* لزوم توجه ویژه وزارت ارشاد به حضور یکجای اهالی چاپ و نشر در نمایشگاه کتاب تهران

امسال نمایشگاه کتاب در سالی برگزار می‌شود که رهبر معظم انقلاب در نامگذاری آن اهتمام جهادی به امر اقتصاد و فرهنگ را خواستار شده‌اند؛ به نظر شما این نامگذاری چه تأثیری بر این نمایشگاه باید داشته باشد؟

سوال بسیار مهمی مطرح کردید. نمایشگاه بین‌المللی کتاب صرف نظر از کارکرد نمایش و فروش کتاب، یک نقطه عطف سالانه در سیر حضور کتاب در جامعه است؛ مردم در بازدید از این نمایشگاه با آخرین دستاوردهای حوزه نشر مواجه می‌شوند. در واقع سالی یک بار در فضای نمایشگاه بین‌المللی کتاب کارنامه نشر در معرض بازدید‌کنندگان قرار می‌گیرد.

از این نظر فعلاً نمی‌توان انتظار تفاوت قابل توجهی به سبب این نامگذاری داشت؛ چراکه تولید و چاپ کتاب‌هایی که در این نمایشگاه عرضه می‌شوند، سال گذشته و قبل از این نامگذاری صورت گرفته است؛ هر چند تبیین وضعیت فعلی می‌تواند نقطه عزیمت به سوی اهداف والا باشد. اما برگزارکنندگان نمایشگاه می‌توانند از نمایشگاه به عنوان فرصتی برای تضارب آراء و افکار برای جستجوی راه قرارگرفتن در مسیر حرکت جهادی استفاده کنند. از جمله نشست‌های سراهای اهل قلم، گفت‌وگوهای رسانه‌ای و غیره می‌توانند نمایشگاه را به بازاری برای ارائه فکر در این زمینه تبدیل کنند.

به هر حال نمایشگاه با این همه حضور یک جای اصحاب نشر و فرهنگ فرصتی است که وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی نباید به سادگی از کنار آن بگذرد.

* سرانه مطلوب مطالعه، باید با بررسی کارشناسانه مشخص شود

شما به عنوان مدیر فرهنگی که سال‌هایی را نیز در حوزه کتاب فعالیت کرده‌اید، مهمترین موضوعات قابل بررسی در این زمینه را چه چیزهایی می‌دانید؟

مسائل حوزه نشر متنوع هستند؛ یکی از این موضوعات که شاید اصلی‌ترین آنها هم باشد، فرهنگ مطالعه است. به هر حال آمارها نشان می‌دهد که سرانه مطالعه مفید در کشور ما پایین است. باید با بررسی کارشناسانه، سرانه مطلوب مطالعه را مشخص کنیم؛ دلایل فاصله وضع موجود با شرایط مطلوب را شناسایی کنیم، با عزمی ملی و مشارکت همگانی برای رفع این کاستی تلاش کنیم و با تعیین مدلی برای ارزیابی مستمر، میزان توفیق اجرای برنامه‌ها را در افزایش سرانه مطالعه ارزیابی کنیم.

البته وقتی به این دلائل بپردازیم عملاً به ضعف‌هایی که در تولید، توزیع، اطلاع‌رسانی و دسترس پذیرکردن کتاب وجود دارد، پی خواهیم برد و قاعدتاً در طراحی جامع برای هر یک از آنها چاره‌ای می‌اندیشیم، همچنین در خلال این بررسی به موضوعاتی چون اقتصاد نشر، صنعت نشر و حضور در بازار جهانی کتاب نیز خواهیم پرداخت و برای کاستی‌های موضوعاتی چون حقوق نشر و ممیزی کتاب و موضوع بسیار مهم فعال‌سازی بازار نشر در فضای مجازی نیز اقدام می‌کنیم.

* ویژگی عمده نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران استقبال و حضور گسترده بازدیدکنندگان است

ارزیابی شما از نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران در مقایسه با سایر نمایشگاه‌های بین‌المللی کتاب چیست؟

تا آن جا که من اطلاع دارم، تعداد نمایشگاه‌های بزرگ کتاب زیاد نیست؛ اما ویژگی عمده نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران استقبال و حضور گسترده بازدیدکنندگان از آن است.

آیا نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران در سوق دادن مردم به سمت کتاب و کتابخوانی مؤثر است؟

به نظرم نمایشگاه بین‌المللی کتاب از دو منظر در سوق دادن مردم به سمت مطالعه تأثیر دارد؛ نخست این که به هر حال در ایام برپایی نمایشگاه به دلیل عملکرد رسانه‌ها موضوع کتاب و کتاب‌خوانی فضای خبری جامعه را تحت تأثیر قرار می‌دهد و افکار عمومی را به سمت کتاب سوق می‌دهد و دیگر این که چون یکی از موانع مطالعه مشکل دسترس پذیری کتاب است، این نمایشگاه برای یک دوره کوتاه زمانی و تاحدی این مشکل را برطرف می‌کند.

* لزوم مطالعه و بررسی کارشناسانه، نقشه جامع فرهنگی کتاب

مهمترین دغدغه‌های شما درباره نمایشگاه کتاب چیست؟

ببینید امسال بیست و هفت سال از عمر نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران می‌گذرد. مؤسسان نمایشگاه در ابتدا و با توجه به شرایط بیست و هفت سال پیش کتاب در کشور، برای آن اهدافی را درنظر گرفته بودند، این که در طی این مدت نمایشگاه چه مقدار به هدف‌های خود رسیده است و یا این که با توجه به شرایط کنونی و آینده فرهنگی کشور، این نمایشگاه در کجای نقشه جامع فرهنگی کتاب قرار می‌گیرد، موضوعات مهمی است که باید درباره آنها مطالعه و بررسی شود. به ویژه این که شهر تهران به زودی شاهد افتتاح باغ کتابی است که در شرایطی بسیار بهتر و در طول سال کارکرد فروشگاهی نمایشگاه بین المللی کتاب تهران را تأمین خواهد کرد.

* دولت برای ایجاد امنیت در فضای فکری و معنوی مردم، چاره‌ای بیندیشد

با روی کار آمدن دولت جدید به ویژه با رویکرد این دولت در موضوعاتی چون ممیزی، آینده نشر در این زمینه را چگونه می‌بینید؟

ببینید به هر حال مردم از کارگزاران خود در نظام انتظار دارند همان طور که برای ایجاد امنیت در فضای اجتماعی تلاش می‌کنند؛ برای ایجاد امنیت در فضای فکری و معنوی نیز چاره‌ای بیندیشند؛ البته توجه داریم که کار در این حوزه بسیار پیچیده‌تر و ظریف‌تر از کار در حوزه‌های اجتماعی است؛ برای این کار مثل همه امور دیگر چه در تصدی‌های حکومتی حوزه‌های فرهنگی و چه در صدور مجوزها به شایستگی و کاردانی افراد توجه کنند؛ صرف تحضیرات دانشگاهی و عدم سوء پیشینه صلاحیت به وجود نمی‌آورد.

* هنوز رویه‌ای در دولت شکل نگرفته که بتوانیم برمبنای آن آینده نشر را ببینیم

وقتی شما کار را به کاردان و فرد شایسته سپردید بسیاری از دغدغه‌ها برطرف می‌شود. هر چند دولت یازدهم هم مثل دولت‌های پیش از خود مأمور به انجام تکالیف قانونی است، اما به هر حال رویه‌های اجرایی دولت‌ها با توجه به رویکرد آنها متفاوت است. به نظرم با توجه به این که هنوز رویه‌ای در این دولت شکل نگرفته است که بتوانیم برمبنای آن آینده نشر را ببینیم، اما انتظارمان این است که دولت محترم، به ویژه در حوزه فرهنگ به شعار «تدبیر» جامه عمل بپوشانند. به نظر من ساماندهی این امور به نحوی که نه مخل آزادی تولید فکر و بیان اندیشه باشد و نه مخل امنیت فکری و فرهنگی، کار چندان دشواری نیست، فقط تدبیر زمانی تحقق می‌یابد که گرفتار حصارهای تنگ سیاسی و حزبی نشود.

* برای سامان دادن امور فرهنگی، فاقد قرارگاه فرهنگی هوشمند هستیم

آیا حضور رهبر انقلاب در این نمایشگاه کتاب هر سال می‌تواند مهر تأییدی بر این پدیده فرهنگی باشد؟

حضور مقام معظم رهبری هم از جهت مرجعیت ایشان و این که رفتار ایشان الهام بخش است در توجه به اهمیت کتاب و مطالعه تأثیر دارد و هم از جهت نگاه کارشناسانه ایشان که در بازدید و بیانات جمعی مطرح می‌کنند، می‌تواند الهام‌بخش مدیران دولتی و ناشران و تولید‌کنندگان کتاب باشد.

چرا مسئولان کشور هنوز بعد از 35 سال از پیروزی انقلاب نتوانستند جایگاه مشخصی را برای برپایی این نمایشگاه تعیین کنند آیا واقعاً ما در کشور از عدم توانایی لازم در برنامه‌ریزی فرهنگی برخوردار هستیم؟

البته این طور نیست که توانایی برنامه‌ریزی نداشته باشیم؛ در این زمینه همچون دیگر زمینه‌های فرهنگی فاقد قرارگاه فرهنگی هوشمندی هستیم که بتواند این گونه امور را سامان بدهد؛

در سال‌های گذشته نام مکان‌های گوناگونی را برای برپایی نمایشگاه شنیده‌ایم، اما هنوز دقیقاً معلوم نیست محل دائمی استقرار این نمایشگاه و بقیه نمایشگاه‌های بزرگ فرهنگی مانند نمایشگاه قرآن، نمایشگاه نرم‌افزارها و تولیدات چندرسانه‌ای، نمایشگاه مد و لباس کجا است. البته تعیین جایی برای تعیین محل نمایشگاهی که مخاطب عمومی دارد باید انواع ملاحظات از جمله استقبال مردم را نیز درنظر گرفت.

تا آن جایی که من دیده‌ام نظرسنجی از مراجعان به نمایشگاه بین‌المللی کتاب در سال‌های اخیر نشان از ترجیح موقعیت فعلی نمایشگاه یعنی تپه‌های عباس آباد دارد.

* اکنون فضای نمایشگاهی باغ کتاب تهران ظرفیت برگزاری نمایشگاه بین‌المللی کتاب را ندارد

توصیه شما باغ کتاب تهران است؟

نه، به شکل فعلی فضای نمایشگاهی باغ کتاب تهران ظرفیت برگزاری نمایشگاه بین‌المللی کتاب را ندارد. اما با توجه به کارشناسی‌های مقدماتی صورت گرفته، تأمین ١٢٠٠٠ متر مربع فضای مفید نمایشگاهی در پیرامون باغ کتاب دور از دسترس نیست. ضمن این که اگر تصمیم گرفته شده مجموعه تپه‌های عباس آباد به فضاهای سبز و کاربی فرهنگی اختصاص یابد، با ایجاد مکانی که بتواند مجموعه نمایشگاه‌های فرهنگی شهر تهران، از جمله نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران را در خود جای دهد عملاً هویت فرهنگی این منطقه از تهران را تقویت می‌کند.