گروه بین‌الملل مشرق- روز جمعه، 13 نوامبر امسال (22 آبان)، شش حمله هماهنگ‌شده تروریستی در پاریس منجر به کشته شدن بیش از 150 نفر و زخمی شدن صدها نفر دیگر شد. این حملات که موجب بروز موجی از ترس و خشم عمومی در بسیاری از کشورهای جهان شد، به نوعی یادآور حمله به دفتر مجله «شارلی ابدو» بود[1] که طی آن اوایل سال جاری میلادی و باز هم در پاریس، کارکنان این مجله از جمله چند کاریکاتوریست به ضرب گلوله کشته شدند. حمله به شارلی ابدو بهانه‌ای شد تا فرانسه و دیگر کشورهای عضو ناتو دست به ارزیابی مجدد سیاست‌های خود در مبارزه با تروریسم بزنند. سیاست‌هایی که موج اول آن‌ها را بعد از 11 سپتامبر شاهد بودیم.
11 سپتامبر و به دنبال آن سیاست «جنگ با تروریسم»
نقطه عطف تاریخ بسیاری از کشورهای غربی بود
پس از حوادث 11 سپتامبر 2001، مبارزه با تروریسم در سراسر جهان به یک اولویت اصلی برای بسیاری از کشورها تبدیل شد. هزینه‌ای که کشورها، به ویژه برخی کشورهای غربی، حاضر بودند برای به اصطلاح «مبارزه با تروریسم» خرج کنند، به طور قابل‌توجهی افزایش پیدا کرد. به عنوان مثال، طبق آمارهای منتشر شده، آمریکا تقریباً 16 میلیارد دلار بودجه را صرفاً به «مبارزه با تروریسم» اختصاص داد. این بودجه، حدود دو برابر کل بودجه سال 2001 برای این هدف بود.
14 سال بعد، این‌طرف اقیانوس اطلس، فرانسه هم بلافاصله پس از حمله به شارلی ابدو، قول داد 7،500 شغل نظامی را که قرار بود حذف کند، هم‌چنان حفظ نماید. هم‌چنین بیش از 10 هزار سرباز جدید در سراسر فرانسه مستقر شدند. دولت این کشور سپس در ماه آوریل سال جاری، گامی فراتر هم گذاشت و 7000 نیروی نظامی را به تأمین امنیت داخلی و مقابله با حملات تروریستی اختصاص داد.
صرف‌نظر از این‌که اکنون مشخص شده تمامی این اقدامات به عنوان مثال در جلوگیری از حملات اخیر پاریس بی‌فایده بوده، گزارش‌ها نشان می‌دهد دولت فرانسه هزینه مبارزه با تروریسم را هم طی چهار سال آینده 3.8 میلیارد یورو افزایش خواهد داد. پاریس در حال حاضر 31.4 میلیارد یورو (بیش از 33 میلیارد دلار) را صرف این کار می‌کند.
اما هزینه‌های مبارزه با تروریسم آمریکا و فرانسه در مقایسه با سایر کشورهای جهان چگونه است؟ البته ارائه آمار از هزینه‌های قطعی مبارزه با تروریسم در تمام کشورها، کار دشواری است، اما می‌توان کل مخارج نظامی را به عنوان نشانه‌ای هرچند تخمینی، از هزینه‌های مبارزه با تروریسم در یک کشور در نظر گرفت. مشرق طی گزارش پیش رو به بررسی وضعیت بودجه نظامی در کشورهایی می‌پردازد که بیش‌ترین هزینه‌ها را در جهان صرف نیروهای نظامی و ارتش خود می‌کنند. در عین حال، اگر دولتی گزارش رسمی از افزایش بودجه خاص برای مقابله با تروریسم ارائه کرده باشد، به آن گزارش نیز استناد خواهد شد.
آمریکا (150 میلیارد دلار)
آمریکا بدون شک با فاصله زیادی نسبت به سایر کشورها و حتی مناطق و ائتلاف‌های بین‌المللی، مقام اول را در هزینه‌های نظامی به خود اختصاص داده است[2]. اگرچه پنتاگون از سال 1988 به بعد شاهد کاهش‌های تدریجی بودجه بود، اما سال 2001 بالأخره واشنگتن به داد ارتش آمریکا رسید و با توسل به حوادث 11 سپتامبر، هزینه‌های نظامی آمریکا را به شدت افزایش داد.
هزینه‌های نظامی آمریکا که سال 2001 معادل 287 میلیارد دلار بود[3]، تا سال 2010 دائماً افزایش داشت و از آن‌جا به بعد، دوباره رو به کاهش گذاشت. طبق آمار منبع رسمی «مؤسسه تحقیقات صلح بین‌الملل استکهلم»، آمریکا در حال حاضر 610 میلیارد دلار[4] (معادل 3.5 درصد از درآمد ناخالص ملی) هزینه ارتش خود می‌کند. از این میان، 150 میلیارد دلار به فعالیت‌های به اصطلاح ضدتروریستی اختصاص یافته است[5].
«جورج بوش» رئیس‌جمهور وقت آمریکا، 9 روز بعد از حوادث 11 سپتامبر،
دُکان «جنگ با تروریسم» را رسماً باز کرد
برای آن‌که میزان هزینه‌های مبارزه با تروریسم در آمریکا ملموس‌تر قابل درک باشد، می‌توان این‌گونه در نظر گرفت که هزینه اقدامات ضدتروریستی آمریکا به ازای هر یک قربانی آمریکایی تروریسم، 500 میلیون دلار است. این در حالی است که مثلاً هزینه تحقیقات در زمینه سرطان در این کشور، تنها 10 هزار دلار به ازای هر قربانی سرطان است، «یک پنجاه هزارم» هزینه مختص به قربانیان تروریسم.
آن‌چه در ادامه می‌خوانید، پیام کمیته کمپین ملی جمهوری‌خواهان، درباره توزیع ناعادلانه و بی‌منطق بودجه دولت آمریکا برای دفاع از جان مردم این کشور است: «صاعقه. طی ده سال اخیر، این پدیده، بیش از تروریست‌ها، جان آمریکایی‌ها را گرفته است. هیچ چیز نمی‌تواند مانع شود تا صاعقه، روش زندگی ما را نابود کند [اشاره به عبارتی که درباره تروریست‌ها استفاده می‌شود]. با این حال، برخی سیاستمداران در واشنگتن این پدیده را به عنوان یک تهدید نمی‌بینند. «باراک حسین اوباما» یکی از همین سیاستمداران است. وی در سنا رأی به تخصیص صدها میلیارد دلار برای به اصطلاح «جنگ با تروریسم» داد، در حالی که ابداً هیچ هزینه‌ای را به تهدیدی اختصاص نداده که جان تعداد بسیار بیش‌تری از آمریکایی‌ها را گرفته است. [اوباما] اصلاً ملتفت نیست... باراک اوباما... [سیاست] اشتباه درباره صاعقه... [سیاست] اشتباه برای آمریکا.»
این پیام در عین حال که بیش‌تر شبیه به طنز و یا تمسخر دولت اوباما به نظر می‌رسد، خالی از واقعیت هم نیست. طبق آمار، طی ده سال گذشته، سه هزار آمریکایی بر اثر حملات تروریستی کشته شده‌اند، این در حالی است که عوامل اصلی مرگ و میر در آمریکا به ترتیب بیماری قلبی (652.486 قربانی در سال، با خطر ابتلای یک نفر از هر پنج نفر)، سرطان (553.888 قربانی در سال، با خطر ابتلای یک نفر از هر هفت نفر) و سکته (150.074 قربانی در سال، با خطر ابتلای یک نفر از هر 24 نفر) هستند.
بیماری‌های واگیر در بیمارستان، آنفولانزا، تصادفات جاده‌ای، خودکشی، مسمومیت‌های ناخواسته، سقوط، غرق‌شدگی و حتی سرماخوردگی شدید، همه، قربانیان بیش‌تری از آمریکایی‌ها گرفته‌اند تا تروریسم. تنها خطراتی که کم‌تر از تروریسم جان آمریکایی‌ها را تهدید می‌کنند، مرگ بر اثر قرار گرفتن در معرض خورشید یا گرما، برخورد صاعقه، تصادف قطار و یا حادثه در هنگام فشفشه‌بازی و آتش‌بازی است. در مقایسه با 150 میلیارد دلار هزینه مقابله با تروریسم، دولت آمریکا تنها دو میلیارد دلار صرف مقابله با محتمل‌ترین عامل مرگ آمریکایی‌ها یعنی بیماری‌های قلبی و صرفاً 300 میلیون دلار صرف مقابله با سومین عامل یعنی سکته می‌کند.
فرانسه (بیش از 30 میلیارد دلار)
دولت فرانسه 21 ژانویه سال 2015، یعنی دو هفته بعد از حمله به شارلی ابدو، اعلام کرد طی سه سال آینده 730 میلیون یورو (بیش از 775 میلیون دلار) صرف تقویت ظرفیت‌های دفاعی فرانسه علیه تروریسم می‌کند[6]. پاریس هم‌چنین اعلام کرد این افزایش بودجه، نقض توافق فرانسه و بروکسل مبنی بر کاهش بدهی‌های ملی این کشور، تلقی نخواهد شد. این در حالی است که فرانسه متعهد شده بود بین سال‌های 2015 تا 2017، معادل 50 میلیارد یورو صرفه‌جویی کند تا تازه بدهی‌های خود را زیر 3 درصد تولید ناخالص ملی بیاورد، الزامی که کشورهای منطقه یورو موظف به رعایت آن هستند.
ادای احترام به قربانیان حملات پاریس - فرانسه شاید بزرگ‌ترین قربانی
غربی تروریسم طی این سال‌ها باشد، اما قطعاً اولین قربانی نیست
با توجه به اقدامات تروریستی اخیر در فرانسه، به نظر می‌رسد فرانسوی‌ها با هزینه بیش از 30 میلیارد دلاری خود، تلاش می‌کنند پا جای پای آمریکا بگذارند. اگرچه فرانسه جایگاه دوم دنیا را در مجموع هزینه‌های نظامی، ندارد، اما ظاهراً دومین کشوری است که بیش‌ترین هزینه‌ها را صرف مقابله با تهدیدهای ساختگی یا واقعی تروریستی می‌کند.
علاوه بر 730 میلیون یورویی که اوایل سال 2015 به بودجه ضدتروریسم این کشور افزوده شد، به گفته «دومنیک لوفور» نایب‌رئیس کمیسیون اقتصادی پارلمان فرانسه، بعد از حملات اخیر پاریس هم «حدود 600 میلیون یورو» بودجه بیش‌تر به مبارزه با تروریسم در این کشور اختصاص می‌یابد. مجموع هزینه‌های نظامی فرانسه در سال 2014 معادل 62.3 میلیارد دلار (2.2 درصد از درآمد ناخالص ملی) بود که این کشور را از این منظر در جایگاه پنجم جهان قرار داد.
افغانستان (بیش از 9 میلیارد دلار در سال 2014)
افغانستان که هزینه‌های نظامی چندانی ندارد و جزو 15 کشور اول دنیا از نظر بودجه نظامی هم نیست، در ابتدا به نظر نمی‌رسد جایی در فهرست کشورهای دارای بودجه مشخص و قابل‌توجه برای مبارزه با تروریسم باشد. با این حال، طبق گزارش[7] «مؤسسه عدالت برای صلح و دموکراسی[8]»، این کشور در سال 2014 بیش از 9 میلیارد دلار برای مبارزه با تروریسم هزینه کرده و پیش‌بینی می‌شود این هزینه‌ها در سال 2015 بیش از این بوده باشد.
برای درک این‌که این هزینه‌ها چه میزان به دولت افغانستان فشار آورده است، باید دانست که این مبلغ به معنای حدود 25 میلیون دلار هزینه در روز، و برابر با 44 درصد تولید ناخالص ملی و حدود 113 درصد بودجه ملی افغانستان در سال 2014 است.
انگلیس (بیش از شش میلیارد دلار)
انگلیس از نظر حجم کلی هزینه‌های نظامی، با 60.5 میلیارد دلار (معادل 2.2 درصد از درآمد ناخالص ملی)، ششمین کشور جهان است. این کشور هم از جمله کشورهای اروپایی بود که بعد از حادثه شارلی ابدو تصمیم گرفت هزینه بیش‌تری را به مبارزه با تروریسم اختصاص دهد. حدود چهار ماه پس از حمله به شارلی ابدو، یعنی ماه می سال 2015، دولت انگلیس اعلام کرد در مرحله دوم تخصیص بودجه، 450 میلیون دلار برای مبارزه با پروپاگاندای تروریستی و تقویت آژانس‌های اطلاعاتی تعیین می‌کند[9]. این مبلغ به 630 میلیون دلاری افزوده شد که سال 2014 با هدف مبارزه پلیس و آژانس‌های امنیتی با تروریسم، به «امنیت ملی» اختصاص یافته بود[10].
بخش بزرگی از این 450 میلیون دلار بودجه جدید، به تقویت ظرفیت‌های آژانس‌های اطلاعاتی اختصاص یافت و قرار شد صنعت فناوری اطلاعات و ارتباطات در انگلیس 131 میلیون دلار از این مبلغ را دریافت کنند تا بتوانند با گسترش ظرفیت‌های ذخیره‌سازی خود، آرشیو مکالمات تلفنی و ارتباطات اینترنتی خود را تا دو سال نگه‌داری کنند. قرار شد 22 میلیون دلار نیز به مبارزه با پروپاگاندای گروه‌های تروریستی نظیر داعش برای جذب جوانان استرالیایی اختصاص یابد. اما ظاهراً این‌ها کافی نبود.
بمب‌گذاری‌های سال 2005 در لندن شاید رسمی‌ترین دلیل اتخاذ
سیاست جنگ با تروریسم توسط انگلیس بود
«جورج آزبورن» وزیر دارایی انگلیس به فاصله یک هفته از حملات اخیر در پاریس، خبر داد که دولت قرار است 30 درصد به بودجه ضدتروریسم خود بیفزاید[11]. وی ضمن اشاره به این‌که قصد دارد اطمینان حاصل کند که لندن توان آن را دارد که نقش خود را در مبارزه با تروریسم ایفا کند، هدف از این افزایش بودجه را خرید جنگنده‌های اف-35 جدید اعلام کرد.
آزبورن گفت: «می‌خواهیم قدرت ناوهای هواپیمابر انگلیس را افزایش دهیم. می‌خواهیم مطمئن شویم وقتی این ناوها آماده عملیات هستند، جنگنده‌هایی هم دارند که از روی آن‌ها بلند شوند... تا سال 2023 می‌توانیم 24 جنگنده اف-35، از قوی‌ترین جنگنده‌های دنیا، روی عرشه این ناوها داشته باشیم[12].» آزبورن قرار است برای تأمین این افزایش بودجه، طی برنامه‌ای که صندوق بین‌المللی پول آن را شدیدترین طرح ریاضتی در میان کشورهای توسعه‌یافته از الآن تا سال 2020 توصیف کرده، هزینه‌های خدمات اجتماعی انگلیسی‌ها را کاهش دهد.
انگلیس گزارشی رسمی از هزینه‌ها یا بودجه ضدتروریسم خود منتشر نکرده است، اما به نظر می‌رسد این کشور که سال 2007 (دو سال بعد از بمب‌گذاری‌های لندن) برای اولین بار، بودجه‌ای 3.5 میلیارد پوندی (حدود 5.3 میلیارد دلاری) را برای سه سال آینده به بحث امنیت و مبارزه با تروریسم اختصاص داد[13]، بعد از آمریکا و فرانسه، بیش‌ترین هزینه را برای فعالیت‌های ضدتروریستی می‌کند.
روسیه (بیش از پنج میلیارد دلار)
روسیه با هزینه 84.5 میلیارد دلار (معادل 4.5 درصد تولید ناخالص ملی) جایگاه سوم را در لیست ارتش‌های پرهزینه دنیا در سال 2014 داشت. گرچه آمار رسمی از هزینه‌های ضدتروریسم روسیه در دست نیست، اما همین اندازه مشخص است که عملیات‌های نظامی این کشور در سوریه، باری روی دوش بودجه این کشور تحمیل نکرده است[14]. «دیمیتری پسکوف» سخن‌گوی دولت روسیه اخیراً اعلام کرده که عملیات در سوریه «باری روی دوش بودجه روسیه نیست، چون هزینه‌های مالی این عملیات از سقف هزینه‌های عادی وزارت دفاع، بالاتر نمی‌رود.»
به علاوه، برخی منابع گفته‌اند که در بودجه سال 2005 روسیه، 5.1 میلیارد دلار هزینه «اضافه‌تر» به جنگ با تروریسم اختصاص یافته است[15]. این یعنی بودجه کلی ضدتروریسم روسیه می‌تواند از این رقم بسیار بیش‌تر باشد، اما رقم قطعی یا حتی تخمین آن در حال حاضر رسماً گزارش نشده است.
چین (کم‌تر از یک میلیارد دلار)
چین بعد از آمریکا دومین ارتش پرهزینه جهان را دارد[16]. طبق آمار، این کشور در سال 2014، هزینه‌ای معادل 216 میلیارد دلار (معادل 2.1 درصد از درآمد ناخالص ملی) را صرف ارتش و فعالیت‌های نظامی خود کرد. اوایل سال 2014 گزارش‌هایی از دو برابر شدن بودجه ضدتروریسم در منطقه خودمختار «شین‌جیانگ» چین منتشر شد[17] که تحلیل‌ها و برداشت‌های مختلفی را نیز رد پی داشت.
از دیدگاه دولت چین، افزایش بودجه ضدتروریسم این منطقه از دو میلیون ین (331 هزار دلار) به چهار میلیون ین و نهایتاً طی سال‌های آینده به 6.1 میلیارد ین (معادل یک میلیارد دلار)، نتیجه اقدامات تروریستی و ضددولتی اسلام‌گراهای رادیکال از قوم «اویغور» در این منطقه است. این حملات منجر به کشته شدن شمار زیادی از مردم چین و حتی در اقدامی بی‌سابقه در پکن، منجر به کشته شدن دو توریست شده است.
گزارش مؤسسه بین‌المللی مطالعات استراتژیک از کشورهایی
که در سال 2014 بیش‌ترین هزینه‌های نظامی را داشته‌اند
از سوی دیگر، مخالفان دولت چین می‌گویند سخت‌گیری‌ها و سرکوبگری‌های پکن و محدودیت‌های مذهبی، موجب شده تا این حملات صورت بگیرد. به‌رغم همه این‌ها، «نور بکری» فرمان‌دار شین‌جیانگ ضمن اشاره به وضعیت آرام منطقه به‌رغم عملیات‌های تروریستی اخیر، رشد 11 درصدی اقتصادی شین‌جیانگ را نیز یادآور شده است. بکری در عین حال، توضیح می‌دهد: «ما باید دائماً با تروریسم خشونت‌طلبانه مقابله کنیم و ضمن تبعیت از قانون و حفظ موضع خود، هیچ رحمی مقابل تروریست‌ها نشان ندهیم.»
گرچه گزارشی رسمی از مجموع بودجه ضدتروریسم[18] چین در دست نیست، اما ظاهراً بخش عمده‌ای از این بودجه مربوط به درگیری‌های پکن با عوامل تروریستی در منطقه شین‌جیانگ است. به این ترتیب، احتمالاً بودجه ضدتروریسم[19] چین، تفاوت چندانی با هزینه‌های امنیتی پکن در منطقه شین‌جیانگ ندارد. البته این در حالی است که هزینه‌های ضدتروریسم چین را انعکاسی از هزینه‌های بالای نظامی این کشور ندانیم. برخی اظهارات مقامات چینی نیز این دیدگاه را تأیید می‌کند که عمده نگرانی تروریستی پکن، درباره همین منطقه شین‌جیانگ است. به عنوان مثال، دولت چین در واکنش به حملات اخیر پاریس، ضمن تأکید بر تشدید اقدامات ضدتروریستی خود، از جامعه جهانی خواست تا از پکن مقابل جدایی‌طلبان شین‌جیانگ، حمایت کند[20].
