به گزارش مشرق، نشست رهبران اوکراین، روسیه، آلمان و فرانسه در مینسک، پایتخت
بلاروس 11 و 12 فوریه 2015 در حالی برگزار شد که هدف آن یافتن راه‌حلی برای
پایان دادن به بحران شرق اوکراین بود. اوکراین خواهان تسلط دوباره دولت بر
مناطق جدایی‌طلب و در عین حال اعطای اختیارات بیشتر تحت مدیریت خود به
دونتسک و لوهانسک و نیز خلع سلاح شورشیان و خروج نیروهای روسی و تبادل
زندانیان است. در مقابل، شورشیان مورد حمایت روسیه نیز خواهان جدایی از
سایر بخش‌های اوکراین و شناسایی رسمی «جمهوری‌های خلق لوهانسک و دونتسک»،
عدم خلع سلاح نیروهای جدایی‌طلب و عفو رهبران جدایی‌طلب هستند.
روسیه در کنار شورشیان بر این موارد تاکید داشته است: ضمانت‌های حقوقی برای حقوق روس‌زبان‌ها در شرق اوکراین، خودمختاری کامل دونتسک و لوهانسک در یک نظام فدرال برای اوکراین، خروج کامل نیروهای اوکراین از مناطق درگیری، عدم بازگشت کریمه به اوکراین. اتحادیه اروپا و امریکا در مقابله با این رویکرد روسیه بر مواردی چون احیای تمامیت ارضی اوکراین، پایان دخالت‌های روسیه در شرق اوکراین، خروج نیروهای روسی و سلاح‌های سنگین آنها، نظارت موثر بر مرز اوکراین و روسیه و منطقه غیرنظامی حائل، دموکراسی کامل در دونتسک و لوهانسک تاکید کرده‌اند. در این میان رویکرد انگلیس متفاوت از آلمان و فرانسه به امریکا نزدیک است و امریکا ضمن هشدار به روسیه گزینه ارسال تسلیحات مرگ‌بار برای دولت اوکراین را مد نظر قرار داده‌اند. دولت انگلیس نیز اخیرا به طور فعال‌تر و مستقیم در بحران اوکراین و علیه روسیه موضع‌گیری کرده است.
شرایط کنونی به گونه‌ای است که هر یک از بازیگران
صحنه اوکراین تلاش دارند با توجه به پتانسیل‌های خود امتیازگیری حداکثری
کنند و هزینه اقدام طرف مقابل را بالا ببرند. با فرض حاکم بودن شرایط
عقلایی بر این بازیگران می‌توان تصویری احتمالی از شرایط و نوع کنش آینده
بازیگران ارائه کرد. مجموعه غرب دربرگیرنده امریکا و اتحادیه اروپا دو گونه
بازیگر دارد که به رغم همسویی‌های کلان راهبردی، اختلاف‌نظرهایی نیز با
یکدیگر دارند. به طوری که روسیه با نقش‌آفرینی دیپلماتیک آلمان و فرانسه به
عنوان پلیس خوب و نقش‌آفرینی سخت‌افزارگرایانه امریکا و انگلیس به عنوان
پلیس بد رو به روست. به طوری که فرانسوا اولاند، رئیس‌جمهور فرانسه که به
همراه آنگلا مرکل در گفت و گوهای آتش‌بس مینسک 2 شرکت کرد، با عضویت
اوکراین در ناتو که خط قرمز روسیه به شمار می‌رود، با قاطعیت مخالفت کرد و
گفت: «این موضوع را برای روس‌ها گفتم که همواره نگران هستند... ما در یک
قاره هستیم و خود باید در مورد این مسائل تصمیم بگیریم». به ویژه آنکه
دسامبر 2004 پارلمان اوکراین با اکثریت قاطع آرا به «همکاری گسترده و عمیق
با ناتو به منظور کسب معیارهای عضویت» رای داد.
در واقع، عضویت اوکراین در ناتو که سال 2008 از سوی دولت بوش دنبال می‌شد، توسط فرانسه و آلمان متوقف شد و در حال حاضر دولت اوباما نیز این گزینه را محتاطانه دنبال می‌کند. باراک اوباما پیش از آغاز نشست آتش‌بس مینسک 2 در تماس تلفنی با ولادیمیر پوتین هشدار داد «در صورت تداوم تجاوز، هزینه‌ها برای روسیه افزایش خواهد یافت» و در تماسی دیگر با پترو پوروشنکو، رئیس‌جمهور اوکراین نیز متعهد شد کمک‌های مالی به اوکراین ادامه یابد.
برآورد آتش‌بس مینسک 2؛ شکننده یا پایدار؟
پنجشنبه 12 فوریه (23 بهمن) 2015 رهبران روسیه، اوکراین، آلمان، و فرانسه در مینسک (پایتخت بلاروس) پس از گفت و گوهای طولانی بر سر جزییات آتش‌بس توافق کردند. پیش از این دیدار نشست‌های روز سه‌شنبه هیات‌های کارشناسی طرفین که برای کاهش اختلاف نظرها تشکیل شده بود، بدون نتیجه پایان یافت و هم‌زمان درگیری‌های شدید در شرق اوکراین ادامه داشت. این توافق آتش‌بس قرار است در نخستین دقیقه بامداد یکشنبه به وقت محلی در شرق اوکراین به اجرا گذاشته شود، اما دو طرف درگیری درباره موفقیت‌آمیز بودن آن ابراز تردید کرده‌اند. به رغم آنکه شبه‌نظامیان جدایی‌طلب طرفدار روسیه با امضای این توافق آتش‌بس پذیرفته‌اند با انجام مبادله اسرا، تسلیحات را از منطقه درگیری خارج کنند، اما مسایلی مهم همچنان حل و فصل نشده‌اند. عدم حضور نمایندگان معترضان شرق اوکراین و همچنین زمزمه‌هایی از احتمال تشدید تحریم‌ها علیه روسیه در صورت نقض توافق آتش‌بس، موجب شده تا چشم‌انداز توافق تازه نیز در ابهام باشد.
تمام طرف‌ها در گفت و گوهای چهارشنبه و پنجشنبه (11 و 12 فوریه 2015) تاکید کردند مبنای توافق آتش‌بس جدید باید توافق‌های 5 و 19 سپتامبر 2014 باشد. سازمان امنیت و همکاری اروپا (OSCE) میانجی گفت و گوهای قبلی میان دولت اوکراین، دولت سوریه و شورشیان جدایی‌طلب بود و به عنوان ناظر اجرای توافق‌نامه آتش‌بس انتخاب شد.
محورهای توافق‌های آتش‌بس مینسک 1:
* تحمیل آتش‌بس فوری
* تضمین نظارت و تایید آتش‌بس توسط سازمان امنیت و همکاری اروپا
* هدایت تمرکززدایی دولت در اوکراین از جمله با تصویب قانون در مورد وضعیت ویژه مناطق جدایی‌طلب
* تضمین نظارت شورای امنیت و همکاری اروپا بر مرز روسیه-اوکراین و مناطق امنیتی طرفین
* آزادی بی‌قید و شرط تمام گروگان‌ها و زندانیان
* تصویب قانون عفو جدایی‌طلبان
* تداوم گفت و گوی فراگیر ملی در اوکراین
* برداشتن گام‌هایی برای ارتقا وضعیت انسانی در منطقه دونباس (Donbas)
* برگزاری انتخابات محلی زودهنگام در منطقه جدایی‌طلب مطابق قانون وضعیت ویژه
* خروج تمام گروه‌های مسلح، تجهیزات و نیروهای غیرقانونی از اراضی اوکراین
* تصویب طرح بازسازی اقتصادی برای منطقه جدایی‌طلب
* ارائه تضمین‌های امنیت فردی برای شرکت‌کنندگان در گفت و گوها
* عقب راندن تسلیحات سنگین توسط دو طرف از خطوط مقدم به منظور ایجاد منطقه غیرنظامی 30 کیلومتری
* خروج تمام واحدهای نظامی خارجی، تجهیزات و نیروهای خارجی از اوکراین تحت نظارت شورای امنیت و همکاری اروپا
آنگلا مرکل، صدراعظم آلمان توافق آتش‌بس مینسک 2 را «کورسوی امید» توصیف کرد و به روسیه هشدار داد اگر توافق آتش‌بس با اوکراین را کاملا رعایت نکند با تحریم‌های تازه اتحادیه اروپا مواجه می‌شود. ولادیمیر پوتین نیز این گفت و گوها را دشوار و فرانسوا اولاند، رئیس جمهور فرانسه این توافق را «سرنوشت ساز» خواند. همچنین قرار است طرفین درگیری، گفت و گو درباره خودمختاری در بخش‌هایی از مناطق دونتسک و لوهانسک را ادامه دهند. یکی از موارد همچنان مورد اختلاف شهر دبالتسیو است که در محاصره شبه‌نظامیان قرار گرفته و درگیری در اطراف آن ادامه دارد. جان کری، وزیر خارجه امریکا نیز گفته: «همه طرف‌های درگیر باید از خود خویشتن‌داری نشان دهند. همچنین حملات روسیه و جدایی‌طلبان به شهر دبالتسیو و سایر شهرهای اوکراین باید به سرعت متوقف شود». نیروهای جدایی‌طلب در شرق اوکراین نیز به رغم مخالفت برخی رهبران خود، با احتیاط از توافق آتش‌بس استقبال کرده و گفته‌اند اگر این توافق نقض شود مسئولیت آن به عهده دولت کیف خواهد بود.
محورهای اصلی توافق آتش‌بس جدید (مینسک 2):
آتش‌بس از نخستین دقیقه بامداد یکشنبه 15 فوریه به وقت محلی آغاز می‌شود.
عملیات خروج تسلیحات سنگین از منطقه باید از 16 فوریه آغاز شود و طی دو هفته پایان یابد.
همه اسیران باید آزاد و افراد درگیر در جنگ باید عفو شوند
خروج همه نیروها و تسلیحات خارجی از خاک اوکراین و خلع سلاح همه گروه‌های غیرقانونی
اوکراین با رفع محدودیت‌ها، زندگی عادی را به مناطق تحت تصرف شبه‌نظامیان بازگرداند.
اصلاح قانون اساسی اوکراین تا پایان سال 2015 با هدف اعطای خودمختاری به مناطق شبه‌نظامی.
اوکراین در صورت رعایت تعهداتش بر اساس این توافق تا پایان سال 2015 می‌تواند کنترل مرز خود با روسیه را به دست گیرد.
برآوردهای خوش‌بینانه و بدبینانه از توافق مینسک 2
با توجه به اینکه ولادیمیر پوتین و پترو پوروشنکو در توافق‌نامه مینسک 2 شرکت داشتند، می‌توان نگاهی خوش‌بینانه داشت و آن را نشانه‌ای دانست که برخلاف توافق‌نامه مینسک 1 افق مثبت‌تری پیش روی بحران اوکراین است. به ویژه آنکه اجرای این توافق‌نامه می‌تواند تنش را در مرحله گفت و گوهای تنش‌زدا حفظ و شرایط را به سوی پایان کامل مخاصمه هدایت کند. به طوری که جان کری، وزیر خارجه امریکا اظهار خوش‌بینی کرد که «اگر توافق کامل رعایت شود، امریکا لغو تحریم‌ها (علیه روسیه) را مد نظر قرار خواهد داد». در این صورت، از شدت جنگ سرد جدید میان امریکا و روسیه کاسته می‌شود. وابستگی متقابل اقتصادی روسیه و اتحادیه اروپا به ویژه وابستگی روسیه به درآمدهای ناشی از صادرات انرژی به اتحادیه اروپا و وابستگی اتحادیه اروپا به انرژی روسیه می‌تواند افق‌های روشن‌تری در حل و فصل بحران اوکراین بگشاید.
از زاویه دیگر و به دلیل وجود برخی نشانه‌ها و محاسبات واقع‌گرایانه طرفین می‌توان با بدبینی به چشم‌انداز توافق‌نامه مینسک 2 نگریست و این آتش‌بس را به دلیل عدم رفع کامل ریشه‌های بحران شکننده خواند. رفتارشناسی روسیه و غرب از گذشته تا به امروز بیان‌گر بی‌اعتمادی متقابل و راهبردهای واقع‌گرایانه آنهاست. در مسائل کلیدی از جمله وضعیت اراضی جداشده، وضعیت کریمه، زمان‌بندی روند کنترل دوباره دولت اوکراین بر مرز خود با روسیه و حتی خط آتش‌بس همچنان ابهام بوجود دارد.
آنگلا مرکل نیز بر ماهیت شکننده توافق آتش‌بس تاکید کرد و گفت: «احتمال بروز حادثه‌هایی مساله‌ساز همچنان وجود دارد». زبان بدن روسای جمهور روسیه و اوکراین نیز خبر از تداوم سردی و تنش داشت. به طوری که پوتین و پوروشنکو از تماس چشمی هنگام دست دادن پرهیز کردند و خبر توافق آتش‌بس را نیز به طور مشترک اعلام نکردند. به علاوه، هیچ یک از رهبران خود توافق‌نامه‌ها را امضا نکردند و این کار به سایر نمایندگان (جدایی‌طلبان و ناظران آتش‌بس اروپا) سپرده شد. این مساله چنین پیامی می‌فرستد که آنها مسئولیت کامل نتایج را به عهده نخواهند گرفت. مرکل متذکر شد پوتین باید به رهبران شورشی برای امضای توافق‌نامه فشار آورد.
ملاحظات
نخست، در صورتی که دو طرف به بحران اوکراین با لنز بازی برد- باخت بنگرند، انتظار می‌رود توافق آتش‌بس مینسک 2 شکننده باشد و بر شدت و سرایت این کشمکش به سایر مناطق افزوده شود و مجموعه غرب به ویژه امریکا و انگلیس گزینه‌های ارسال تسلیحات مرگ‌بار برای دولت اوکراین و تشدید تحریم‌های ضدروسی را مد نظر قرار خواهند داد.
دوم، در مجموعه غرب به ویژه اعضای ناتو در قبال بحران اوکراین انسجام وجود ندارد که تبلور آن راهبردهای دیپلماتیک و منعطف‌تر آلمان و فرانسه است. به طوری که این دو کشور به منظور کاهش نگرانی‌های روسیه با عضویت اوکراین در ناتو مخالفت کرده‌اند. این شرایط و عدم انسجام در مجموعه غرب، مواضع روسیه را تقویت کرده است.
سوم، اوکراین در حوزه فوری امنیت ملی روسیه قرار دارد. راهبرد بلندمدت روسیه جلوگیری از پیوستن اوکراین به اتحادیه اروپا و ناتو است. روسیه گسترش نزدیک شدن مرزهای ناتو و اتحادیه اروپا به مرزهای خود را تهدیدی وجودی برای امنیت ملی خود می‌داند. چنین وضعیتی به ویژه با توجه به محتوای توافق‌نامه مینسک 2 روسیه هر زمان که احساس کند اوکراین به سوی غرب خیزش برداشته، اقدام قاطع صورت خواهد داد.
چهارم، پیروزی بزرگ روسیه عدم اشاره به وضعیت کریمه در توافق‌نامه آتش‌بس مینسک 2 است. افزایش خودمختاری مناطق دونتسک و لوهانسک از دولت مرکزی در اوکراین و عدم پیوستن آن اتحادیه اروپا و ناتو و در مقابل عضویت این کشور به پیمان‌های مورد حمایت روسیه از جمله اتحادیه گمرکی اوراسیا و پیمان امنیت‌جمعی گزینه مطلوب روسیه است.
پنجم، در فضای پس از توافق آتش‌بس مینسک 2، روسیه می‌تواند از صادرات گاز به اتحادیه اروپا به عنوان ابزار فشار برای تحقق و تضمین اهداف خود استفاده کند. البته این راهبرد در بلندمدت به دلیل وابستگی 60 درصدی روسیه به درآمدهای حاصل از صادرات انرژی، به ضرر روسیه است، زیرا اتحادیه اروپا را به سوی پیگیری جدی‌تر تنوع‌بخشی به واردات گازی خود از منابع دیگری هدایت می‌کند.
ششم، عوامل مختلفی می‌تواند بر شکنندگی توافق آتش‌بس بیفزاید و نتایج متفاوتی را رقم بزنند. بنابراین، پیش‌بینی قطعی روند و نتیجه شرایط با توجه به مولفه‌های ناپایدار و محاسبات واقع‌گرایانه بازیگران اوکراین دشوار به نظر می‌رسد.
هفتم، شکست توافق آتش‌بس می‌تواند سناریوی گسترش جنگ
و پیوستن اوکراین به ناتو و استقرار پدافندهای دفاعی ناتو در این کشور بر
شدت جنگ سرد می‌افزاید. به طوری که روابط نظامی-راهبردی و ایجاد پایگاه‌های
موشکی روسیه در امریکای لاتین یا سایر مناطق راهبردی بر شدت جنگ سرد مبتنی
بر رقابت‌های نیابتی افزوده خواهد شد. چین نیز به دلیل تهدید ناشی از
تمرکز تازه امریکا بر آسیا به محور روسیه در برابر امریکا خواهد پیوست.
