شبکه های مختلف رادیویی در این چند ماه تغییرات بسیاری را پشت سر گذراندند و برنامه های جدیدی وارد کنداکتور شبکه ها شده است. 

یکی از تغییرات اساسی که در بعضی شبکه ها کمتر و در بعضی بیشتر به چشم می خورد، سیاست تولیدی شدن برنامه های زنده است یعنی برنامه های زنده شبکه های مختلف رادیویی در مواردی حذف و یا با ساختار تولیدی روی آنتن رفتند، که البته این سیاست در بعضی از برنامه های تلویزیونی هم به چشم می خورد و تنها مخصوص رادیو نیست.

در این گزارش به ۱۴ شبکه رادیویی نگاهی انداخته شده است و با مدیران بعضی از این شبکه ها که تغییرات بیشتری را در تولیدی کردن برنامه ها داشته اند و همچنین بعضی از تهیه کنندگان سخن گفته شده است. 

رادیو ایران

رادیو ایران در این چند ماه تغییرات زیادی را در کنداکتور و ساختار برنامه ها داشته است و کمترین تغییر را در تولیدی کردن ساختار برنامه های زنده به کار گرفته است.

با این حال ابتدای سال جدید یکی از برنامه های پرمخاطب این شبکه با عنوان «جمعه ایرانی» حذف شد و اظهار نظرهای مختلفی درباره چرایی حذف و بازگشت دوباره آن مطرح شد.

بهنام احمدپور مدیر رادیو ایران در آخرین اظهار نظر خود درباره بازگشت این برنامه به کنداکتور رادیو ایران گفت: ما اکنون در حال طراحی کنداکتور برنامه های مهرماه هستیم و زمانی هم برای «جمعه ایرانی» در نظر گرفته شده است چراکه خود من هم به این برنامه علاقمندم. با این حال آنچنان که پیش از این گفته ام باید موسیقی این برنامه اصلاح شود و با سیاست های سازمان صداوسیما پیش رود. 

وی همچنین درباره برنامه «سلام کوچولو» که حدود ۴۲ سال روی آنتن رفت و با پایان سال ۹۳ دیگر به پخش نرسید، عنوان کرد: من امیدوارم که سری جدید این برنامه از ابتدای مرداد ماه روی آنتن برود. 

«شوقستان» نیز یک برنامه زنده بود که تهیه کنندگی آن را ریحانه یزدان دوست بر عهده داشت. این برنامه زنده نیز در تغییراتی حذف شد و برنامه تولیدی «پنجره» جای آن را گرفت. 

احمدپور با اشاره به این برنامه نیز عنوان کرد: ما برنامه‌ای مشابه «شوقستان» را برای مهرماه در کنداکتور دیده ایم که با همان تیم قبلی روی آنتن می رود. با این حال ما در شبکه ساختارهای جدیدی را برای برنامه سازی تست می زنیم و در این ساختار فضا برای بعضی از برنامه ها کمتر شده است.

وی ادامه داد: گاهی دیده می شود که عوامل بعضی از برنامه ها بعد از مدتی انگیزه های خود را از دست می دهند و برنامه ها باید با آمادگی جدید روی آنتن بروند.

مدیر رادیو ایران درباره سیاست تولیدی کردن برنامه های زنده بیان کرد: بسیاری از برنامه های ما همچنان به صورت زنده پخش می شوند اما تغییر در ذات برنامه سازی رادیوست و سیاست ساخت برنامه های تولیدی همیشه وجود داشته است.

وی با بیان اینکه دستورالعملی بابت تولیدی کردن برنامه ها دریافت نکرده است، گفت: با توجه به اینکه رادیو ایران ظرفیت های ویژه ای دارد و من هم همیشه از این ظرفیت ها استقبال کرده ام در این شبکه از برنامه های زنده بیشتر بهره گرفته ام.

رادیو تهران

رادیو تهران نیز از دیگر شبکه هایی است که بعضی از برنامه های زنده آن به سمت تولیدی رفت.

سعید معدن کن مدیر رادیو تهران درباره این برنامه ها توضیح داد: در این شبکه حجم کمی از برنامه ها از زنده به تولیدی درآمدند که بیشتر برنامه های گفتگومحور بودند. این برنامه ها به صورت تک برنامه در هفته روی آنتن می رفتند و به حوزه هایی چون سلامت جامعه، تربیت فرزند، فضای مجازی و موضوعاتی از این قبیل می پرداختند که ارتباطی با مباحث روز نداشتند بنابراین با تولیدی شدن این برنامه ها هم کیفیت آنها بالاتر می رود و هم می توانیم با داشتن برنامه هایی ماندگار آنها را در آرشیو شبکه استفاده کنیم.

وی درباره در نظر گرفتن مخاطبان در این تصمیم عنوان کرد: در این تصمیم گیری از نظر کارشناسان استفاده شده است. البته برنامه های مرتبط با موضوعات روز و تعاملی این شبکه همچنان به صورت زنده روی آنتن می رود و اتفاقا ساخت برنامه های تولیدی بسیار سخت تر است. هدف این بود که دوستان برنامه ساز وقت بیشتری بگذارند و برنامه های با کیفیت تری در بخش گفتگو با کارشناسان تولید کنند تا همانطور که گفتم بعدها هم بتوانیم از این برنامه ها استفاده کنیم. هم اکنون هم بسیاری از برنامه های ماندگار و تولیدی این شبکه گاهی از آرشیو درآمده و روی آنتن می رود.

معدن کن با اشاره به یکی از برنامه های زنده این شبکه که به صورت تولیدی درآمده است، گفت: از جمله برنامه های ما «همسایه سلام» است که پیش از این به صورت زنده روی آنتن می رفت در این برنامه که به نوعی به پیشبرد طرح های در حال اجرا در شهرستان ها می پرداخت در شکل اولیه به صورت تلفنی با شهرستان ها ارتباط برقرار می شد اما در حالت تولیدی گزارشگران ما خودشان به شهرها می روند و به طور مستقیم با مردم و اهالی شوراها سخن می گویند. البته این برنامه همچنان از شنبه تا سه شنبه به صورت زنده روی آنتن می رود و در روزهای چهارشنبه و پنجشنبه مستندسازان برنامه به همراه مردم به سراغ مسئولان شوراها و شورایاری ها می روند و همچنین توانمندی ها و جاذبه های شهرستان را در قالب برنامه تولیدی معرفی می کنند.

رادیو فرهنگ

یکی از اولین کارها در ساختار جدید رادیو، تعطیلی «رادیو کتاب» و ادغام آن با رادیو فرهنگ بود که تحت عنوان گروه «کتاب» به این شبکه اضافه شد. در این ادغام بعضی از برنامه های رادیو کتاب نیز به رادیو فرهنگ رسید و از آنتن این شبکه شنیده شد. 

گروه «کتاب» این شبکه هم اکنون تنها برنامه زنده «قدم زدن در کلمات» را در کنداکتور دارد و باقی برنامه های آن تولیدی شده اند.

محمدصادق رحمانیان مدیر رادیو فرهنگ درباره برنامه های زنده و نقش آنها بیان کرد: برنامه های زنده خصوصیاتی دارند که برنامه های تولیدی ندارند. به طور مثال در لحظه و برخط می توان به پرسش های ذهن شنونده پاسخ داد و با آنها ارتباط برقرار کرد و همین به جذاب شدن برنامه ها کمک می کند.

وی درباره ساختار برنامه ها که چگونه برای تولیدی بودن آنها تصمیم گرفته می شود، توضیح داد: اگر مدیر گروهی طرحی برای یک برنامه زنده ارایه کند از او دلیل آن را می پرسند و اگر نتوانست دلایل قانع کننده ای داشته باشد برنامه زنده به تولیدی تبدیل می شود.

براساس آمار هم اکنون حدود ۴۰ درصد از برنامه های این شبکه به صورت زنده و باقی به صورت تولیدی و تامینی روی آنتن می روند.

مدیر رادیو فرهنگ در پاسخ به سوالی درباره تولیدی شدن برنامه های این شبکه عنوان کرد: بعضی از برنامه ها ظرفیتی برای تولید ندارند و البته برنامه های زنده تا حدی از کیفیت پایین تری برخوردار هستند اما تولیدی شدن برنامه ها باعث می شود از نظر کیفیت بالاتر بروند و ارزشمندتر باشند.

رادیو صبا

رادیو صبا یا کانال صبا به رادیو فرهنگ وابسته است.

حمیدرضا مقدسی مدیر رادیو صبا پیش از این درباره نظر خود راجع به برنامه های تولیدی و زنده گفته بود: در کار طنز و سرگرمی بیشتر آثار تولیدی اهمیت دارند چراکه باید روی این آثار فکر شود و برنامه باکیفیت در لحظه اتفاق نمی افتد. به طور مثال برنامه «شکر پنیر» از جمله آثار تولیدی رادیو صبا است که مخاطبان آن را دنبال می کنند اما در برنامه زنده «باشگاه صبا» به دلیل ارتباط پیامکی در لحظه ای که با مخاطبان صورت می گیرد نیاز است که همچنان برنامه زنده باشد و به همین شکل هم روی آنتن می رود.

رادیو قرآن

رادیو قرآن از جمله شبکه هایی است که شاید نسبت به تغییر و تحولات رادیو کمتر دچار تغییر شده باشد که تا حدی هم به خود ساختار این شبکه بازمی گردد.

محمدحسین محمدزاده مدیر شبکه قرآن است و تنها مدیری است که با تغییر و تحولات رادیو و مدیران آن تغییر نکرد. همچنین این شبکه به دلیل برنامه ها و ساختاری که دارد برنامه های زنده خود را حفظ کرده است. برنامه های این شبکه بنا به مقتضیات هم به صورت زنده و هم به صورت تولیدی روی آنتن می رود. به طور مثال در هنگام مسابقات بین المللی از ساعت ۴ عصر تا ۱۰ شب برنامه ها به صورت زنده روی آنتن می روند.

رادیو تلاوت  

تلاوت های قرآنی در این شبکه معمولا به صورت تولیدی روی آنتن می رود و به دلیل اهمیت تلاوت های قرآنی معمولا برای آنها یک بار نظارت هنگام ضبط و دو بار پس از ضبط در نظر گرفته می شود.

رادیو پیام و رادیو آوا

این دو شبکه نیز به دلیل ساختار متفاوتی که دارند تغییری در کنداکتور برنامه های آنها حاصل نشده است. 

برنامه های رادیو پیام در قالب ۶ باکس چهارساعته و در بخش های پیام، متن و موسیقی روی آنتن می روند، این شبکه هر ۱۵ دقیقه یک بار باکس خبری دارد که بخش خبری آن زنده است. رادیو آوا نیز در شبانه روز حدود ۱۰۰ قطعه ترانه و تصنیف روی آنتن می برد. هر دو این شبکه ها با مدیریت مهرآسا معصومعلی اداره می شوند.

رادیو سلامت

گروه های این شبکه رادیویی در ساختار جدید تغییراتی داشتند و رادیو سلامت به پنج گروه «بهداشت و تندرستی»، «سلامت و تغذیه»، «سلامت روان»، «سلامت خانواده» و «سلامت اجتماعی» تقسیم شد.

در راستای سیاست تولیدی شدن برنامه های زنده در این شبکه هم چند برنامه حذف و یا تولیدی شدند. از جمله این برنامه ها «فراسو» است که در گروه «سلامت و تغذیه» روی آنتن می رود. 

سعید یوسفی مدیر گروه «سلامت و تغذیه» رادیو سلامت درباره این برنامه ۳۰ دقیقه ای توضیح داد: براساس بعضی از سیاست‌گذاری ها، این برنامه تولیدی شد و فکر می کنم خیلی بهتر شد که به سمت تولیدی رفت چون در «فراسو» هر روز یکی از کارشناسان پزشکی دعوت می شد و به خاطر مدت برنامه که ۳۰ دقیقه بود گاهی مهمان در ترافیک می ماند و یا به برنامه نمی رسید و برنامه نیم ساعته ما تمام می شد اما برنامه تولیدی این مزیت را دارد که کارشناس برنامه به راحتی به استودیو می رسد و درباره موضوع برنامه سخن می گوید.

رادیو جوان

 در رادیو جوان که علی سیفی مدیریت آن را بر عهده دارد حدود ۳۰ درصد از برنامه های زنده حذف شدند و برنامه های جدیدی جایگزین آنها شد و یا مدت زمان برنامه های زنده کاهش یافت. 

سیفی درباره تغییر ساختار برنامه ها از زنده به تولیدی بیان کرد: امروزه با توجه به گسترش فناوری و تغییرات ماهیتی رسانه های صوتی، تصویری و اینترنتی باید در راهبرد برنامه سازی های رادیو تغییراتی ایجاد و مسیر جدیدی را آزمایش کرد. شیوه تعامل با مخاطبان نیازمند ایده های جدیدی است؛ شیوه هایی که نه در زمان پخش برنامه بلکه در تمام طول شبانه روز و به صورت تعاملی مشارکت صوتی، نوشتاری و حتی تصویری مخاطبان را پوشش دهد.

وی در پاسخ به اینکه چرا این شیوه به یک باره و با توجه به سیاست های سازمان صداوسیما تغییر کرده است، گفت: من به شخصه برنامه های تولیدی را بیشتر ترجیح می دهم چراکه فکر می کنم شرط ارتباط با مخاطب لزوما برنامه های زنده نیست بلکه این ارتباط به هنر برنامه ساز مربوط است.

مدیر رادیو جوان در واکنش به اینکه برنامه های زنده جذابیت بیشتری برای مخاطب دارند، اظهار کرد: این مساله به این بستگی دارد که چه کسی برنامه زنده را اجرا کند. به طور مثال زمانیکه ما در حدود ۱۶ سال پیش وارد رادیو شدیم برنامه ساز ابتدا می بایست چند برنامه تولیدی کار کند و بعد اجازه داشت تهیه کنندگی برنامه های زنده را بر عهده بگیرد اما اکنون کمتر به این مسایل توجه می شود و در عین حال به نظر من تولید یک برنامه فاخر و جذاب بهتر از برنامه زنده متوسط است.

وی همچنین به یکی از برنامه های رادیو جوان اشاره کرد و گفت: «هوای تازه» یکی از برنامه های این شبکه بود که پنج سال با حضور مهران دوستی به شکل تولیدی روی آنتن رفت و مخاطبان بسیاری هم داشت این برنامه به قدری حرفه ای بود که حتی بساری از مخاطبان متوجه تولیدی بودن آن نمی شدند.

رادیو ورزش

شبکه ورزش از جمله شبکه هایی است که سیاست تبدیل برنامه های زنده به تولیدی در آن نقش چندانی نداشت چرا که به گفته حمید قاسمی مدیر این شبکه، رادیو ورزش بیشتر از رویدادهای ورزشی متاثر است.

وی درباره برنامه های تولیدی و زنده این شبکه بیان کرد: در این شبکه در ساختار جدید، برنامه ها بیشتر به سمت زنده بودن رفته اند و حتی هنگام پخش مسابقات ورزشی چون فوتبال، کشتی، تکواندو و... برنامه های روتین قطع شده و شبکه به سراغ پخش این رویدادها می رود. بنابراین گاهی تا ۷۰ درصد از کنداکتور شبکه به سمت برنامه های زنده پیش می رود.

رادیو گفتگو

به گفته رضا کوچک زاده مدیر رادیو گفتگو، تغییرات این شبکه بیشتر ساختاری بوده و تاکنون هیچ برنامه زنده ای به تولیدی تبدیل نشده است بلکه چند برنامه تولیدی هم به زنده تبدیل شدند. 

این شبکه از ابتدای ماه مبارک رمضان ۱۸ ساعته شده است و از ساعت ۶ صبح تا ۱۲ ظهر بازپخش برنامه های روز قبل را دارد و یا از برنامه های تامینی استفاده می کند. 

وی دلیل این رویکرد را در رادیو گفتگو در تاثیر و اهمیت برنامه های زنده دانست و بیان کرد: اقبال خوبی نسبت به برنامه های زنده وجود دارد ولی موفقیت یک برنامه ارتباط چندانی با تولیدی و زنده بودن ندارد بلکه حتی تهیه برنامه های تولیدی در رادیو به دلیل تلاش مضاعف عوامل برنامه ممکن است به مراتب پیچیده تر و البته در عین حال با کیفیت تر از برنامه های زنده باشد. با این حال بسیاری از مدعوین و مهمانان ما در برنامه های تولیدی به میزانی که در برنامه های زنده حضور می یابند، شرکت می کنند و تاکنون تفاوت چندانی میان برنامه های زنده و تولیدی به لحاظ حضور مهمانان نبوده است. 

رادیو اقتصاد

حدود ۱۰ درصد از برنامه های زنده شبکه اقتصاد در ساختار جدید این شبکه حذف شده و یا در تغییراتی برنامه های تولیدی جایگزین آنها شده اند. این شبکه هنوز در حال بررسی مجموعه ای از طرح هاست و تصمیم گیری ها برای تغییرات ساختاری و محتوایی برنامه ها و همچنین زنده ماندن و تولیدی شدن آنها ادامه دارد.

اکبر رضایی مدیر شبکه اقتصاد درباره اینکه مجوز چه برنامه هایی به صورت زنده صادر می شود، گفت: اصل بر تولیدی بودن برنامه هاست و اگر طرحی به ما برسد که دلایل آن درباره ساخت برنامه زنده برای شورای طرح و برنامه قانع کننده باشد برنامه می تواند به صورت مستقیم روی آنتن برود. 

وی درباره برنامه «کارآفرینان کوچک» از جمله برنامه های زنده ای که ساختار آن تغییر یافت، توضیح داد: این برنامه با طرح دیگری و در حوزه دیگری تعریف شد و همچنین رویکرد اصلی این برنامه به نحوی شد که از تفکر کارآفرینی سخن بگوید.

رادیو نمایش 

رادیو نمایش در راستای رویکردی که بازگشت به تعریف اولیه این شبکه بود در دوره جدید ۲۱ عنوان برنامه غیر نمایشی را حذف کرد. از جمله اینها می توان به برنامه های «دیالوگ»، «پرانتز باز» و «کارنامه» اشاره کرد که به صورت زنده روی آنتن می رفتند و به شکل تحلیلی و گفتگومحور به مسایل روز سینما و تئاتر ایران می پرداختند. همچنین اندکی بعد از حضور محمدرضا قربانی به عنوان مدیر رادیو نمایش پخش فیلم و سریال در قالب رادیو فیلم که برای نابینایان و کم بینایان طراحی شده بود از این شبکه متوقف شد. 

 قربانی با یادداشتی درباره سیاست حذف برنامه های غیرنمایشی و روند تولیدی شدن برنامه ها توضیح داد: ماموریت اولیه و اصلی رادیو نمایش از ابتدا صرفا پخش نمایش های رادیویی بوده و مدیران از راه اندازی این ایستگاه رادیویی تعریفی جز پخش نمایش رادیویی نداشته اند.

وی همچنین در یادداشت خود درباره حذف برنامه های زنده و پرمخاطب این شبکه در حوزه سینما و تئاتر آورده است: شبکه فرهنگ به شکل تخصصی به تمامی موضوعات فرهنگی و هنری می پردازد. همچنین رادیو ایران و رادیو گفتگو نیز متناسب با ماموریت خود به این موضوعات می پردازند و علاقمندان می توانند به این شبکه ها مراجعه کنند.

مدیر رادیو نمایش زنده بودن و یا ضبطی بودن برنامه های رادیویی را به ساختار آنها مرتبط دانسته و نوشته است: اگر طرح برنامه ای بصورت زنده ارایه شود بطور قطع در بکارگیری ابزار و عناصر، این «زنده بودن» باید احساس شود در غیر اینصورت آن برنامه می تواند به صورت تولیدی ارایه شود.

دفاع و انتقاد برنامه سازان و تهیه کنندگان از رویکرد تولیدی شدن و حذف برنامه های زنده

ایوب آقاخانی سردبیر و تهیه کننده برنامه روتین و شبانه «دیالوگ» درباره ساختار رادیو نمایش و رویکردی که منجر به تعطیلی این برنامه شد، بیان کرد: از دید من این ساختار یعنی استفاده از برنامه های غیرنمایشی هیچ اشکالی نداشت و اتفاقا با شیوه سابق دوست داشتنی تر هم بود با این حال وقتی ساختار جدیدی برای شبکه تعریف شده است ما چاره ای جز حرکت کردن در این مسیر را نداریم.

وی درباره نظر خود درباره این رویکرد شبکه نمایش بیان کرد: سیاست ها کلی تر از آن است که ما بتوانیم با گفتگو با یک مدیر شبکه و یک برنامه ساز درباره آنها سوال و جواب کنیم، مساله به سیاست های کلان برمی گردد و من با دیدگاه خود و با توجه به بازخوردهای مخاطبان برنامه «دیالوگ» را مناسب می دانستم.

آقاخانی به جایگاه این برنامه میان مخاطبان اشاره و عنوان کرد: من هوز مخاطبان خود را در گوشه خیابان، دانشگاه و سالن های تئاتر و سینما می بینم که از برنامه یاد می کنند. همچنین «دیالوگ» به عنوان یک برنامه موثر در حوزه تئاتر ۳۱ اردیبهشت سال جاری در اختتامیه هشتمین جشن اردیبهشت تئاتر ایران مورد تقدیر قرار گرفت. با این حال از آنجایی که من به شیوه سیاستگذاران مسلط نیستم، نمی توانم جواب دقیقی درباره این رویکرد و نکات مثبت و منفی آن بدهم. 

ساخت برنامه های تولیدی سخت تر است

سیروس رجبی تهیه کننده یکی از برنامه های بامدادی رادیو جوان پیش از این با اشاره به یکی از برنامه های خود با عنوان «اینجا شب نیست» که در ساختار جدید به شکل تولیدی روی آنتن رفت، گفته بود: در نظر من برنامه های تولیدی ماندگارتر هستند و قابلیت تکرار دارند. همچنین ساخت برنامه های تولیدی سخت تر است چراکه آزمون و خطا دارد و اتفاقا برنامه های تولیدی هستند که تهیه کننده را می سازند.

 شاید بخشی از دلایل تولیدی کردن برنامه های زنده هم به هزینه های آن بازگردد چراکه آنطور که بعضی از برنامه سازان بیان کرده اند دستمزدی که برای ساخت یک برنامه زنده و یک برنامه تولیدی پرداخت می شود تفاوت چندانی با یکدیگر ندارند درحالیکه برنامه زنده هزینه های بیشتری را نیازمند است از جمله اینکه اگر برنامه شب‌هنگام باشد حتما باید برای عوامل برنامه و مهمانان وسایل ایاب و ذهاب فراهم شود. با این حال باید منتظر ماند و دید این سیاست چقدر کیفیت برنامه ها را تغییر می دهد و مخاطبان راضی تری را به خود جذب خواهد کرد.