«لئونید ساوین» محقق، نویسنده و کارشناس ژئوپلتیک روس
ساوین که در کنار فعالیت‌های علمی و رسانه‌ای خود، معاونت «جنبش بین‌المللی اروپا-آسیا» را نیز عهده‌دار است، یکی از مهم‌ترین شاگردان «آلکساندر دوگین» متفکر و تئوریسین بزرگ روسیه به حساب می‌آید. «نادر طالب‌زاده» چندی پیش در برنامه «عصر» با لئونید ساوین درباره دلایل تصمیم روسیه به ورود نظامی در سوریه، موضع مردم این کشور در این خصوص، و لزوم هم‌کاری‌های فرهنگی و رسانه‌ای میان تهران و مسکو گفتگو کرده که متن این مصاحبه به شرح زیر است.
سؤال:: لطفاً درباره دلیل وارد شدن روسیه به جنگ سوریه توضیح بدهید؟
من یک هفته قبل از شروع عملیات نظامی روسیه در سوریه، در یک برنامه تلویزیونی در شبکه یک تلویزیون روسیه شرکت کردم. آن‌جا تمام کارشناسان ژئوپلتیک و نظامی معتقد بودند که روسیه نباید دخالت نظامی کند، بلکه فقط باید به بشار اسد کمک‌های مستشاری ارائه دهد. زمانی که من در آن برنامه گفتم عملیات نظامی باید شروع شود و ما حتی دیر هم کرده‌ایم، مجری تا حدی وحشت کرد.
از نقطه‌نظر ژئوپلتیک، این عملیات باید حتی زودتر از این‌ها شروع می‌شد، ولی روسیه برای آغاز عملیات به اندازه کافی آماده نبود. از سوی دیگر، سازمان‌های اطلاعاتی ما به اطلاعاتی دست پیدا کردند که نشان می‌داد، گروه‌های تروریستی که در سوریه فعالیت دارند و با نام داعش شناخته می‌شوند، قصد دارند تا پس از تثبیت موقعیتشان در سوریه، عملیات مشابهی را در قفقاز و آسیای میانه اجرا کنند. به همین دلیلی می‌توان گفت که عملیات روسیه در سوریه نه فقط برای تقویت امنیت در سوریه، بلکه برای تأمین امنیت در آسیای میانه و خود روسیه آغاز شد، چرا که این تهدید می‌توانست به یک خطر بزرگ برای روسیه تبدیل شود.
سؤال:: فعالیت وهابی‌ها در ایستگاه‌های مترو یا سالن‌های تئاتر مسکو سابقه دارد. کمی در مورد پیشینه فعالیت سلفی‌ها در روسیه توضیح بدهید.
کشور ما متأسفانه بیش از 20 سال است که با تهدید سلفیت مواجه است، چراکه سلفیت ابتدا در چچن یعنی جایی که ما وارد جنگ شدیم، ظهور کرد و تروریست‌ها مجتمع‌های مسکونی، ایستگاه‌های مترو، فرودگاه‌ها و نقاط دیگر را در مسکو و سایر شهرهای روسیه منفجر کردند. چنین اقداماتی نه فقط به وجهه حکومت لطمه وارد می‌کند و به منافع شهروندان ضربه می‌زند، بلکه جامعه مسلمانان روسیه را هم به شدت تحت‌الشعاع قرار می‌دهد. به همین دلیل، خود جامعه مسلمان روسیه در برابر تهدید تروریسم و گسترش سلفی‌گری متحد شده است و در داخل روسیه، دانشمندان اسلامی در این‌باره با نمایندگان سایر کشورها ارتباط برقرار کرده‌اند. این مشکل نه فقط از نقطه‌نظر نظامی و امنیتی، بلکه از نظر اعتقادی و سنتی نیز باید حل شود.
قربانیان بحران گروگان‌گیری سال 2002 در تئاتر دوبروفكا به دست چچنی‌ها
روسیه از سال‌ها پیش با تروریست‌های سلفی مواجه بوده است
سؤال:: مدتی پیش در رسانه‌های غربی این خبر پیچید که رئیس‌جمهور چچن از پوتین درخواست اجازه کرده تا نیروهایش با سلفی‌ها بجنگند، اما ما واکنشی از رئیس‌جمهور روسیه ندیدیم. لطفاً در این مورد توضیح بدهید.
من فکر می‌کنم پوتین به صورت کلی از ایده «رمضان قدیروف» برای اعزام نیروهای چچنی حمایت می‌کند و احتمالاً هم افرادی از نیروهای ویژه چچنی در سوریه حضور دارند؛ فقط این موضوع رسانه‌ای نمی‌شود. قطعاً رمضان قدیروف و تمام جامعه روسیه، نگران ظهور فرقه‌هایی از اسلام در روسیه هستند که خود را نماینده اسلام واقعی معرفی می‌کنند. به همین دلیل، موضع‌گیری رمضان قدیروف در رابطه با اقدامات تروریست‌ها در سوریه تا این حد تند بود و احتمالاً مواضع او در مورد گروه‌های تروریستی مانند داعش و القاعده در هر جایی که باشند تا همین حد تند خواهد بود.
سؤال:: نظر مردم عادی روسیه درباره عملیات نظامی کشورشان در سوریه چیست؟
اکثریت مردم از آغاز این عملیات حمایت می‌کنند. روس‌ها هم از تصمیم پوتین، هم از مصوبه شورای فدراسیون مبنی بر آغاز عملیات در سوریه و هم به صورت کلی از دولت بشار اسد حمایت می‌کنند. ما سابقه طولانی دوستی با سوریه داریم. در دوره شوروی و زمان جنگ اعراب و اسرائیل، نیروهای ما در سوریه حضور داشتند. این یعنی ما تجربه حضور، در سوریه و سابقه دوستی ژئوپلتیک میان دو کشور را داریم. کشور ما به عنوان یک شریک و حتی دوست خوب، از دولت سوریه حمایت همه‌جانبه کرده و در آینده هم خواهد کرد.
ما در میان شهروندان هم شاهد کمپین‌های جدی در حمایت از بشار اسد هستیم. در مسکو و سایر شهرهای بزرگ روسیه کلیپ‌هایی در حمایت از بشار اسد ساخته و حتی تی‌شرت‌هایی با تصویر او تولید و پخش میشود. البته گروهی مخالف هم هستند، مثلاً گروه‌های لیبرال که این عملیات را به عنوان یک جنگ جدیدی معرفی می‌کنند که روسیه به راه انداخته است. با این حال، در کل روسیه چنین افرادی شاید چند صد نفر باشند. به عنوان مثال، همین مخالفان تلاش کردند یک تجمع اعتراضی در مسکو به راه بیندازند، اما فقط چند ده نفر در این تجمع شرکت کردند. این نشان می‌دهد که اکثریت مطلق مردم روسیه از سیاست پوتین و دولت بشار اسد حمایت می‌کنند.
مردم روسیه از موضع کشورشان در قابل دولت سوریه حمایت می‌کنند
سؤال:: روابط ایران و روسیه هم قطعاً روابط خوبی است، اما شاهد دیپلماسی عمومی فعال میان این دو کشور نیستیم. به نظر شما چه کاری می‌توان برای حل این مسئله کرد؟
بله درست است. ما در عمل همسایه هستیم و فقط دریای خزر بین ما قرار دارد، ولی مردم ایران در مورد روسیه اطلاعات خیلی کمی دارند و حتی بخشی از همین اطلاعات هم غلط است. شاید باورتان نشود، اما من در ایران با دانش‌جویانی ملاقات کرده‌ام که فکر می‌کنند هنوز کمونیست‌ها در روسیه حکومت می‌کنند. از آن‌طرف، در روسیه هم اطلاعات در مورد ایران بسیار کم است.
پیشنهاد من برای حل مشکل، اجرای یک سیاست اجتماعی جدید و ایجاد گروه‌های هم‌بستگی بین دو کشور است. اقشار مختلف مانند دانش‌جویان، دانشمندان، اساتید، نویسندگان، و روزنامه‌نگاران، یعنی افرادی که افکار عمومی را شکل می‌دهند باید در این گروه‌ها فعالیت داشته باشند.
هم‌چنین این گروه‌ها باید سفرهای متقابل داشته باشند. باید عده‌ای از ایران به روسیه سفر کنند و از نهادهای سیاسی و مراکز فرهنگی ما بازدید نمایند و با زندگی مردم عادی روسیه آشنا شوند. و برعکس باید از روسیه گروهی به ایران بیایند و فرهنگ و سنت‌های ملت شما را مطالعه کنند. من معتقدم که چنین طرحی، زیرساخت مستحکمی برای روابط آتی دو کشور ایجاد می‌کند و به توسعه طرح‌های مختلف چه در عرصه فرهنگ و چه علم و روابط بین‌الملل کمک می‌کند.
همان‌طور که گفتم در روسیه هم اطلاعات در مورد ایران از نقطه‌نظر محصولات فرهنگی بسیار محدود است. البته برخی فیلم‌های ایرانی به بازار روسیه وارد می‌شوند و اگر کسی تمایل داشته باشد می‌تواند فیلم ایرانی پیدا کند. حداقل در اینترنت این امکان وجود دارد. همین عرصه هم می‌تواند عرصه‌ای برای هم‌کاری دو طرف باشد.
در روسیه حجم گسترده‌ای از محصولات فرهنگی تولید میشود که کاملاً با آثار هالیوودی متفاوت هستند و می‌توانند برای ایرانی‌ها هم جذاب باشند. علاوه بر این می‌توان آثاری را به صورت مشترک تولید کرد، مثلاً فیلم‌های مشترک توسط کارگردان‌های ایرانی و روسی، یا برگزاری نمایشگاه‌های هنرمندان و آثار هنری ایرانی در روسیه و بعکس.
وقتی چنین طرح‌های مشترکی بین سایر کشورها وجود دارد، چرا ما این کار را نکنیم؟ بدیهی است که چنین طرح‌هایی در سطح حکومتی نیز وجود دارد. مثلاً امسال در روسیه، «سال فرهنگ آرژانتین» بود. به نظرم باید از کانال‌های دیپلماتیک به گونه‌ای استفاده کرد که مثلاً در سال‌های آینده در روسیه «سال فرهنگ ایران» تعیین شود و بعکس در ایران هم «سال فرهنگ روسیه».
«جان شما و جان سوریه» - راننده سوری، پوتین را در کنار
بشار اسد و سید حسن نصرالله قرار داده است
سؤال:: وقتی هالیوود فیلم 300 را ساخت و در آن چهره ایران را مخدوش می‌کرد، تنها کشوری که در مقابل این فیلم واکنش نشان داد، روسیه بود. دلیل واکنش روسیه در مقابل تخریب چهره ایران چه بود؟
مسئله این است که هالیوود فقط چهره ایران را تخریب نمی‌کند، بلکه آن‌ها در تلاش هستند تا چهره روسیه و چین را نیز تخریب نمایند و دلیل آن هم در خود فرهنگ غربی نهفته است. مفهومی با عنوان «اروپامحوری» داریم که بر اساس آن فقط فرهنگ اروپایی باید الگو باشد و بقیه فرهنگ‌ها وحشی و بربر هستند. این در واقع تزریق باورهای سیاسی غرب است. اگر کشوری بخواهد بر اساس اصول خود عمل کند، آن‌گاه این کشور جزو کشورهای عقب‌افتاده و نامتمدن محسوب میشود. فیلم‌های هالیوودی نه فقط ضدایران و برخی کشورهای همسایه، بلکه ضد همه ملت‌هایی هستند که بخواهند بر اساس سنت‌های خود زندگی کنند.
سؤال:: روسیه طی این سال‌ها تحت تحریم‌های آمریکا قرار گرفته است، شرایطی که برای مردم ایران کاملاً آشناست. واکنش مردم روسیه به این تحریم‌ها چگونه است و استراتژی روسیه برای شکستن این تحریم‌ها چیست؟
به عقیده من این تحریم‌ها فقط به نفع روسیه هستند. آمریکا و اروپا تلاش داشتند تا روسیه را به مدار نفوذ سیاسی و اقتصادی خود وارد کنند، اما روسیه تحت تحریم اکنون می‌تواند آزادانه شرکای خود را انتخاب کند. روسیه می‌تواند کشورهای هم‌سایه‌ای را شریک خود کند که به دنبال رابطه‌ای مناسب با روسیه هستند، نه رابطه‌ای بر اساس سودجویی.
قطعاً لابی لیبرال در روسیه اعلام می‌کند که باید تمام اقدامات لازم برای لغو تحریم‌ها انجام شود، از جمله عمل به خواسته‌های غرب در مورد اوکراین. اما اگر به تاریخ کشور ما نگاه کنید، فقط در دوره‌های کوتاهی شاهد هم‌کاری روسیه و غرب در تمامی زمینه‌ها بوده‌ایم و در بقیه دوره‌ها، روسیه یک کشور مستقل بوده است. قطع روابط کنونی روسیه با کشورهایی که تحریم را وضع کرده‌اند، بیش‌ترین ضرر را به خود این کشورها وارد کرده است، چون همان‌گونه که بسیاری از ابرقدت‌های اروپایی به آن اذعان دارند، اقتصاد در این قاره در حال فروپاشی است. وابستگی آن‌ها به محصولات روسیه بسیار شدید است. از این‌طرف، روسیه در حال یافتن بازارهای جدیدی است و اقتصاد در این کشور حالت پویایی پیدا کرده است.
«ریاضت بس است» - تحریم روسیه، به ضرر کشورهای تحریم‌کننده است
سؤال:: یک موضوع دیگر هم که بسیار مهم است به آن بپردازیم، مسئله رسانه‌های جایگزین است. شبکه «راشاتودی» در این زمینه خیلی مؤثر بوده است.
بله. من هم معتقدم که این طرح، بسیار موفق بوده و خبرنگاران «راشاتودی» در سراسر جهان نشان داده‌اند که رسانه چگونه باید عمل کند. راشاتودی دیدگاهی سازنده را درباره هر واقعه‌ای به مخاطبین خود ارائه می‌دهد، بر خلاف رسانه‌های آمریکایی که همگی یک موضع واحد را آن هم به نفع رهبران آمریکا تبلیغ می‌کنند. به همین دلیل هم هست که نمایندگان وزارت خارجه آمریکا انتقادهای فراوانی از راشاتودی می‌کنند.
با این حال، راشاتودی نه فقط در آمریکا موفق بوده، بلکه در جهان عرب نیز خیلی خوب عمل کرده است. چندین سال قبل بود که راشاتودی از لحاظ تعداد بیننده از کانال الجزیره هم پیشی گرفت. شبکه اسپانیایی‌زبان راشاتودی با نام «روسیااوی» هم در آمریکای لاتین فعالیت دارد. به نظرم پخش برنامه‌هایی در راشاتودی به زبان فارسی هم بسیار سازنده خواهد بود. به نظرم این اتفاق باید بیفتد، هرچند در حال حاضر برخی محدودیت‌های فنی در این‌باره وجود دارد.
سؤال:: به نظر شما چه راه‌های دیگری برای افزایش هم‌کاری‌های رسانه‌ای میان ایران و روسیه وجود دارد؟
به عقیده من هم‌کاری‌های رسانه‌های ایران و روسیه باید همه‌جانبه باشد. هم‌کاری‌های مؤسسات تحلیلی سیاسی دو کشور قطعاً باید توسعه پیدا کند. باید به یک موضع سیاسی مشترک در مورد مسائل اساسی دست پیدا کنیم که هم برای روسیه مهم هستند و هم برای ایران. این مسائل فقط مسائل سیاسی نیستند بلکه شامل مسائل فرهنگی نیز می‌شوند. البته الآن هم مراکزی وجود دارد که در این زمینه فعالیت کنند، اما تعداد آن‌ها کم است. باید تا جایی که امکان دارد، تعداد چنین مراکزی را افزایش داد و تعداد بیش‌تری کارشناس را در این زمینه جذب کرد.
به تجربه آمریکا نگاه کنید. آن‌ها اندیشکده‌های فراوانی دارند که نفوذ خود را در سراسر جهان ایجاد کرده‌اند و تفکرات خود را به تمام نقاط دنیا صادر می‌کنند. حتی در خود روسیه هم بنیادهای غربی هستند که تلاش دارند دیدگاه‌های خود را گسترش دهند. ما هم باید دیدگاه‌های جایگزین خودمان را ایجاد و محصولاتی تولید کنیم که مورد نیاز مردم دنیا هستند. مطمئناً تقاضا برای چنین محصولاتی، هم در روسیه وجود خواهد داشت، هم در ایران و هم در کشورهای دیگر جهان.
