آتش درگیری ها را در مناطق کردنشین این کشورها شعله ور کند. به همین خاطر این دو کشور دست به هر کاری می زنند تا اقلیم به استقلال کامل نرسد.

اقلیم کردستان به دلیل اینکه راه دسترسی مستقیم به دریا ندارد، برای صادرات و واردات کالا از خاک کشورهای مجاور خود همچون ایران و ترکیه استفاده می کند، مساله ای که باعث می شود که این دو کشور ابزار فشاری قوی بر روی اقلیم برای چشم پوشی کردن از استقلال کامل از عراق داشته باشند.

اختلافات سیاسی شدید در اقلیم کردستان

یک مساله دیگر در خصوص اقلیم کردستان این است که هم اکنون اختلافات سیاسی زیادی در بین سیاستمداران این منطقه وجود دارد. برخی از گروه های سیاسی در اقلیم کردستان همچون جنبش تغییر مخالف ادامه ریاست مسعود بارزانی بر اقلیم هستند، مساله ای که باعث شده که بارزانی در اقدامی غیرقانونی در ماه های اخیر اجازه ورود نمایندگان مجلس و وزرای جنبش تغییر را به شهر اربیل مرکز اقلیم ندهد تا ریاستش بر اقلیم ادامه پیدا کند.

برخی در اقلیم کردستان، مسعود بارزانی را به دیکتاتوری متهم می کنند، آنها می گویند که بارزانی و بستگانش از ده ها سال پیش قدرت را در اقلیم به انحصار خود درآوردند و براین اساس بخش های مختلف اقتصاد این منطقه را در دست گرفتند، آنها همچنین بسیاری از پرونده های فساد اقتصادی اقلیم را به بارزانی و بستگان نزدیکش نسبت می دهند.

استقلال اقلیم کردستان؛ بلوف سیاسی

در وضعیت کنونی سخن گفتن از استقلال کامل اقلیم کردستان بیشتر به یک بلوف سیاسی شباهت دارد که مسئولان اقلیم برای فشار آوردن به مسئولان عراقی و کشورهای دیگر به آن تهدید می کنند. در صورت استقلال کامل کردستان عراق، به نظر می رسد که وضعیت اقتصادی این منطقه به مراتب بدتر از وضعیت کنونی بشود. به همین دلیل پیش بینی نمی شود که حداقل در آینده نزدیک این اتفاق بیفتد.