به گزارش مشرق، با انتشار گزارش ارزيابي نهايي آژانس بين‌المللي انرژي اتمي، موجي از اما و اگرها در خصوص ابعاد مثبت و منفي اين گزارش در رسانه‌هاي داخلي و خارجي به راه افتاد. در خصوص اين تحليل‌ها و تفسيرهاي متنوع با محمدفرهاد كليني، كارشناس ارشد مسائل استراتژيك گفت‌وگويي داشتيم كه در زير مي‌خوانيد:
**گزارش آمانو همان‌گونه كه گفته بود نه سفيد بود و نه سياه. شما نقاط قوت اين گزارش را بيشتر مي‌دانيد يا تقاط ضعف آن را؟
مدل گزارش‌نويسي آژانس و شيوه‌هاي محاسباتي آن از فرآيندها هنوز از دقت
لازم برخوردار نيست و به نظر مي‌رسد از تركيب موضوعات فني و اراده سياسي
برخوردار است چنانچه مي‌دانيد هنوز بخش‌هايي از اين گزارش اشاره به
برداشت‌هايي است كه از گذشته به ارث برده است. با اين حال، گزارش موجود
آژانس نسبت به فعاليت‌هاي پيشين هسته‌اي ايران تا حدودي متفاوت از گذشته
است ولي آنچه مي‌توان به آن اشاره داشت، اين است كه گزارش اخير توجه خود را
روي شرايط «گذشته و حال» متمركز كرده است و با توجه به برجام و جدول زماني
كه در رابطه با آينده مطرح مي‌شود و همچنين تاكيداتي كه روي موضوع
راستي‌آزمايي وجود دارد و با توجه به نظارت‌هاي گسترده‌اي كه در آينده در
قالب پروتكل الحاقي مطرح مي‌شود، مي‌توان گفت كه در اين گزارش تلاش مي‌كند
به نحوي خود را با «آينده» و برجام ١٥ ساله بيشتر مرتبط سازد. كم و بيش
يك‌سري از بخش‌هايي كه جمع‌بندي اخير گزارش آژانس مطرح شده تا حدودي نسبت
به قبل اصلاح شده است اين نكته كه «آژانس نشانه‌هاي معتبري از انحراف مواد
هسته‌اي در ارتباط با ابعاد احتمالي نظامي برنامه هسته‌اي ايران نيافته
است.» قابل توجه است ولي اينكه اين اصلاح به معناي بستن بهانه‌ها براي
آينده است يا نيست ؟ بايد به آن با دقت بيشتري در صحنه نگاه كرد. قصد نگاه
بدبينانه ندارم ليكن تجربه از رفتار گذشته قضاوت را مجبور به احتياط
مي‌كند.
**در اين گزارش بسياري از ادعاهاي پيشين آژانس در خصوص برنامه هسته‌اي
ايران در گذشته يا رد شده يا مورد ترديد قرار گرفته است. چرا اين گزارش
آژانس با گزارش‌هاي پيشين در خصوص پرونده موسوم به پي‌‌ام‌دي چنين
تفاوت‌هاي فاحشي دارد؟
آژانس مبناي اطلاعات خود را ناشي از اجراي موافقتنامه پادمان در ايران،
چارچوب همكاري، شامل نقشه راه و برنامه اقدام مشترك ذكر كرده است و كماكان
زمان‌بندي خود از سال ٢٠٠١ تا سال ٢٠٠٩ را دال بر جمع‌بندي مي‌گذارد و
تاكيد دارد كه در گذشته نسبت به فعاليت صلح‌آميز ايران داراي نگراني و
ترديد بوده است. در حالي كه در جمع‌بندي سازمان‌هاي اطلاعاتي امريكا در سال
٢٠٠٧ عكس اين مطلب گفته و بيان مي‌شود كه امريكا به اين جمع‌بندي رسيده كه
ايران به دنبال جهت‌گيري نظامي در فعاليت هسته‌اي خود نيست. حتي اگر به
مستندات آژانس هم توجه شود، مشاهده مي‌كنيم كه بسياري از مستندات آژانس هم
زير سوال است. به هر حال به نظر مي‌رسد در اين باره جدا از موضوع فني، «ارزش اراده‌ها» مطرح مي‌شود يعني جهت‌گيري و
رويكردي كه براي حل و فصل موضوع در نظر گرفته شده است. به عبارت ديگر،
مي‌توان گفت يكي از دلايل موثري كه در صدور چنين گزارشي نقش مهم ايفا كرده
است تا حدودي تغيير اراده‌ها و نقش عوامل موثر در آژانس بوده است.
**سال‌ها آژانس بين‌المللي انرژي اتمي از انحراف در برنامه اتمي ايران به
معناي انحراف مواد به سمت مصالح غيرصلح‌آميز سخن گفته بود. اين گزارش اين
ادعا را قويا رد كرده است. آيا اين اعتراف به عدم انحراف براي اعلام كفايت
بررسي پرونده پي‌ام دي كافي است؟
در اين گزارش و به خصوص در قسمت جمع‌بندي نهايي گزارش، آژانس تاكيد مي‌كند
يافته‌اي مبني بر گرايش به سمت انحراف در برنامه هسته‌اي ايران نيافته است
هرچند سوالاتي كه در خصوص مسائل گذشته مطرح مي‌كند به اين دليل است كه
مي‌خواهد خود را نسبت به مواضع پيشين درباره برنامه هسته‌اي ايران «تبرئه»
كند. به اين معنا، نسبت به برخي موضوعات تمركز مي‌كند و سوالاتي را مطرح و
سعي مي‌كند با مستندات به نحوي عملكرد خود را عادلانه و حق به جانب نشان
دهد و اشاره مي‌كند حق داشته است كه نسبت به فعاليت‌هاي هسته‌اي ايران نگاه
انتقادي و همراهي با نگراني داشته باشد. با اين حال، آنچه امروز مشاهده
مي‌شود اين است كه اگر جملات در متن اصلي و به شكل حقوقي ديده شود، همچنان
كه برداشت‌هايي از سوي كشورهاي مهم جهان مانند چين، روسيه و حتي دستگاه
سياست خارجي امريكا نسبت به اين گزارش شاهد هستيم، اين گزارش مي‌تواند به
عنوان پايه و اساس خوبي براي پيگيري و اجراي توافق يا «جمع‌بندي برجام» را
به وجود بياورد.
**رسانه‌هاي غربي در بازي معنادار و هماهنگ بخش مربوط به مطالعات ايران در
برخي حوزه‌ها پيش از ٢٠٠٣ و ادامه آن به صورت پراكنده و نامنسجم تا سال
٢٠٠٩ را به نشانه نيت ايران براي ساخت تسليحات هسته‌اي تعبير كرده‌اند. آيا
از گزارش آژانس چنين برداشتي قابل تعبير است؟
در گزارش آژانس نيز در اين باره بيان مي‌شود كه «اراده هماهنگ» در خصوص
برخي از تجهيزاتي كه مي‌تواند كاربرد نظامي داشته باشد، وجود نداشته است.
اين مساله به صراحت در گزارش آژانس نيز درج شده است. در گزارش ذكر شده است
كه «آژانس همچنين ارزيابي مي‌كند كه اين فعاليت‌ها فراتر از امكان‌سنجي و
مطالعات علمي، و كسب مهارت‌ها و توانمندي‌هاي فني مرتبط و مشخص پيشرفتي
نداشته است. آژانس نشانه‌هاي معتبري از فعاليت‌ها در ايران در ارتباط با
توسعه وسيله انفجاري هسته‌اي بعد از سال ٢٠٠٩ ميلادي در اختيار ندارد.»
با اين حال، تاكيد آژانس اين است كه «پس از آنكه آژانس سوالات خود در مورد
ابهامات احتمالي پيرامون چنين اطلاعاتي را به ايران ارايه كرد، جلسات
فني-كارشناسي، اقدامات فني، آنچنان كه در ترتيبات جداگانه توافق شده و بحث و
بررسي براي رفع اين ابهامات در تهران سازماندهي گرديد» آژانس مي‌داند كه
تاكنون نيز نتوانسته ادعاي خود را نسبت به انحراف در برنامه هسته‌اي ايران
به اثبات برساند و هيچ ادعايي نيز در اين باره به اثبات نرسيده است. طبيعي
است ايران در هر مرحله سياست تعامل و روشنگري را در برنامه هسته‌اي خود
دنبال كرده است و به همين خاطر، قطعنامه‌هايي هم كه از سوي شوراي امنيت
صادر مي‌شد، آنها را قابل پذيرش نمي‌دانست و اكنون زمان رفع آنهاست.
**امريكا پس از انتشار اين گزارش اعلام كرد كه به مختومه اعلام شدن پرونده موسوم به پي.ام.دي در شوراي حكام راي خواهد داد. چرا آن همه اصرار بر مقصر نشان دادن ايران به اين تعجيل در بسته شدن پرونده در شوراي حكام منتهي شده است؟
جمهوري اسلامي ايران در قالب برنامه چارچوب همكاري، نقشه راه و برجام در
اين مدت، يك مداليته بزرگي را شكل داد و ايران به صراحت همكاري و اراده خود
را براي يك نوع تعامل سازنده در اين باره نشان داد. بديهي است طرف
امريكايي كه با شدت و شتاب و با ابهامات ذهني درباره ايران قضاوت مي‌كرد در
شرايط جديد نمي‌توانست به سادگي وضعيت جديد را ناديده بگيرد و ديگر اجماع
جهاني عليه ايران را شكل بدهد زيرا اگر مي‌خواست موضعي تند عليه ايران
اتخاذ كند، طبيعتا مورد سوال برخي همراهان و رقباي بين‌المللي خود قرار
مي‌گرفت. البته اگر واقعا اين موضع‌گيري جديد امريكا بتواند اصلاح رويكرد
براي آينده به وجود بياورد و بتواند از آن به عنوان يك نقطه آغاز براي
تغيير نگاه و رفتار امريكا نسبت به موضوع ايران نام برد، قابل توجه است و
مي‌تواند به عنوان يك نشانه تلقي شود.
** ضمانت اجرايي مختومه ماندن پي.ام.دي در جريان اجراي برجام و پس از آن چيست؟
در گام اول، در روز دوشنبه قرار است تيم‌هاي كارشناسي مقدمات لازم را براي
رفع تحريم‌ها و لغو قطعنامه‌هايي كه در خصوص مساله هسته‌اي ايران مطرح شده
بود پيگيري كند و همزمان بايد منتظر ماند و ديد واكنش شوراي حكام نسبت به
مختومه اعلام كردن پرونده فعاليت‌هاي پيشين هسته‌اي ايران چيست تا از اين
طريق بتواند مقدمات لازم براي اجراي برجام و رفع تحريم‌ها را فراهم سازد.
اينكه در اين شرايط برخي موضوع تحريم‌ها را مرتبط با تعليق تحريم‌ها
مي‌كنند يا از بازگشت‌پذيري تحريم‌ها سخن مي‌گويند با ديد در كميته
كارشناسي به چه ميزان قابليت و توانايي براي تنظيم رويكرد سازنده وجود
دارد.
منبع: اعتماد
