شهر باستانی و تاریخی تدمر ماه می سال جاری میلادی، به دست داعش افتاد

داعش حداقل از ژوئیه 2014 یعنی از زمانی که قسمتی از جبل الشاعر (بخشی از منطقه شامل میدان های گازی عظیم که هر روز 3 میلیون متر مکعب گاز طبیعی خام تولید می‌کند) را به تصرف خود در آورد، چشم به منابع گازی حکومت بشار اسد دوخته است. طبق گزارش وزارت نفت و منابع طبیعی سوریه، این میزان، بخش قابل توجهی از کل تولید روزانه ملی سوریه، یعنی 14.8 میلیون متر مکعب در سال 2014 است. الشاعر که تقریبا در 150 کیلومتری شمال غرب تدمر واقع شده است، منابع مورد نیاز کارخانه "ابلا" را در "الفرقلس" واقع در غرب سوریه تامین می‌کند. این کارخانه گاز تجاری (گاز خشک یا گاز فراوری شده) یا متان را برای ایستگاه های مولد برق تغذیه کننده شبکه ملی فراهم می سازد.

در ژولای سال 2014 نیروهای حکومت کنترل میدان های گازی واقعی را در الشاعر به دست گرفتند اما داعش طی حمله ای در اواخر اکتبر 4 چاه را تصرف کرد. ارتش سوریه بار دیگر منطقه را پس گرفت، هرچند ایستگاه جمع آوری الشاعر به شدت آسیب دیده بود و بیشتر چاه ها تخریب شده بودند. این منبع از طریق چاه های مجاور که مالکانشان چینی بودند برای تأسیسات پردازش و پالایشگاه "حیان" تامین شد. مرکز فوق فعالیت خود را در سال 2009 آغاز کرد و به عنوان مرکز اصلی توزیع ذخایر میعانات، نفت و گاز مایع برای نیروگاه ها در نقاط مختلف کشور فعالیت می کند.

داعش که با دفاع شدید و فشرده حکومت اسد مواجه شد، توجه خود را به تدمر، منطقه ای معطوف ساخت که از اواسط دهه 1990 بیشترین توسعه را در بخش گازی سوریه داشته است. انتظار می رود میدان های این منطقه هر روز 9 میلیون متر مکعب گاز خام تولید کنند. این میدان ها عبارتند از اراک، حیان، جیهار، دوبیات، المهر، نجیب، سوخنه و ابی رباح که به نقل از مقامات داخلی این صنعت جمعا نیمی از منبع گاز خام طبیعی و نفت مایع سوریه را تولید می کنند. همچنین تدمر نقطه ترانزیت خطوط لوله حامل گاز از میدان های مهم در استان های الحسکه و دیرالزور به ترتیب در شمال شرق و شرق سوریه است. به طور خلاصه، تدمر نقطه بین استخراج یا انتقال کل نیروگاه ها و کارخانه های تولید گاز سوریه به سمت غرب است که برق و گاز را برای استفاده خانگی و صنعتی برای مناطقی که بیشترین جمعیت در آنها ساکن هستند، فراهم می سازد.

1 مارس 2015، دو ماه پیش از تصرف تدمر، نیروهای داعش میدان های گازی را در "حیل" (بزرگترین میدان در منطقه تدمر) و "اراک" را تصرف کردند که موجب قطع برق در دمشق شد. اراک، که در 1995 فعال شد، دارای یک کارخانه جمع آوری است که جریان های گازی اصلی را از منطقه تدمر به ایستگاه مرکزی در حمص وصل می کند که خود به بانیاس در ساحل مدیترانه متصل است. به دنبال این تصرف، نیروهای حکومت این میدان را مجددا بازپس گرفتند اما داعش کنترل قطعی آنها را در 21 می به همراه میدان نفتی جزل و ایستگاه پمپاژ "تی3" در شرق تدمر بدست گرفت. این ایستگاه برای حمل نفت از عراق به پایانه صادرات در طرطوس در سواحل سوریه مورد استفاده قرار می گیرد.

سرباز سوری پس از تسلط مجدد ارتش، در کنار میدان نفتی "جزل" ایستاده است

یک فرضیه رایج این است که علاقه داعش به تصرف میدان های گازی عمدتا تحت الشعاع تمایلش به کسب منابع طبیعی قابل عرضه در بازار قرار دارد، درست همانگونه که میدان های نفتی در مناطق تحت کنترل خود را مورد بهره برداری قرار داده است. اما در مقایسه با نفت که می توان آن را از طریق فرایندهای ابتدایی در تاسیسات تصفیه موقت پالایش کرد، گاز برای جابه جایی به تجهیزات تصفیه پیچیده و خطوط لوله تخصصی نیاز دارد. داعش کنترل یک کارخانه پردازش که "کنوکو" نامیده می شود و در جنوب دیرو الزور واقع شده است را بعد از ساخت آن توسط یک شرکت آمریکایی بدست گرفت. گفته می شود این کارخانه از سپتامبر 2014 علی رغم حملات هوایی آمریکا به نزدیکی آن همچنان فعال است اما به دلیل خسارات وارده و فقدان تعمیرات عملیاتی معمول، فعالیتش کاهش یافته است.

تصور می شود داعش از این کارخانه استفاده می کند. داعش از طریق این کارخانه، گاز مایع را از تفکیک بوتان/پروپان از گاز طبیعی برای تامین کپسول های گاز خانگی مخصوص پخت و پز در مناطق تحت کنترل بدست می آورد اما تولید اصلی این کارخانه گاز خشک است که برای تامین سوخت نیروگاه "جندر" تحت کنترل حکومت بشار در جنوب حمص مورد استفاده قرار می‌گرفت؛ منبعی که ظاهرا تا به امروز همچنان فعال است.

همانطور که مثال کارخانه کنوکو نشان می دهد، بخش قابل توجهی از زیرساخت گازی سوریه برای تحویل گاز به غرب مورد استفاده قرار می گیرد، یعنی جاییکه بیشتر کارخانه های تولید برق و فرآوری تخصصی تحت کنترل بشار اسد واقع شده اند. بنابراین پیامد فوری سقوط تدمر و میدان های گازیش قطع دسترسی حکومت به منبع مهم تولید انرژی و کسب درآمد حاصل از آن است. این پیامد قطعا منطق اصلی حملات داعش به جبل الشاعر در 2014 بوده است: کاهش اهداف ارزشمند حکومت بشار اسد نه کسب دستاوردهای پایدار ارضی. هرچند داعش دارای نیروهای مبارز محدودی است اما تدمر فرصت بسیار بیشتری برای کسب دستاوردهای بزرگ‌تر از گذشته در اختیار داعش قرار می دهد و در نتیجه باعث می شود نفوذ استراتژیکش در منطقه به مراتب بالاتر رود.

به نقل از منابع دولتی، در سال 2013، بیش از 90 درصد از تولید گاز طبیعی سوریه برای تولید برق مورد استفاده قرار گرفت. داده های بدست آمده در سال 2012 نشان دادند که در مقایسه با 2.4 میلیون تن نفت سیاه، گاز طبیعی حدودا 6.3 میلیون تن معادل نفت برای تولید برق را به خود اختصاص داد. اتکا به گاز افزایش یافته است گرچه تولید ملی از 8.7 میلیارد متر مکعب در 2011 به 7.6 میلیارد در 2012 کاهش یافت، برآورد شده که این میزان سال در 2014 به 5.4 میلیارد خواهد رسید. طبق اظهارات وزارت نفت و منابع طبیعی، در چهار ماهه نخست سال 2014، این میزان معادل 15.6 میلیون متر مکعب در روز ثابت باقی ماند، گرچه منابع آشنا با بخش گازی سوریه این آمار را خوشبینانه در نظر گرفته اند؛ در واقع، وزیر نفت سوریه سلیمان العباس مدت کوتاهی پیش از سقوط تدمر 10 میلیون متر مکعب در روز را گزارش کرده است (3.65 میلیارد متر مکعب در سال).

داعش با انتشار این تصویر مدعی شد آماده پرتاب موشک به سوی "الفرقس" است

داعش با بیان هدف بازی جدید خود با عنوان "سلب منابع کلیدی از حکومت بشار اسد"، 31 می یک خط لوله گازی نزدیک به الفرقلس تحت کنترل حکومت بشار را منفجر کرد. الفرقلس دارای یک میدان گازی "مگا" است؛ حقوق حفاری از این میدان به یک شرکت چینی واگذار شده اما هنوز وارد فاز تولید واقعی نشده است. آن‌چه اهمیت بیش‌تری دارد این است که سایت "الفرقلس" شامل واحد عملیاتی "ابلا"، تأسیسات عملیاتی و توزیعی گازپروم (متعلق به روسیه) و یک ایستگاه ارتباطی بزرگ می‌شود که خطوط نفت و گاز از جمله خط لوله موسوم به "عرب" (بزرگ‌ترین خط لوله سوریه) را به ایستگاه‌های برق و ترمینال‌های صادرات در غرب کشور متصل می‌کند. بنابراین خطر داعش برای الفرقلس به عنوان ابزاری برای کسب اهرم و اعمال نفوذ ملاحظه می گردد.

حکومت بشار اسد یک تاسیسات تولید بسیار بزرگ را در شمال حمص حفظ کرده است. در مقابل، داعش فاقد کارخانه های کافی برای تولید و عرضه گاز قابل استفاده برای اهداف خانگی یا صنعتی است و بعید است به این راحتی آنچه می خواهد را بدست آورد. بنابراین ممکن است حکومت را وادار به یک معامله کند: جریان پیوسته گاز از میدان های شرقی به نیروگاه های حکومت بشار اسد در ازای پرداخت پول یا تامین برق. این نوع معامله امکان عملیات ادامه دار سد فرات نزدیک الرقه که تحت کنترل داعش قرار دارد را فراهم ساخته است اما همچنان نیاز به کمک فنی از سوی حکومت بشار اسد دارد.