یک سال پس از پیروزی انقلاب اسلامی که منجر به اخراج بیش از 1400 مستشار آمریکایی از «پنها» شد، شعبه تعمیرات اساسی بالگردهای سنگین، به منظور جلوگیری از ارسال این سامانه ها به خارج از کشور که مستلزم هزینه‌ای گزاف بود، ایجاد و یک سال پس از آن نیز مسوولیت پشتیبانی بالگردهای های تجارتی به عهده این صنایع گذاشته شد.
در سالهای ابتدایی دهه 60 و با تشکیل گروه صنایع وزارت دفاع، «پنها» در گروه هوایی قرار گرفت و در اوایل این دهه، موفق به اخذ گواهینامه پشتیبانی بالگردهای تجارتی 212 شد.
در سال 1364 با تعمیر اساسی بالگرد سنگین RH-53D، شرکت پنها به جرگه مراکزی که موفق به تعمیر اساسی این نوع بالگرد گردیده بودند، پیوست اما تجربه جدید این شرکت در عرصه ساخت بالگرد با پرواز هلی کوپتر «شباویز» شکل گرفت.
شرکت «پنها» به عنوان مرکز مهندسی تعمیر و نگهداری ناوگان بالگردهای کشور، وظیفه تداوم قابلیت پرواز بالگردها، اعمال سیاست های تعمیراتی و لجستیکی مناسب، انجام بهسازی‌ها، طرح و اجرای آرایش های فنی، برنامه‌ریزی و صدور دستورالعمل‌های فنی، کنترل وضعیت پروازی یگان‌ها جهت اطمینان از ایمنی پرواز و کنترل وضعیت قطعات از نظر ساعت پرواز و نحوه نگهداری آن ها را بر عهده دارد.
این شرکت، بزرگترین پشتیبان تعمیرات سنگین ناوگان بالگردهای کشور، تعمیرات رده‌پویی در قالب N.M.P. (مرکز مهندسی تعمیر و نگهداری)، H.D.M.P (مرکز تعمیرات اساسی سنگین)، N.I.C.P (مرکز کنترل موجودی و تدارکاتی ناوگان)، R.F.E.C (مرکز تحقیقات و ساخت) می‌باشد.
ساخت ریزقطعات، اورهال و تعمیر، آموزش و تولید و ساخت انواع بالگردهای ایرانی ازجمله وظایف درج شده در اساسنامه شرکت «پنها» است.
با توجه به گستردگی و اهمیت فعالیتهای این شرکت که به عنوان یکی از مراکز درخشان صنعت دفاعی محسوب میشود، در گفتگو با امیر خلبان «محمدعلی احمدآبادی» مدیرعامل شرکت پنها به مرور برخی دستاوردهای حوزه بالگردی کشور پرداختیم.
امیر احمدآبادی پیش از این فرماندهی بزرگترین پایگاه هوانیروز ایران در اصفهان را برعهده داشت.
* بالگردها جلوی ماشین جنگی عراق را می‌گیرند
امیر احمدآبادی در ابتدای این گفتگو، درخصوص شکل‌گیری یگان بالگردی ایران در سالهای پیش از انقلاب گفت: شرایط جغرافیایی کشور پهناوری مثل ایران ایجاب می‌کرد تا استفاده از بالگرد در مناطق مختلف، مدنظر قرار بگیرد و چون ایران در آن زمان ژاندارم آمریکا در منطقه بود، یگان تقریبا کاملی در حوزه بالگردی در کشور ایجاد میشود که عمده آنها بالگردهای نظامی بودند.
وی ادامه داد: با وقوع انقلاب اسلامی و رفتن مستشاران آمریکایی از ایران، هنوز در این حوزه بلوغ کامل شکل نگرفته بود که جنگ تحمیلی آغاز شد.
مدیرعامل شرکت پنها تصریح کرد: ارتش رژیم بعث، ارتشی کاملا مکانیزه بود و سرعتی بالاتر از نیروهای ما داشت در حالیکه یکی از مولفه‌های موثر در جنگ، قدرت آتش و حرکت محسوب میشود. لذا پاتک‌های عراق بسیار سنگین‌تر از ما بود و اینها به دلیل مکانیزه بودن این ارتش بود اما چه چیز توانست آن را خنثی کند، فقط و فقط هلیکوپتر.
احمدآبادی یادآور شد: ما 2 نقطه عطف در تاریخ جنگ تحمیلی داریم، یکی متوقف کردن ارتش رژیم بعث بود که توسط هوانیروز در منطقه دشت آزادگان تا پایین انجام شد و دیگری در اواخر جنگ و عملیات مرصاد بود که باز هم توسط هوانیروز انجام گرفت، یعنی ایفاگری نقش بارز هلیکوپتر در جنگ کاملا ملموس است.
* از ساخت قطعات تا طراحی و تولید بالگرد ایرانی در اساسنامه پنها
وی در ادامه خاطرنشان کرد: به هر حال، زیرساخت‌های قبل از انقلاب هنوز ریشه ندوانده بود که 8 سال جنگ تحمیلی، ناگزیر ما را در این مسیر جلو برد و پس از آن، به دلیل شکل‌گیری یک نگاه مثبت در جمهوری اسلامی، اقدامات دیگری نیز نظیر امداد و نجات، ترابری، سیل و آتش‌سوزی هم به بالگردها سپرده شد که این موضوع، شرایط را کاملا تغییر داد.
احمدآبادی گفت: البته شرایط تحریم، کار را بسیار سخت کرد و ما مجبور شدیم روی پای خود بایستیم و کار ساخت قطعات را آغاز کنیم. برای همین است که در اساسنامه شرکت پنها به موضوعاتی همچون اورهال تمام بالگردهای ایران، ساخت قطعات، طراحی و ساخت هلیکوپتر و ارائه خدمات پروازی و مشاوره در امور بالگردی اشاره شده است.
* ایران جزو 20 کشور جهان در امدادرسانی با بالگرد
مدیرعامل شرکت پنها گفت: امروز ما تعدادی بالگرد داریم که در بحث امداد جاده‌ای در کشور فعالیت می‌کنند و این در حالیست که تنها 19 کشور از این توانایی استفاده می‌کنند. بسیاری از کشورها در حالیکه ثروتمند هستند، اما هنوز نتوانسته‌اند از بالگرد برای امداد و نجات مردم به صورت رایگان استفاده کنند که یکی از دلایل آن گران بودن و دیگری عدم وجود نگاه مثبت به این مقوله است.
احمدآبادی تصریح کرد: هیچ یک از کشورهای اطراف ما این قابلیت را ندارند و تنها ترکیه به تازگی این کار را شروع کرده که با یک شرکت اروپایی همکاری می‌کند.
* بالگرد سخت‌تر از هواپیما
وی در بخش دیگری از گفتگو با فارس، با بیان اینکه تصور همگان این است که کار با هلیکوپتر هم آسان‌تر و هم ارزان‌تر از هواپیما است، گفت: بنده به عنوان کسی که هم خلبان بالگرد هستم و هم هواپیما، عرض می کنم که بر خلاف این تصور، آموزش هلیکوپتر هم سخت‌تر و هم گران‌تر است و تعمیر و نگهداری آن نیز پیچیده‌تر از هواپیما است.
مدیرعامل شرکت پنها ادامه داد: برای مثال، مدت زمان مورد نیاز برای آموزش «سولو» (از زمان استارت یک خلبان تا زمانی که یک ترافیک ساده یا دور ساده بزند «سولو» می‌گویند) در هلیکوپتر 30 ساعت و در هواپیما 10 ساعت است.
احمدآبادی گفت: از طرف دیگر، تعداد کشورهای سازنده هواپیما در دنیا بسیار زیاد هستند در حالیکه تعداد کشورهای سازنده هلیکوپتر بسیار محدود است، به عنوان مثال در مقابل شرکت هواپیماسازی «بوئینگ»، «ایرباس» قد علم کرد و امروز بازارهای جهانی را گرفته است اما هیچ وقت «یوروکوپتر» نتوانست جای شرکت «بل» آمریکا را بگیرد و امروز بازارهای جهانی همچنان در اختیار شرکت‌های آمریکایی و شرکت بل در حوزه هلیکوپترسازی است.
* ایران؛ سومین قدرت ناوگان بالگردی جهان
وی همچنین به پیشرفت ایران در حوزه بالگردی اشاره و تصریح کرد: ساختار بالگردی کشور ما ساختار سختی است، ما به یک روایت، سومین قدرت ناوگان بالگردی دنیا و با کم لطفی بیشتر، چهارمین قدرت دنیا هستیم و هیچ تقسیم‌بندی ما را در دنیا از لحاظ تعداد، امکانات و گستردگی بالگردی، پنجم نکرده است حتی از نظر غربی‌ها و دشمنانمان.
* 13 نوع بالگرد شرقی و غربی در ایران می‌پرند
مدیرعامل شرکت پنها تاکید کرد: البته به لحاظ تنوع بالگردی ما در دنیا اول هستیم زیرا دارای 13 نوع بالگرد شرقی و غربی در کشوریم که از طرفی حُسن و از طرف دیگر کار را برای ما بسیار سخت می‌کند زیرا تعمیر قطعات، زیرساخت‌ها و آموزش‌ها بسیار مشکل است.
احمدآبادی اظهار داشت: برای رفع این مشکل ارتباط بسیار خوبی با مراکز دانشگاهی و تحقیقاتی برقرار شد و از طرفی تجربه دوران قبل از انقلاب، شرایط جنگ، مشکلات تحریم و نیازهای آینده باعث شد تا یک نگاه ویژه در حوزه بالگردی شکل بگیرد.
* سهم مشکلات فنی در سوانح بالگردی «یک و نیم درصد» است
وی با بیان اینکه کار ما در حوزه بالگردی مبنی بر 3 اصل «کاهش زمان تعمیر»، «کاهش هزینه» و «افزایش کیفیت» است، گفت: با مطالعه برروی صدها سانحه بالگردی در ایران، متوجه شدیم که کمتر از یک و نیم درصد این سوانح به دلیل مشکلات فنی بوده و در 5/98 درصد باقی، خطای انسانی، شرایط آب و هوایی، جنگ و .. عامل سانحه بوده است که این نشان می‌دهد سطح کیفیت تعمیرات بسیار بالاست.
* طراحی و ساخت 3 بالگرد جدید ایرانی در پنها
مدیرعامل شرکت پنها تصریح کرد: امروز ما براساس اساسنامه شرکت، نه تنها در حال اورهال همه بالگردها هستیم، بلکه 3 نوع بالگرد نیز در 3 کلاس مختلف برای تامین نیازهای آتی طراحی شده است.
احمدآبادی افزود: یکی از اینها، یک بالگرد پیستونی است که جایگزین بالگردهای آموزشی جت خواهد شد و به لحاظ ارزان بودن، دنیا هم از این رویکرد استفاده می‌کند.
وی خاطرنشان کرد: بالگرد دیگر، یک بالگرد 8 نفره با نام «صبا» است که با 2 موتور می‌تواند نیازهای دریایی، امداد و نجات و ترابری را رفع کند و بالگرد سوم نیز بالگرد نیمه سنگین و 14 نفره «هما» است که یک بالگرد ملی محسوب میشود و می‌تواند در حوزه نظامی نیز استفاده و رادارگریز شود و سلاح نیز بر روی آن نصب شود.
مدیرعامل شرکت پنها تاکید کرد: بالگردهای «صبا» و «هما» پرواز کرده‌اند، اما آنچه که برای بالگرد مهم است، گرفتن مجوزها و استانداردهاست که این روند معمولا 2 الی 3 سال طول می‌کشد.
احمدآبادی درخصوص تست های صورت گرفته برای اخد مجوزها نیز گفت: به عنوان مثال یک بالگرد ساخته شده را از فاصله 100 متری به صورت خاموش رها میکنیم و یا ملخ را به قدری بالا می‌کشیم که بشکند و یا اسکیت را آنقدر به زمین می‌زنیم تا بشکند، اینها فرایند بسیار سختی است.
وی تصریح کرد: این بالگردها مجوز پرواز را گرفته‌اند اما یک بالگرد برای اینکه در چرخه تولید انبوه قرار بگیرد، نیاز به مجوزهای دیگری دارد که حدود 2 سال و نیم برای دریافت مجوز این 3 بالگرد زمان نیاز است.
مدیرعامل شرکت پنها یادآور شد: زمانی که آمریکایی‌ها بالگرد 212 را به 412 تبدیل کردند، 13 سال طول کشید تا توانستند مجوزهایش را بگیرند.
احمدآبادی با اشاره به برخی مشکلات برای دریافت این مجوزها گفت: در بالگرد «هما» از مواد کامپوزیت استفاده کردیم اما در کشور ما جایی که این کامپوزیت را تایید کند وجود نداشت، یعنی یک سری از سختی‌های ما به دلیل نبود زیرساخت‌ها در کشور است.
وی ادامه داد: ایران برای پرواز، یک کشور مرتفع و گرم محسوب میشود که اصطلاحا به آن «Hot and High» می‌گویند لذا هر هلی‌کوپتری در اینجا جواب نمی‌دهد و ما باید هلی‌کوپتری را طراحی و تولید کنیم که در این شرایط جوابگو باشد. در دنیا هلیکوپترهای پیستونی زیادی ساخته شده اما همه آنها در ایران کارایی ندارد.
مدیرعامل شرکت پنها گفت: بالگردی که ما طراحی میکنیم با برندهای معروف دنیا مطابقت دارد و صرفا هم برای ماموریتهای آموزشی نیست بلکه در امورات دیگری نظیر جنگلبانی، امداد و نجات، کنترل ترافیک و ... کارایی دارد.
* بالگردهای ملی جایگزین بالگردهای 212 و 412 میشود
احمدآبادی خاطرنشان کرد: بالگردهای ملی به همه نیروهای مسلح تحویل و جایگزین بالگردهای 212 و 412 خواهد شد و در حوزه صادرات آن هم تلاش خواهیم کرد.
وی با بیان اینکه ما سال گذشته صادرکننده نمونه کشور شدیم، ادامه داد: با آغاز صادرات بالگرد ملی ایران، جزو 10 کشور برتر دنیا خواهیم بود و این آرزوی کارکنان پنها و مسئولین وزارت دفاع است که امیدواریم تا 3 سال آینده به این مهم دست پیدا کنیم.
* دوسوم کارکنان «پنها» مرخصی خود را لغو کردند
احمدآبادی در بخش دیگری از گفتگو با فارس، به اورهال، تعمیر و تحویل 20 فروند بالگرد به نیروهای مسلح در خردادماه سال جاری اشاره و تصریح کرد: این کار را به عشق حضرت آقا که امسال را سال اقتصاد مقاومتی اعلام کردند، انجام دادیم.
وی با بیان اینکه ما از اواخر اسفندماه سال گذشته این موضوع را برنامه‌ریزی کرده بودیم، اظهار داشت: در همین راستا، دو سوم کارکنان پنها، تعطیلات عید را به مرخصی نرفتند و خود بنده در آن موقع روزی 18 ساعت در محل کار حاضر بودم که این شامل پنج‌شنبه‌ها و جمعه‌ها هم میشود. کار ساخت قطعات را به صورت جدی دنبال کردیم و شاهد بودیم که همه 20 فروند، بدون هیچ مشکلی پرواز کردند.
* رکوردزنی ایران با اورهال همزمان 20 فروند بالگرد طی 2 ماه
مدیرعامل شرکت پنها اورهال 20 فروند بالگرد ظرف مدت 2 ماه را یک رکورد در دنیا عنوان کرد و اظهار داشت: حتی اگر فقط 20 فروند هلیکوپتر را در طول 2 ماه باز کنید، ببندید و رنگ کنید، خودش یک رکورد است در حالیکه ما این 20 فروند که شامل 6 فروند بالگرد سنگین هم میشد، تعمیر و بازسازی کردیم، از جمله بالگردهای SH، RH، MIL و شنوک.
تحویل انواع بالگردهای اورهال شده به نیروهای مسلح در خردادماه سال جاری
* تحویل 20 فروند دیگر در هفته دفاع مقدس
وی با بیان اینکه این اقدام تفسیر عملی شعار «ما می‌توانیم» بود، گفت: به زودی 20 فروند دیگر را بازسازی خواهیم کرد و قصد ما این است که این عدد 20 را چند بار در سال مطرح کنیم.
احمدآبادی به ذکر خاطره‌ای در همین خصوص پرداخت و گفت: در جریان اورهال همین 20 فروند، شنیدم که عروسی یکی از کارکنان است درحالیکه تا ساعت 7 شب در حال کار روی بالگرد بود. به او گفتم باید زودتر می‌رفتی. الان هم کار را رها کن و برو. او که فرزند شهید هم بود، در یکی از شهرهای شمال زندگی می‌کرد و رفت. جالب بود که دقیقا پس فردایش دیدم همان جوان روی هلیکوپتر در حال کار است و تنها کمتر از 48 ساعت برای عروسی خود وقت گذاشت که این جز عشق به کار، چیز دیگری نبود.
مدیرعامل شرکت پنها از تحویل 20 بالگرد دیگر در هفته دفاع مقدس خبر داد و خاطرنشان کرد: در گذشته ظرفیت بازسازی و تحویل، سالی 30 تا 40 بالگرد بود اما در سال گذشته این تعداد را به 59 فروند و امسال آن را به 60 فروند می‌رسانیم.
* اورهال بالگرد RH؛ از لاشه تا حضور در ماموریتهای مین‌روبی
احمدآبادی با بیان اینکه در میان این 20 فروند، سخت‌ترین کار روی بالگرد RH صورت گرفت، گفت: این هلیکوپتر که سال 57 وارد شده بود، بصورت یک لاشه کامل به اینجا آمد و هیچ قطعه‌ای روی آن وجود نداشت و حداقل‌هایی هم که روی آن بود، جدا و رنگ‌بری کامل شد. اشعه ایکس تک‌تک نقاط آن را چک کرد، سپس قطعات عوض شد و بدنه شکل گرفت.
وی افزود: قطعات اصلی این بالگرد در تعمیرگاه‌های ما تعمیر و تست شد و در واقع می‌توان گفت که ما این بالگرد را ساختیم چراکه تنها در بدنه آن، بیش از 600 قطعه استفاده شد.
مدیرعامل شرکت پنها با بیان اینکه اکنون از این بالگرد در ماموریت های مین‌روبی و مین‌ریزی استفاده میشود، تصریح کرد: در مقوله اورهال، وایرینگ نداریم ولی در این پروژه 63 هزار فیت (حدود 20 کیلومتر سیم کشی) وایرینگ شد. وقتی کسی این وایرینگ را انجام می‌دهد دیگر در تعمیرات مشکلی ندارد. کلمه اورهال یا تعمیر برای این پروژه بسیار کوچک است.
* قدرت آتش بالگردهای کشور 3 برابر شده است
احمدآبادی یکی دیگر از مسئولیت‌های اصلی پنها را «مسلح‌سازی» بالگردها عنوان کرد و گفت: امروز دیگر شیوه جنگ‌ها از جنگ کلاسیک به جنگ ناهمطراز تغییر پیدا کرده است. ما در جنگ ناهمطراز اعتقاد داریم همه بالگردها باید قابلیت دفاع از خودشان و ضربه زدن به دشمن را داشته باشند پس طبیعی است که این، یک دستورالعمل و قانون برای ما شد و ما در حال انجام آن هستیم و تقریبا توانسته‌ایم با هزینه بسیار کم، قدرت آتش بالگردی کشور را 3 برابر کنیم.
وی افزود: روش استفاده از سلاح‌های قدیمی به این صورت بود که مثلا بالگرد کبری می‌ایستاد و موشک تاو را با برد 3600 متر شلیک می‌کرد اما الان شلیک موشک به شکل «Fire And Forget» است یعنی شلیک کن و برو.
مدیرعامل پنها تاکید کرد: افزایش برد، «Fire And Forget» شدن، دقت در شب و شرایط سخت و دامنه تخریب بیشتر از ویژگی‌های امروزی بالگردهای ماست.
احمدآبادی با بیان اینکه کار سختی در بخش سامانه‌های دید در شب و عملیات شبانه بالگردها شروع شده و چند نمونه را هم تحویل داده ایم، تاکید کرد: همه بالگردهای ما قابلیت دید در شب و پرواز شبانه را دارند و در صورت نیاز، این سامانه ها بر روی دیگر بالگردها نیز نصب خواهد شد.
* تجهیز بالگرد کبری به موشک پیشرفته‌تر از «شفق»
وی درخصوص تسلیحات جدید بالگرد کبری نیز گفت: موشک‌های با برد و قدرت آتش بیشتر از موشک «شفق» را برای بالگرد کبری می‌سازیم و در حال بومی‌سازی آن هستیم.
مدیرعامل شرکت با بیان اینکه بر روی هر بالگرد، متناسب با تسلیحاتی که در کشور تولید میشود کار میکنیم، افزود: خوشبختانه در حوزه تسلیح، همه سامانه های مورد نیاز بومی سازی شده و بارها نیز آزمایش شده است.
* تجهیز بالگردها به موشک‌های دوربرد کروز و سیستم‌های هشدار دهنده
احمدآبادی ادامه داد: بالگرد MIL به موشک‌های سطحی دوربرد مجهز شده و در موارد دیگری نیز موشک‌های دوربرد کروز بر روی برخی بالگردها نصب شده است.
مدیرعامل شرکت پنها با بیان اینکه بر روی سیستم های «چف»، «فلر» و هشداردهنده‌های موشک‌ها نیز به صورت ویژه در حال کار هستیم و اتفاقات خوبی هم افتاده است، گفت: بالگردهای آتی ما به سیستم‌های هشدار دهنده هم مجهز خواهند شد و تا الان چنین چیزی نداشته‌ایم.
احمدآبادی با تاکید بر اینکه ما در اورهال و به راه انداختن هیچ سامانه‌ای محدودیت نداریم، اظهار داشت: البته یک سری ریزقطعات است که کار را سخت می‌کند و ما امروز در حال ساخت آنها هستیم. قطعه‌ای در هلیکوپتر وجود دارد که اگر هم وزن آن طلا بگذاریم، طلا ارزان‌تر است. ما به دنبال ساخت این قطعات هستیم.
* تکنولوژی نیروهای مسلح بالاتر از سطح کشور است
وی سطح تکنولوژی در نیروهای مسلح را بالاتر از سطح تکنولوژی کشور دانست و افزود: این به دلیل جنگ، نیازها و تحریم‌ها است. به عنوان مثال برای ساخت میله‌ای که ملخ هلیکوپتر را می‌چرخاند، 4 سال زمان لازم است که خوشبختانه در کشور بومی‌سازی شده است.
* طراحی و ساخت بالگردهای بی‌سیم
مدیرعامل پنها گفت: در حال کار بر روی پروژه هایی هستیم که در هلی کوپتر دیگر از سیم استفاده نکنیم و از تکنیک‌های دیگر بهره می‌بریم، چون هم تعمیر سیم‌ها سخت است و هم در صورت بروز سوانح و یا برخورد گلوله، ایجاد مشکل می‌کند.
* اشتغال به کار در آمریکا و کانادا با گواهینامه «پنها»
احمدآبادی همچنین به سطح آموزش‌های بالگردی ایران در جهان اشاره کرد و گفت: ما در کشورهای دیگر هم آموزش می‌دهیم و گواهینامه‌هایی که صادر میکنیم به عنوان برندهای بین‌المللی هستند. بعنوان مثال در یکی از کشورها که آموزش دادیم از ما خواهش کردند که گواهینامه ندهیم، چون افراد آموزش دیده رفته‌اند در کشورهایی مثل آفریقای جنوبی، آمریکا و کانادا با مدرک شرکت پنها مشغول به کار شدند.
* بزرگترین مرکز آموزش بالگردی خاورمیانه در اصفهان
وی در خصوص توانمندی بالگردهای دریایی ایران نیز با بیان اینکه بزرگترین مرکز آموزش بالگردی خاورمیانه در اصفهان قرار دارد، گفت: توان این بالگردها نظیر بالگردهای RH و SH به حدی است که می‌توانند ماموریتهای خود در حوزه مقابله با شناورهای دشمن را به خوبی انجام دهند.
مدیرعامل پنها اظهار داشت: وقتی بالگردهای ما برای مقابله با دزدان دریایی سومالی به ماموریت می‌روند، این یعنی اطمینان از موتور، قابلیت‌ها و سیستم ناوبری. زیرا پرواز در دریا وحشتناک است.
احمدآبادی یادآور شد: ما در تمام یگانهای عملیاتی نیروهای مسلح دفتر نمایندگی داریم و بعضا به نیروها کمک میکنیم.
* نمره 15 به پنها
وی با بیان اینکه با همه این کارهایی که انجام شده، به «پنها» نمره‌ای بیشتر از 15 نمی‌دهم، تاکید کرد: این نمره، 2 دلیل دارد، اگر نمره بالا بدهم یعنی آخر خطیم در حالیکه خیلی کارها هنوز باقی مانده و از طرفی هرچه نمره به 20 می‌رسد، کار سخت‌تر میشود.
