به گزارش گروه اجتماعی مشرق، این روز‌ها بازار فروش پایان نامه‌ها و مقاله‌های علمی داغ‌تر از همیشه است؛ بازاری که گرمای آن، تلاش‌های کسانی را که همه عمر خود را صرف تولید علم و پیشرفت کشور می‌کنند، هر روز سرد‌تر می‌کند. برای مشاهده بازار سیاه فروش پایان نامه، کافی است سری به خیابان‌های اطراف دانشگاه‌های معتبر تهران بزنی. به صورت علنی خواهی دید که لیستی از پایان نامه‌های آماده در اختیارت قرار می‌گیرد و می‌توانی از میان انبوه پایان نامه‌هایی که نشانت می‌دهد یکی را انتخاب کنی و با چشمان خود تجارت آشکار مبتنی بر تقلب و رونویسی را ببینی.

البته چندی پیش «اسماعیل قادری فر»، مدیر کل دفتر حمایت و پشتیبانی پژوهشی و فناوری وزارت علوم، از شکل گیری کمیته اخلاق پژوهشی در این وزارتخانه به منظور ایجاد راهکارهای قانونی برای برخورد با سرقت‌های علمی و جرایم پژوهشی همچون فروش پایان نامه، مقاله و غیره خبر داده است و انتظار می‌رود با تشکیل این دفتر، جلوی این تجارت که روند نامناسبی را طی می‌کند، گرفته شود.

ناگفته پیداست که این وضعیت برای اساتید دانشگاه نیز مطلوب نخواهد بود، از این رو در گفتگو با دکتر لطف الله فروزنده دهکردی، عضو هیئت علمی دانشکده مدیریت دانشگاه تربیت مدرس به بررسی عواقب رواج بنگاه‌های فروش پایان نامه پرداخته‌ایم. این استاد دانشگاه که سابقه تدریس و مسئولیت طولانی مدت در دانشگاه های دولتی، آزاد و پیام نور را دارد، در این مصاحبه به بررسی نقش اساتید، دانشجویان و دستگاه های نظارتی در این موضوع می پردازد.

• با توجه به رواج فروش پایان نامه در کشورمان، فکر می‌کنید کدام قشر مقصرند، دانشجویان یا مسئولین؟

در خصوص فروش پایان نامه‌ها عوامل زیادی مؤثر است. اما اولین و مهم‌ترین عامل و بهتر است بگوییم مقصر، استاد راهنماست؛ چرا که استاد راهنما موظف است در مراحل مختلف دانشجو را کنترل، نظارت و راهنمایی کند. در واقع زمانی که دانشجو فصل اول پایان نامه‌اش را که می‌نویسد باید پروپوزال را تعریف کند، ادبیات متن را مرور و یافته‌ها را مرور کند که این نیازمند صرف وقت زیاد است. اما وقتی استاد راهنمایی می‌آید پایان نامه‌های زیادی می‌گیرد، مجبور است که سرسری برخورد کند.


بنابراین از یک طرف استاد موظف است از حیثیت علمی خود دفاع کند و از طرفی دانشگاه باید قوانین و مقرراتی لحاظ کند که بر کار استاد راهنما نظارت کند و تعداد پایان نامه‌هایی که به او داده می‌شود را مورد ارزیابی قرار دهد. از سوی دیگر مدیران پژوهش هم باید بعد نظارتی را مورد توجه قرار دهند و ببینند واقعا استاد برای این پایان نامه وقت می‌گذارد یا خیر.

• درجه تقصیر خود دانشجویان چطور است؟

به اعتقاد من در مرحله سوم خود دانشجویان مقصر هستند، آن‌ها باید بدانند که با این عمل عمرشان تلف می‌شود؛ چرا که کار پایان نامه این است که دانشجو فنون تحقیق و فنون تحقیق را یاد بگیرد، با مبانی علمی آشنا شود و دستاوردی داشته باشد.

• آیا رواج این پدیده مسئله تازه‌ای است که جامعه علمی کشور با آن مواجه است یا در سال‌های دور‌تر هم وجود داشته است؟ به طور کلی ریشه‌های شکل گیری این پدیده چطور ایجاد شده است؟

می‌توانم به جرأت بگویم قبلا خیلی کم این اتفاق می‌افتاده یا اصلا نبوده است. از زمانی که ظرفیت پذیرش دانشجو بالا رفت و استاد از این دانشگاه به آن دانشگاه منتقل شد، خب معلوم است که نتیجه این می‌شود که کیفیت فدای کمیت شود. عامل دیگری که باید به آن اشاره کنم مسئله کمیت دانشجوست. وقتی که دانشگاه آزاد به این گستردگی دانشجو می‌پذیرد و هیج حساب و کتابی ندارد حتی برای پذیرش دانشجوی ارشد و دکترا، شما چه توقعی دارید که پایان نامه‌ها علمی باشند؟ خب معلوم است که کپی رایت و بازار فروش پایان نامه با این وضعیت رواج می‌یابد.


از طرفی‌‌ همان طور که گفتم استاد راهنما باید بر انجام پایان نامه مدیریت داشته باشد؛ در مقطع ارشد حداقل دو استاد راهنما و مشاور در مسیر شکل‌گیری و دو استاد داور در پایان کار، پایان ‌نامه را ارزیابی می‌ کنند و در رساله دکتری بر این تعداد افزوده می‌‌شود و همه این افراد در قبال ماموریت خود حق الزحمه‌‌ای دریافت می‌کنند. مگر اساتید و گروه علمی مراکز از آغاز تایید عنوان و تهیه طرح‌ نامه تا فرجام کار نباید بر کار دانشجو نظارت کنند؟ اگر یک بار با دانشجو و استادی که با کوتاهی در انجام وظیفه خود اجازه دفاع داد برخورد شود، کسی به چنین کاری روی نمی‌آورد.

• با این تفاسیر، آیا سیستم‌های نظارتی در ادارات آموزش و تحصیلات تکمیلی دانشگاه‌ها در جلوگیری از این پدیده عاجزند یا عدم توجه و سکوت در این خصوص اعمال می‌شود؟

ببینید، ما باید ابتدا دسته بندی کنیم که این پدیده بیشتر در کجا رخ می‌دهد. من خیلی بعید می‌دانم که در دانشگاه‌های دولتی خیلی گسترده باشد، نمی‌گویم نیست؛ اما بعید می‌دانم گسترده باشد. اما در دانشگاه‌های غیر انتفاعی از جمله آزاد، این مشکل وجود دارد. خب، بزرگ‌ترین مشکل دانشگاه آزاد چیست؟ تعداد زیاد دانشجو و نبود استاد. این معادله باعث می‌شود که یک استاد چندین دانشجو بگیرد و خود سیستم آموزشی دانشگاه هم تنها هدفش این است که دانشجو فارغ التحصیل شود و برود طبیعتا هیچ نظارت و استانداردی رعایت نمی‌کند زمانی که تعادل بین بخش کمی و کیفی نباشد و اصل و مبنا هم مسائل کمی باشد حتما کیفیت فدای کمیت خواهد شد و نتیجه چیزی می‌شود که شما به آن پرداخته‌اید.

• در صورت تداوم این رویه، چه خطراتی نظام علمی و دانشگاهی کشور را تهدید می‌کند؟

تقریبا این نظام خدشه دار و بی‌اعتبار می‌شود؛ یعنی آدم‌هایی که از این سیستم خارج می‌شوند چند ویژگی بد دارند، مهم‌ترین این ویژگی بی‌سوادی است. جامعه علمی وقتی بی‌سواد باشد دیگر چه چیز از جامعه می‌ماند؟ متاسفانه آفتی می‌شود مثل یک بیماری میکروبی و سرطانی به جان آموزش عالی می‌افتد، در حالی که آموزش عالی مرکز تولید علم است و آن زمان دانشگاه می‌شود بنگاه تولید مدرک. بنگاهی که تولید علم ندارد و مدرک کاغذی درست می‌کند وقتی شما جامعه تحصیل کرده و باسواد نداشته باشید چه اتفاقی می‌افتد؟!

• مهم‌ترین دلایلی که دانشجو به این فرایند روی می‌آورد چیست؟ آیا عدم بهره برداری از پایان نامه‌ها عاملی برای دامن زدن به این پدیده نیست؟

در مورد سؤال اولتان باید بگویم که این امر بستگی به دانشجو دارد؛ با چه انگیزه‌ای درس می‌خواند و کار می‌کند. وقتی انگیزه دانشجو مدرک باشد خب می‌خواهد هر چه زود‌تر از دانشگاه فارغ شود پس به اقدامات هم دست می‌زند. نباید در تعریف به این‌ها هم بگوییم دانشجو، این‌ها در اصل دنبال مدرک هستند. از آن طرف هم وقتی استاد تمام هم و غمش مسائل مالی باشد طبیعتا اهمیتی به جایگاه شغلی، وجدان کاری و حیثیت علمی نمی‌دهد.


بزرگ‌ترین عوامل این هاست ما اگر نظام بازرسی داشته باشیم و آن دانشجو را به اشد مجازات برساند پیشگیری خواهد شد. البته موردی هم که شما اشاره کردید می‌تواند عامل باشد؛ اما عامل اصلی نیست.‌‌ همان طور که گفتم بستگی به دانشجو دارد، چرا که پایان نامه در ارشد هدفش بهره برداری نیست هدفش آموزش است. دانشجو با مبانی آشنا شود و روش تحقیق را یاد بگیرد.

• برای مقابله با رواج این پدیده، مسئولان و دانشجویان باید چه اقداماتی انجام دهند؟

اولا زشت بودن این امر را باید در افکار عمومی مطرح کرد. در واقع علیه این کار صحبت شود.‌‌ همان کاری که شما به عنوان رسانه انجام می‌دهید. دیگر اینکه سیستم نظارتی قوی در هر دانشگاهی درست شود و با کسانی که متخلف هستند برخورد شدید شود. سوم اینکه به هر حال یک تناسبی بین تعداد پایان نامه و استاد راهنما برقرار شود و دیگر اینکه از کمیت جلوگیری کنیم. امسال یک اتفاق شومی افتاد و دانشگاه آزاد چندین برابر ظرفیت دانشجو دکتری گرفت، مجلس و شورای عالی انقلاب فرهنگی متذکر شد؛ اما هیچ اتفاقی نیفتاد و صورت مسئله به جای خود باقی است.


هیچ کس با مسئولی که این کار را انجام داد برخورد نکرد، تازه دانشگاه اعلام کرد که این یک کار قانونی بوده است، مجوز هم گرفته معلوم نیست که چه کسی مجوز داده وقتی مسئولان اصلی در وزارت علوم نسبت به این مسئله حساسیت ندارند شما انتظار نداشته باشید حتما این روند ادامه پیدا می‌کند و هیچ اتفاقی هم نمی‌افتد.

 منبع: روزنامه جوان