گروه تاریخ مشرق- ساواک یا همان سازمان اطلاعات و امنیت کشور، نام آشنایی برای مبارزان انقلابی و حتی نسل های بعدی است. اختناق، استبداد و بازداشت های گسترده ای که ساواک بین سالهای 1335 تا 1357 در کشور ایجاد کرده بود، فرصت هر نوع فعالیت را از مخالفان حکومت سلب می کرد و شکنجه های وحشیانه ی ساواک بعد از دستگیری، رعب و وحشت فراوانی را در فضای جامعه حاکم کرده بود.
تشکیل ساواک هم مانند بسیاری دیگر از اقدامات حکومت پهلوی، در ابتدا خاستگاهی خارج از مرز های ایران داشت و بیشتر پاسخگوی منافع دولت های بیگانه بود که البته بعد از تأسیس آن کمک شایانی به شاه برای سرکوب مخالفان داخلی اش کرد. طرح تشکیل ساواک در ابتدا توسط دولت مردان هیات حاکمه کشور مطرح نشد؛ حسین فردوست از نزدیکان شاه و رئیس دفتر ویژه اطلاعات، تشکیل ساواک را به سیا و آمریکا نسبت می دهد و معتقد است این سازمان در راستای توسعه ی شبکه های اطلاعاتی- امنیتی منطقه ای سیا تشکیل شده است.
دلایل داخلی تشکیل ساواک، از علل و دلایل خارجی شکل گیری آن قابل تفکیک نیست. مجموعه علل و عواملی که بر شکل گیری سیاست و رویکرد خارجی حکومت اثر گذار بود با سلسله تحولات سیاسی – اجتماعی داخلی پیوند نزدیکی داشت. از آنجا که رویکرد کلی سیاست داخلی در راستای اهداف و استراتژی منطقه ای و جهانی در حال شکل گیری غرب و به ویژه آمریکا بود تشکیل نهاد ها و سازمانهایی نظیر ساواک نیز نمی توانست جدای از این مجموعه تحولات صورت گیرد. سرکوب مخالفان داخلی، فقط خواسته ی شاه نبود بلکه این اقدامات برای کشورهای غربی که تأمین منافع خود را در بقای حکومت پهلوی می دیدند نیز حائز اهمیت بود.
سيد جلال‌الدين مدني در کتاب تاريخ سياسي معاصر ايران (دفتر انتشارات اسلامي، ج اول ، تابستان 1387 ، ص 585 ) با اشاره به تعداد خبر چین‌هایی که با ساواک همکاری می‌کرده است؛ آورده است:
«ساواك صرفنظر از كاركنان رسمي خود ، شبكه وسيعي از خبرچين‌ها را نيز در اختيار داشت كه در داخل و خارج كشور پراكنده بودند و هفته‌نامه نيوزويك در سال 74 ادعا كرد 3 ميليون ايراني به نحوي از انحاء به عنوان خبرچين براي ساواك كار مي‌كنند و در هر لباس از كارگر تا دهقان از استاد تا دانشجو و احزاب سياسي و غيره يافت مي‌شوند. ساواك حتي عده‌اي از مخالفين رژيم را به استخدام در آورده بود اعمال ساواك آنچنان بود كه اعضاي خانواده‌ها را هم نسبت به يكديگر مظنون مي‌ساخت.»
تشکیل ساواک هم مانند بسیاری دیگر از اقدامات حکومت پهلوی، در ابتدا خاستگاهی خارج از مرز های ایران داشت و بیشتر پاسخگوی منافع دولت های بیگانه بود که البته بعد از تأسیس آن کمک شایانی به شاه برای سرکوب مخالفان داخلی اش کرد. طرح تشکیل ساواک در ابتدا توسط دولت مردان هیات حاکمه کشور مطرح نشد؛ حسین فردوست از نزدیکان شاه و رئیس دفتر ویژه اطلاعات، تشکیل ساواک را به سیا و آمریکا نسبت می دهد و معتقد است این سازمان در راستای توسعه ی شبکه های اطلاعاتی- امنیتی منطقه ای سیا تشکیل شده است.
دلایل داخلی تشکیل ساواک، از علل و دلایل خارجی شکل گیری آن قابل تفکیک نیست. مجموعه علل و عواملی که بر شکل گیری سیاست و رویکرد خارجی حکومت اثر گذار بود با سلسله تحولات سیاسی – اجتماعی داخلی پیوند نزدیکی داشت. از آنجا که رویکرد کلی سیاست داخلی در راستای اهداف و استراتژی منطقه ای و جهانی در حال شکل گیری غرب و به ویژه آمریکا بود تشکیل نهاد ها و سازمانهایی نظیر ساواک نیز نمی توانست جدای از این مجموعه تحولات صورت گیرد. سرکوب مخالفان داخلی، فقط خواسته ی شاه نبود بلکه این اقدامات برای کشورهای غربی که تأمین منافع خود را در بقای حکومت پهلوی می دیدند نیز حائز اهمیت بود.
سيد جلال‌الدين مدني در کتاب تاريخ سياسي معاصر ايران (دفتر انتشارات اسلامي، ج اول ، تابستان 1387 ، ص 585 ) با اشاره به تعداد خبر چین‌هایی که با ساواک همکاری می‌کرده است؛ آورده است:
«ساواك صرفنظر از كاركنان رسمي خود ، شبكه وسيعي از خبرچين‌ها را نيز در اختيار داشت كه در داخل و خارج كشور پراكنده بودند و هفته‌نامه نيوزويك در سال 74 ادعا كرد 3 ميليون ايراني به نحوي از انحاء به عنوان خبرچين براي ساواك كار مي‌كنند و در هر لباس از كارگر تا دهقان از استاد تا دانشجو و احزاب سياسي و غيره يافت مي‌شوند. ساواك حتي عده‌اي از مخالفين رژيم را به استخدام در آورده بود اعمال ساواك آنچنان بود كه اعضاي خانواده‌ها را هم نسبت به يكديگر مظنون مي‌ساخت.»
