گروه بین‌الملل مشرق- خلاصه گزارش: دیدار تاریخی اخیر میان پاپ فرانسیس رهبر کاتولیک‌های جهان با پاتریارک (رهبر) کلیسای ارتدوکس روسیه در پایتخت کوبا و در حضور «رائول کاسترو» رئیس‌جمهور این کشور، از جنبه‌های زیادی منحصر به فرد و مهم بود. از دیدگاه دینی، نزدیک شدن این دو شاخه مهم از مسیحیت، هدفی است که گفته می‌شود پاپ فرانسیس همیشه در ذهن می‌پرورانده است. از جنبه سیاسی، با فاصله گرفتن روزافزون روسیه از غرب (توضیحات مفصل‌تر را از این‌جا بخوانید)، استفاده از قدرت کلیسای کاتولیک شاید در دستور کار سیاستمداران غربی قرار گرفته باشد. با این وجود، یک جنبه مهم دیگر نیز در این دیدار نهفته بود که شاید جز برای عده‌ای انگشت‌شمار، برای کس دیگری قابل‌پیش‌بینی نبود: «آلکساندر دوگین» رهبر اوراسیاگراهای روسیه می‌گوید این دیدار، از قبل برنامه‌ریزی شده بود و اتفاقاً مطابق میل کلیسای ارتدوکس پیش رفت، نه کلیسای کاتولیک.
کریل اول (راست) رهبر کلیسای ارتدوکس روسیه و پاپ فرانسیس
رهبر کاتولیک‌ها یک‌دیگر را در آغوش می‌گیرند
اواخر بهمن ماه سال 94، «پاپ فرانچسکو» رهبر کاتولیک‌های جهان در جریان سفر به مکزیک، چند ساعت در فرودگاه هاوانا، پایتخت کوبا توقف و با «کریل یکم» رهبر کلیسای ارتدوکس روسیه دیدار کرد. این نخستین دیدار رهبران دو کلیسا پس از نزدیک به 1000 بود. از قرن یازدهم میلادی که دو شاخه غربی و شرقی مسیحیت، کلیسای کاتولیک رم و کلیسای ارتدوکس روسیه، از هم جدا شدند این نخستین بار است که رهبران دو کلیسا با هم دیدار کرده‌اند. پاپ فرانسیس این ملاقات تاریخی را «حاصل اراده خداوند» خواند و گفت: «احساس کردم که یک برادر در مقابلم است؛ او [کریل] هم همین را گفت. ما راجع به کلیساها، اوضاع جهان و جنگ‌ها با یک‌دیگر صحبت کردیم.»
کریل یکم، رهبر کلیسای ارتدوکس روسیه نیز تأکید کرد که هر دو رهبر می‌توانند برای حفاظت از مسیحیان جهان همکاری کنند. این دو رهبر هم‌چنین درباره حمایت از مسیحیان در خاورمیانه و قربانیان داعش در سوریه و عراق با یک‌دیگر گفتگو کردند. این دیدار در حضور «رائول کاسترو» رئیس‌جمهوری کوبا انجام شد. کلیسای ارتدوکس روسیه یکی از مهم‌ترین شاخه‌های مسیحیت است و بیش از 130 میلیون از 250 میلیون ارتدوکس جهان پیرو این کلیسا هستند.
رهبر کلیسای ارتودوکس روسیه هم‌زمان با سفر پاپ فرانسیس، طی یک سفر دوره‌ای در آمریکای لاتین، به کوبا سفر کرده بود. وی در برنامه خود، علاوه بر کوبا، سفر به پاراگوئه، شیلی، آرژانتین و برزیل را نیز داشت، اما کوبا که مذهب رایج در آن، مسیحیت کاتولیک است، در دهه‌های اخیر در حوزه نفوذ شوروی و سپس روسیه بوده است و از این بابت جای خوبی برای تجدید دیدار میان دو شاخه مسیحیت بود. این دیدار دو ساعت طول کشید و دو رهبر مسیحی در سند مشترکی که امضا کردند، درباره آزار و اذیت مسیحیان در بسیاری از کشورهای خاورمیانه و آفریقای شمالی هشدار داده‌اند که آن‌جا «خانواده‌ها، روستاها و شهرهای برادران و خواهران مسیحی ما به طور کامل ویران می‌شود.»
دو رهبر مسیحی در فرودگاه هاوانا در کوبا با هم دیدار کردند
با این‌که دیدار دو رهبر تحولی اساسی به شمار میرود، اما دو کلیسا هنوز در مورد موضوعاتی مانند غرب اوکراین اختلاف‌نظر دارند، جایی که کلیسای ارتدوکس روسیه آن را قلمروی خود می‌داند و از نفوذ کلیسای کاتولیک در آن منطقه ناراضی است. کلیسای ارتدوکس اوکراین پس از استقلال این کشور در سال 1991 دچار شکاف شد و بخش بزرگ‌تر آن از دستورها و فرمان‌های مذهبی کلیسای روسیه پیروی می‌کند.
چرا دیدار رهبران مسیحی به سود روسیه بود؟
روسیه به عنوان یکی از قطب‌های قدرت در جهان معاصر که تقریباً همیشه با غرب و آمریکا دشمن بوده است، به علت موقعیت جغرافیایی در نقشه جهان و همین‌طور دوره‌های مختلف انطباق و اختلاف منافعش با غرب، از مدت‌ها قبل ماهیت خود را میان شرق و غرب متزلزل می‌بیند. در حال حاضر برجسته‌ترین شکل نظریه تعلق روسیه به شرق در این کشور، «اوراسیاگرایی» نام دارد که بر سنت‌گرایی، محافظه‌کاری و مبارزه با مدرنیته، لیبرالیسم، و به طور کلی غرب استوار است. گفته می‌شود ولادیمیر پوتین هم تا حد زیادی تحت تأثیر این نظریه قرار دارد. «آلکساندر دوگین» بزرگترین نظریه‌پرداز و متفکر اوراسیاگرایی و از شخصیت‌های پرنفوذ در فضای سیاسی روسیه و بر شخص پوتین است، تا جایی که او را «عقل [دوم] پوتین» توصیف کرده‌اند (گزارش مشرق درباره آلکساندر دوگین را از این‌جا بخوانید).
آلکساندر دوگین رهبر اوراسیاگراهای روس و از افراد تأثیرگذار بر پوتین
درگیری اصلی در دنیای امروز، میان اسلام واقعی در یک طرف، و قرائت انحرافی از اسلام و هم‌چنین نیروهای جبهه غرب و شیطان در طرف دیگر است. این شرایط به طور طبیعی، منجر به یک صف‌بندی جبهه ایمان و کفر در جهان نیز می‌شود. ما دقیقاً منتظر چنین چیزی [آمدن نماینده‌ای از سوی مسیحیت واقعی به سوی مسلمانان] بوده‌ایم؛ این‌که از طرف دنیای مسیحیت اصیل، سفیرهایی اعزام شوند و چراغ سبزهایی نشان داده شود. به نوعی برای رسیدن به این‌جا، لحظه‌شماری می‌کردیم. یکی از تلاش‌هایی که غرب الآن انجام می‌دهد، جلوگیری از وقوع همین موج است. به نظر می‌رسد یکی از زمینه‌هایش هم دیداری باشد که اخیراً میان پاپ و رهبر کلیسای ارتدوکس روسیه بعد از حدود 1000 سال است. هدف از این دیدار، جلوگیری از اتحاد در جبهه حق بود.
دوگین در این خصوص این‌گونه توضیح می‌دهد: مدرنیته، شیطان است و تمدن غرب، سرزمین پدری شیطان. سنت مسیحیت ما این است که در هنگام غسل تعمید، رو به غرب می‌ایستیم و سه بار می‌گوییم که ما شیطان را رد می‌کنیم. این یعنی، رد کردن غرب.
ما یک دشمن مشترک داریم، نه فقط در ابعاد سیاسی یا ایدئولوژیک، بلکه متافیزیکی. ما غرب را نه یک رقیب در دنیا، بلکه خودِ دجال می‌دانیم. این یک عقیده آخرالزمانی و از علامت‌های آخرالزمان است. این عقاید در نوشته‌ها و اسناد دینی ما موجود است: تقابل مسیحیت ارتدوکس واقعی در مقابل لیبرالیسم غرب که آن را «نبرد نهایی» می‌دانیم.
من خودم
شخصاً تشیع و صوفیگری را مطالعه کرده‌ام و اوایل دهه 1980 پیش از فروپاشی شوروی،
شباهت‌های ایده‌آل‌های روسیه با انقلاب اسلامی را مشاهده کرده‌ام. من از قبل از
دهه 1990 و روی کار آمدن پوتین، 30 سال پیش، این نظریه را داشته‌ام که ما بالأخره
با هم متحد خواهیم شد.
در مورد نشست پاپ و رهبر کلیسای روسیه هم باید بگویم، من شخصاً رهبر کلیسای ارتدوکس روسیه را می‌شناسم و با او کار کرده‌ام. فکر می‌کنم او به خوبی موقعیت کنونی را درک می‌کند. نمی‌خواهد با پاپ یا کلیسای کاتولیک متحد شود، بلکه می‌خواهد در کلیسای کاتولیک، نفوذ ضدلیبرال و ضدغربی کند. دلیل این‌که این دیدار در کوبا صورت گرفت هم همین بود، چون رهبر کلیسای روسیه نمی‌خواست این اتفاق به نفع غرب تمام شود. بنابراین دیداری که رخ داد، باید در کشوری می‌بود که بیش‌ترین دشمنی را با آمریکا دارد.
رهبران دو کلیسا تفاهم‌نامه نیز با هم امضا کردند
این یک گام استراتژیک برای ما در جهت اجرای یک دستور کار محرمانه بود، که البته نمی‌دانم نتایج مثبتی خواهد داشت یا منفی. اما از یک چیز مطمئن هستم: این گام، به سود غربی‌ها نبود و به روابط مسیحیت روسیه با اسلام و تشیع ایران، خدشه‌ای وارد نمی‌کند. این مطلب برای من بسیار روشن است، چون از داخل این جریان، خبر دارم. با این حال، نگرانی شما را درک می‌کنم، چون از بیرون، خیلی مشخص نیست که چرا این دیدار انجام شده است.
درباره دیدار رهبر کلیسای روسیه با پاپ، یک استراتژی خاص وجود داشت. در این دیدار پاتریارک روسیه توانست در ظاهر با جریان کلی دنیا هم‌راه شود و گام‌هایی به سوی غرب بردارد، اما با این هدف که نفوذ خود را در این کشورها افزایش دهد که این می تواند به ایران هم کمک کند. مهم‌ترین نکته در این‌جا، تقسیم‌بندی است. اگر شما لایه‌های عمیق‌تری را [در جامعه] داشته باشید، می‌توانید چنین آزمایش‌هایی هم با سنت‌گراها و غرب‌گراها انجام بدهید. این کار در وضعیت کنونی ما بسیار مهم است.
مردم ما مردم عاقلی هستند، اما خواص ما، گناه‌کار [و بی‌ایمان] هستند: چه کمونیست باشند و چه لیبرال. اقلیتی در خواص روسیه، محافظه‌کار هستند، اما اکثر محافظه‌کارها در میان مردم هستند. این خواص، رابطه مردم با رهبر ما یعنی پوتین را سد می‌کنند. گروه ما، یعنی اوراسیاگراها، و مسیحی‌های سنت‌گرا تلاش می‌کند این سدها را بشکند و امکان رابطه مستقیم رهبر ما با مردم را فراهم کند. این استراتژی بلندمدت ما و گرایش ماست.
دیدار دو رهبر کلیسا در حضور مقامات دیگر مسیحی
ما در روسیه نمی‌توانیم بگوییم که این اهداف، مانند آن‌چه در ایران شاهد هستیم، محقق شده است. ما هم‌چنان در حال جنگ هستیم. نیمی از پوتین هم طرف‌دار ماست، در حالی که نیم دیگرش با طرف مقابل ماست. «جهاد کبیر»ی [میان ابعاد خیر و شر وجودی رئیس‌جمهور روسیه] در حال حاضر درون پوتین در جریان است و ما از بیرون، از طرف حق و نور در او حمایت می‌کنیم. این تفاوت در رهبری میان ایران و روسیه وجود دارد، در کنار شباهت‌های زیادی که میان دو کشور هست.
