گروه بین الملل مشرق- 3 هفته تا سوم آذر، آخرين مهلت اتمام نگارش توافق جامع هسته اي ميان ايران و گروه 1+5 باقي مانده است. اما امريكا با اصرار بر تحميل محدوديت هاي شديد بر ظرفيت غني سازي ايران از يك سو و خودداري از لغو كامل همه تحريم ها، مانع به نتيجه رسيدن توافق شده است؛ توافقي كه گفته مي شود حدود 95 درصد آن به پايان رسيده است.مقامات ديپلماتيك ايران، اراده اي جدي براي توافق را منعكس كرده و به نمايش گذاشته اند اما در مقابل، مقامات امريكایی از مقامات دولت اوباما گرفته تا كنگره، ادبياتي را تكرار مي كنند كه پيش از اين نيز عليه ماهيت برنامه هسته اي كشور و توافق برد-برد مطرح كرده بودند. به واقع، امريكايي‌ها تلاش مي‌كنند با حفظ مواضع معطوف به دستيابي به بالاترين امتيازات ممكن به ويژه تحميل محدوديت هائي به مدت دو دهه بر برنامه هسته اي ايران، عملاً نتايج اين فعاليت هاي راهبردي توسعه قدرت اقتصادي، علمي و صنعتي ايران را متوقف كرده و تغييرات لازم براي حصول توافق را به طرف ايراني تحميل كنند.
از همين رو است كه به اعتقاد جان كري، كسي كه «بايد تصميم سخت و لازم براي حصول توافق را اتخاذ كند»، ايران است. اظهارات كري نقطه مقابل اظهاراتي است كه ظريف در پايان نشست وين 5 دقيقاً با همين ادبيات مطرح كرده بود: "در میان اعضای 1+5 میزان تحریم‌ها و فشارها علیه ایران از سوی ایالات متحده است و نقش قابل توجهی دارد به عنوان کشوری که بیشترین فشار را بر ایران داشته است و ضرورت دارد بیشترین اقدامات و تصمیم‌های سخت را هم بگیرد تا از این تارعنکبوت که دور خود تنیده‌اند رها شوند. این نشان می‌دهد که آنها باید تصمیمات بسیار سخت بگیرند و ما امیدواریم آماده باشند برای گرفتن این تصمیمات سخت". هرچند كري با 4 ماه فاصله از اين ادبيات براي ايران استفاده كرده است اما به هر حال، نكته در اينجاست كه اكنون اين كشور رويكرد «انتظار نرمش از ايران» را اتخاذ كرده است تا شايد نزديك به دقيقه نود، ايران براي دست يافتن به نتيجه اي كه بارها اراده خود را براي تحقق آن جدي شمرده است، به سمت مواضع امريكا حركت نمايد.
اما مقامات ارشد مذاكره كننده هسته‌اي ايران نيز با تكيه بر منطقي بودن مواضع و سياست هسته اي كشور به ويژه اجرائي سازي مفاد و اصول كلي مندرج در توافق ژنو، برداشتن گام‌هاي ضروري اعم از تغييرات و تعديل‌هاي لازم براي فراهم كردن مقوله توافق را نسخه‌اي عملياتي براي نقش مثبت «امريكا» در آخرين دور مذاكرات هسته‌اي (27 آبان احتمالاً در وين 8) تلقي كرده‌اند. به واقع، امريكا است كه بايد با تعديل مواضع خود اين مذاكرات را نتيجه مند نمايد.
جان كري اظهار داشته «اينكه ايران بتواند تصميم‌هاي سختي اتخاذ كند كه بايد آن را انجام دهد، طي هفته‌هاي آينده مشخص خواهد شد و اين تصميم نبايد يك تصميم سياسي يا ايدئولوژيك باشد». منظور كري از اينكه تصميم ايران نبايد سياسي يا ايدئولوژيك باشد اين است كه تصميم بايد عملياتي و فني باشد. اين در حالي است كه امريكايي‌ها در مذاكرات هسته‌اي هيچ گاه رويكرد فني و غيرسياسي را بر رويكرد سياسي- امنيتي خود ترجيح نداده‌اند. امريكا به دنبال بهانه كردن ماهيت برنامه هسته‌اي براي وارد كردن حداكثر فشار بر روند توسعه قدرت داخلي و خارجي ايران بوده است. از همين رو با وجود محدوديت‌هاي توافق شده طي دو دوره از توافق موقت شش ماهه و تمديد چهارماهه، بازهم از «لغو كامل تحريم‌ها» با دستاويزهاي مختلف از جمله مسائل مرتبط با حقوق داخلي اين كشور طفره مي‌رود.
از نظر عملي، دو كليد براي توافق جامع وجود دارد:
لغو تحريم‌ها: در توافق ژنو مقرر شده كه گروه 1+5 بايد «كليه تحريم»هاي هسته اي يكجانبه و چندجانبه عليه ايران را لغو نمايد». اصرار امريكا بر ادامه تحريم‌ها يا انتخاب تعليق به جاي لغو تحريم، از عمده‌ترين دلايل به تعويق افتادن روند توافق جامع هسته‌اي بوده است. امريكايي‌ها از يك سو حاضر به عملي شدن و اجراي اين نكته كه بخشي روشن و صريح از توافق ژنو است، نيستند و از سوي ديگر، ساير محورهاي كليدي توافق ژنو را نيز به سمت خود مديريت مي نمايند.
ظرفيت غني سازي: امريكا اصرار دارد ظرفيت غني‌سازي ايران را به گونه‌اي محدود كند كه چيزي جز يك غني‌سازي ويتريني و سمبليك در ايران بر جاي نماند. چنين راهبردي را مقامات ديپلماسي هسته اي كشورمان نيز دقيقاً مورد رصد و اشاره قرار داده اند. به عنوان نمونه، تخت روانچي، معاون وزير خارجه و عضو تيم مذاكرات هسته اي ايران تاكيد كرده كه ايران حاضر به قبول «غني سازي دكوري» نيست.
توافق بدون حفظ حقوق ايران در اين دو زمينه ناممكن است. به واقع، در هر دو موضوع مذكور كه مركزثقل توافق جامع هسته‌اي محسوب مي‌شوند، نوع رفتار امريكا است كه توافق جامع را با مانع و چالش روبه‌رو نموده است.
از همين رو است كه توافق جامع از نظر حصول يا عدم حصول، نه منتسب به رفتار يا سياست ايران بلكه كاملاً به طرز رفتار و سياست امريكا بستگي دارد. بنابراين، براي نتيجه مند شدن مذاكرات آتي كه 27 آبان برگزار مي شود و آخرين دور مذاكرات هسته اي قبل از پايان 4 ماهه توافق وين است، امريكاست كه بايد «تصميمات بسيار سخت بگيرد». عواقب هرگونه بن بست در مذاكرات، به امريكا مربوط مي شود و اين كشور قطعاً بيش از هر دولت عضو مذاكرات هسته اي، از عدم تعديل رويكرد خود در قبال برنامه هسته اي ايران و لغو تحريم ها، زيان خواهد ديد.
یادداشت از دکتر نادر ساعد
